تاریخ نگارش ۱۴۰۴/۰۹/۱۳
مطالعه مطالب بالا برای فهم علت لزوم این مقاله ضروری است
مقالهٔ : بازطراحی نظام آموزش اخلاق و آداب زندگی با الهام از الگوی ژاپن
بخش مهمی از مشکلات اخلاقی و رفتاری در جوامع، ریشه در فقدان نظام آموزش منسجم برای تربیت شهروند دارد.
تجربهٔ ژاپن ثابت میکند که اخلاق نه با نصیحت و نه با تدریس نظری، بلکه از طریق «تمرین مداوم، الگوی رفتاری یکپارچه، و هماهنگی میان نهادهای اجتماعی» نهادینه میشود. این پژوهش با تکیه بر ایدهٔ واگرایی اجتماعی نتیجهٔ نبود اشتراک رفتاری و آموزشی است ـچارچوبی نو برای طراحی تعلیموتربیت اخلاقی ارائه میکند.
هیچ جامعهای بدون «زبان مشترک اخلاقی» نمیتواند نظم پایدار ایجاد کند.
«واگرایی اجتماعی محصول نبود آموزش منسجم است و نبود آموزش، نبود اشتراک میآفریند.»
این گزاره نقطهٔ مرکزی مسئله را آشکار میکند:
جامعه زمانی منسجم است که اعضای آن از کودکی با استاندارد واحد رفتار، احترام، مسئولیت و نظم آشنا شوند. ژاپن نمونهٔ موفقی است که نشان داده این کار تنها از طریق نظام آموزشی هدفمند و عملیاتی ممکن است.
چالش فعلی جوامع این است که:
اخلاق آموزش داده میشود اما غیرسیستمی، پراکنده و نامنسجم است.(در ایران آموزش اخلاق در مدارس یعنی مطیع بودن و کشتن استعداد و خلاقیت کودک از بچگی بدون هیچ خروجی مناسب)
مدرسه، خانواده و رسانه «سه پیام متفاوت» ارائه میدهند.
آموزش اخلاق باید موضوعی «امتحانی و نظری و عملی» ارتقا پیدا کند که به این شکل نیست.
نتیجه آنکه شهروندان بزرگسال فاقد قواعد مشترک رفتار اجتماعی هستند، و این همان واگرایی ساختاری است که به آن اشاره شده است.
ژاپن در آموزش اخلاق بر سه اصل کلیدی استوار است:
اخلاق = مهارت زندگی، نه درس نظری
مدرسه = کارگاه تمرین رفتار اجتماعی
تربیت = هماهنگی خانه، مدرسه و رسانه
این اصول مستقیم با این ایده ساخت زبان مشترک عملی هماهنگ است که اخلاق باید «تمرینپذیر، مداوم و ساختاریافته» باشد.
۴. راهکار پیشنهادی: نظام تعلیموتربیت اخلاقی یکپارچه
درس مستقل و پیوسته از پایهٔ اول تا پایان دبیرستان شامل:
احترام و ارتباط مؤثر
مسئولیتپذیری فردی و اجتماعی
نظم، نوبت، و رعایت حقوق دیگران
مهارتهای کنترل هیجان، حل تعارض و همکاری
آداب حضور در اجتماع و فرهنگ محیط کار
این درس باید بهصورت عملی و کارگاهی طراحی شود، نه صرفا کتابمحور یعنی آموزش توامان عملی و نظری برای موفقیت آن لازم است
این محور برگرفته از مدل ژاپنی «تمرین اخلاق» است:
مشارکت دانشآموزان در نظافت و مراقبت از مدرسه
مسئولیتهای چرخشی (مدیریت نظم کلاس، کمک به دیگران، نگهبانی نظم)
تمرین نقشگذاری در موقعیتهای واقعی
شبیهسازی اختلافات و حل آنها با گفتگو
تمرین همکاری گروهی در پروژههای کوچک
اخلاق فقط در میدان عمل شکل میگیرد.
برای هماهنگسازی جامعه، لازم است:
اصول بنیادین رفتار شهروندی تعریف شود
یک منشور رسمی برای خانواده، مدرسه و رسانه تدوین گردد
همهٔ نهادها یک پیام واحد را منتقل کنند
این همان مفهوم «اشتراک رفتاری» است که شما آن را ریشهٔ انسجام اجتماعی میدانید.
چون اخلاق مهارت است، معلم این درس باید:
دورههای روانشناسی تربیتی
مهارت ارتباطی
مدیریت هیجان
و روشهای مشارکتمحور
را بگذراند.
نقش معلم از «انتقالدهندهٔ محتوا» به «الگو و مربی رفتار» تغییر میکند.
در این نظام:
اخلاق نمرهمحور نیست
تغییر رفتار معیار اصلی پیشرفت است
ارزیابی بر اساس مشاهدهٔ مستمر و گزارشهای توصیفی انجام میشود
این همان سازوکار ژاپنی است که اخلاق را به «فرایند رشد» تبدیل میکند.
اجرای این نظام میانمدت و بلندمدت نتایجی مانند:
کاهش ناهنجاریها
افزایش همدلی و مسئولیتپذیری
ارتقای اعتماد اجتماعی
تقویت نظم عمومی
کاهش تنشهای خانوادگی و اجتماعی
ایجاد «هویت اخلاقی ملی»
به همراه خواهد داشت؛ همان هدفی که شما از آن با عنوان رفع واگرایی اجتماعی یاد کردید.
۶. جمعبندی
این مطلب بر این اصل استوار است که جامعه بدون آموزش منسجم اخلاق و آداب زندگی، دچار آشفتگی رفتاری میشود. الگوی ژاپن نمونهٔ عینی اثربخشی «تربیت کاربردی و یکپارچه» است. این مقاله مدل پیشنهادی شما را با ساختاری علمی و قابلاجرا بازآفرینی کرده و نشان میدهد که تشکیل نظام آموزش اخلاق ــ در مدرسه، خانواده و رسانه ــ میتواند ستون اصلی بازسازی اجتماعی باشد.
