روزهای افسردگی: مروری بر تجربه زیست‌بوم کارآفرینی آمریکا بعد از ترکیدن حباب دات‌کام

‌شرایط خموده این روزهای زیست‌بوم کارآفرینی ایران غیرقابل انکار است. حباب استارت‌آپی ایران هم ترکیده و خبرهای سریالی از تعطیلی استارت‌آپ‌ها می‌شنویم؛ حجم سرمایه‌گذاری‌ها کاهش یافته و بخشی از سرمایه انسانی توانمندمان هم آوای مهاجرت سر داده‌اند. این در حالی است که طبق گزارش پیچ‌بوک آمریکایی‌ها برای اولین بار پس از ترکیدن حباب دات‌کام، رسیدن دوباره میزان سرمایه‌گذاری‌های سالانه به بالای ۱۰۰ میلیارد دلار را تجربه می‌کنند. مرور داستان زیست‌بوم کارآفرینی آمریکا پس از ترکیدن حباب دات‌کام برای این روزهای ما خالی از لطف نیست.

استاتیستا با تجمیع چند گزارش مشابه از پیچ‌بوک نمودار تعداد و حجم سرمایه‌گذاری‌ها در زیست‌بوم آمریکا بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۸ را ترسیم کرده است. نمودارهایی که به خوبی رشد هیجانی در سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۰، سقوط ناگهانی ۲۰۰۰-۲۰۰۱ و رشد ملایم و محتاط‌تر بعدش را نشان می‌دهند که بعد از حدود ۲۰ سال هنوز به رکوردهای سرمایه‌گذاری دوره حباب نرسیده است.

این اطلاعات واقعا جالب، درس‌آموز و البته امیدبخش هستند. مشابه این هیجان کاذب در سال‌های ۱۳۹۳-۱۳۹۵ در زیست‌بوم کارآفرینی ما هم رخ داد؛ جمع گسترده‌ای از سرمایه انسانی حرفه‌ای را به خود جلب کرد و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای انجام شد. البته در اوج هیجان زیست‌بوم کارآفرینی ایران نیز نسبت میزان سرمایه‌گذاری نسبت به حجم کل اقتصاد در ایران یک بیستم تجربه آمریکایی بود؛ به عبارت دیگر ایرانی‌های به صورت نسبی هم یک بیستم آمریکایی‌ها هیجان زده شدند.

مشابه تجربه آمریکایی‌ها، افسردگی پس از هیجان کاذب نیز به سرعت خودش را نشان داد؛ افسردگی‌ای که با عوامل بیرونی مانند شرایط اقتصادی کاهش ارزش پول، آغاز دوباره تحریم‌ها و چالش‌های سیاسی و داخلی خارجی به آن دامن زده شد و علی‌رغم هیجان‌زدگی کمتر ما، با اندوه جمعی شدیدتری مواجه شدیم.

تجربه آمریکا و رشد دوباره سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد بخش زیادی از این افسردگی کاذب و متاثر از تجربه ترس و شکست‌های سرمایه‌گذاری در دوران هیجان بوده است. در طول این ۲۰ سال زیست‌بوم آمریکا این فرصت را پیدا کرد که متناسب با رشدی معقول نهادها، زیرساخت‌ها و فرهنگ لازم برای سرمایه‌گذاری جسورانه و کارآفرینی استارت‌آپی را نیز به بلوغ برساند.

یکی از نشانه‌های جالب و امیدبخش، مکان‌یابی زمان خلق، سرمایه‌گذاری و رشد بسیاری از ستاره‌های استارت‌آپی آمریکا در این خط زمانی است. نه تنها بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های موفق مانند اوبر، فیسبوک و Airbnb در دوران افسردگی انجام شده که زمان تاسیس‌شان نیز همزمان با بدترین سال‌های رکود اقتصادی آمریکا یعنی ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ است. اینکه چطور هر کدام از این کسب‌وکارها فرصت خلق و رشد در این دوران را داشته‌اند داستان مفصل و متفاوتی است که باید جداگانه به آن‌ها بپردازیم؛ ولی این قابل درک است که در سال‌های افسردگی کارآفرینان باقی‌مانده قدرت درونی بیشتری داشته‌اند و سرمایه‌گذاران نیز با دقت و هوشمندی بیشتری تصمیم گرفته‌اند.

ما هم علی‌رغم چالش‌های بیرونی فرصت‌های روشنی داریم؛ امروز زمان سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه، مشارکت موثر حاکمیت، ساختن نهادها و زیرساخت‌های باکیفیت زیست‌بوم است. تجربه دیگر کشورها به ما کمک می‌کند دوران افسردگی را کوتاه‌تر کنیم و رونق منطقی را به تدریج به زیست‌بوم برگردانیم.