سرقت بزرگ کتاب

به بهانه نمایشگاه کتاب تهران

"خداحافظ کتاب‌های من! بدرود ای عمارت حکمت، معبد فلسفه، مؤسسۀ علمی، آکادمی ادبیات!

من چقدر روغن چراغ به پای شما سوزاندم، خواندم و نوشتم، در سکوت شب، در حالیکه همه خفته بودند... خداحافظ کتاب‌هایم!

نمی‌دانم بعد از اینکه ما رفتیم چه بر سر شما آمد. آیا غارتتان کردند؟ سوزاندند؟ شما را با یک احترام درخور به یک کتابخانۀ عمومی یا اختصاصی منتقل کردند یا اینکه به مغازۀ سبزی فروشی راه پیدا کردید تا درون ورق‌هایتان پیاز بریزند؟"

این جملات دردمندانه از "خلیل سکاکینی" مبدع آموزش نوین فلسطین، ساکن یکی از محلات بیت المقدس است که پس از اشغال این شهر توسط صهیونیست ها و بیرون راندن فلسطینی ها از خانه هایشان، کتابخانه ارزشمندش نیز به غارت رفت. خانه او اینک به مرکز فرقه صهیونیستی حدسه کانادایی تبدیل شده است.

یکی از نقاط مغفول مانده اشغال فلسطین، غارت فرهنگی این ملت است که در طول سالهای اشغال و غارت سرزمین و خانه ها و شهرها و ... پنهان ماند و یا کمتر به آن پرداخته شد. براساس اسناد و شواهد معتبر موجود، صهیونیست ها پس از اشغال سرزمین فلسطین، به غارت کتابخانه ها و کتاب های مردم آن پرداختند و تا آنجا که در اسناد اسراییلی هم ثبت شده، 77 هزار جلد کتاب به شکل سیستماتیک از خانه ها و کتابخانه های مناطق اشغالی به غارت رفت و به کتابخانه های اسراییلی منتقل گشت.

بزرگترین سرقت فرهنگی

این سرقت فرهنگی که طی طرح عظیمی به نام "طرح جمع آوری کتاب" صورت گرفت از ژوئن 1948 یعنی یکماه پس از اعلام موجودیت جعلی اسراییل در تمامی شهر و روستاهای مناطق اشغالی به مرحله اجرا درآمد.

برای نخستین بار این غارت فرهنگی در فیلمی مستند به نام "سرقت بزرگ کتاب" (The Great Book Robbery) توسط "بنی برونر" در سال 2012 در بنیاد 2911 و شبکه الجزیره ساخته شد. تحقیقات فیلم توسط یک دانشجوی یهودی دوره دکتری به نام "گیش امیت" در سطحی وسیع انجام شد و در واقع به عنوان رساله دکتری وی مطرح گردید.

براساس تحقیقات وی، عملیات غارت کتاب توسط گروهی از عناصر موسسه کتابخانه ملی اسراییل به همراه نظامیان انجام گردید که برای جمع آوری کتاب به تک تک خانه های فلسطینیان رفته و به خصوص خانه هایی را که به دلیل رانده شدن یا دستگیری و کشته شدن صاحبانش خالی شده بود را به سهولت غارت کردند.

"علا هلاهل" نویسنده و از فلسطینیان غارت شده در همین فیلم می گوید:

"ما رمان های بسیاری داشتیم از کنفانی و حبیبی، ادبیات دهه 20 و 30. همه آنها را غارت کردند. ما امروز عمق تاریخ و فرهنگمان را به فراموشی سپرده ایم. تاریخ فرهنگ ما را از 1960 نوشته اند! در حالی که در 1920 ما تئاتر و ادبیات و سینما داشتیم، حتی کتابی درباره عکاسی در فلسطین. اما امروز هیچ نداریم."

«ایلان پاپی»، مورخ یهــودی در این فیلم میگوید:

«... دو نوع غارت وجود داشــت؛ ۱-کتاب و ۲-عکس و تصویر و فیلم. خانه های 70 تا 75 هزار فلســطینی که پر از کتاب بود، به ســرقت رفت. اســناد اسرائیل در مه 1948 و مارس 1949 حکایت از آن دارد که محله طلبیه پر از کتاب بود.»

پاپی ادامه می دهد:

"... تصرف میراث فرهنگی فلسطینی‌ها با تصرف زمین آنها هیچ تفاوتی نداشت. صهیونیست ها با حذف فرهنگ و سابقه تاریخی فلسطینی‌ها قصد داشتند تا هویت و تاریخ فلسطینی‌ها را محو کنند. بنابراین حتی اگر از این کتاب‌ها مراقبتی صورت گرفته باشد از نظر من ارزشی ندارد..."

دزدی کتاب ها توسط اساتید دانشگاههای اسراییل

«شــلومو شلامی» یکی از فرماندهان هاگانا که برای جمع آوری کتاب در آن سالها ماموریت داشته هم به گزارشگر فیلم می گوید:

«یک شبکه اطلاعاتی برای جمع آوری کتاب توسط نظامیان به وجود آمده بود و خانه هایی را که در آنها کتاب وجود داشت، شناسایی می کرد تا برای سرقت برنامه ریزی شود. در سال 1948 همزمان با به اسارت گرفتن فلسطینیان
روستای «اشدود»، یک تیم 36 نفره هم برای جمع آوری کتابهای آنها تشکیل شد.»

غارت کتاب ها به دو طریق شخصی و سازمان یافته انجام می شد، مثلا در شیوه شخصی، اساتید دانشگاه های عبرانی، خود به خانه های فلسطینی ها رفته و آنجا را برای یافتن کتاب زیر و رو می کردند!

برای عملیات فوق، دانشگاه عبری و ارتش، یک سری عملیات مشترک انجام دادند. کتاب های غارت شده را ابتدا در انبارها و سپس طی سالهای بعد در کتابخانه های مختلف اسراییل جای دادند. برخی از این کتاب ها با علامت AP نشانه گذاری شدند یعنی کتاب هایی که امانت بوده و باید برگردانده شود!

«ناصر نشاشیبی» (برادر زاده اسعاف نشیباشی ادیب معروف عرب) روزنامه نگار و نویسنده و از فلسطینیان غارت شــده، اظهار می دارد:

"... کتابهای خطی باارزشی به سرقت رفت که بعد از 60 سال هنوز برنگشته است. مهم این است که کتاب ها را بردند تا هویت فلسطین را نابود کنند..."

یکی از اعضای دانشگاه عبری به ناصر نشاشیبی گفته بود کتاب ها را به کتابخانه خود آوردیم تا ظرفیت تحقیقاتی خود را افزایش دهیم. نشیباشی می گوید:

"... وقتی به دانشگاه عبری اورشلیم رفته بودم، یک استاد دانشگاه به من درباره غارت کتابخانه مان گفت و خبر داد که صدها جلد از کتاب هایم در این کتابخانه نگهداری می شود..."

کتابخانه رژیم صهیونیستی در ماه مه سال 2020 مجموعه نفیسی از ۲۵۰۰ دست‌ نوشته و کتاب کم نظیر از همان کتاب های غارت شده فلسطینیان که بعضا از نسخه‌های خطی و دارای ارزش تاریخی دوران تمدن اسلامی بودند را به نمایش گذارد. به گزارش نشریه گاردین، این مجموعه دست‌نوشته‌ها و کتاب از قرن نهم تا قرن بیستم میلادی به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی را دربرمی‌گرفت.

گذشته و تاریخ و هویت فلسطین را به یغما بردند

قادا کریمی تا 8 سالگی در خانه پدری اش بوده و در آن زمان مجبورشان کردند که خانه را ترک کنند. خودش می گوید:

"... اینک یک اسراییلی مالک خانه مان است. اما فقط این نیست. پدرم یک کتابخانه اختصاصی داشت و علاقمند به زبان شناسی بود. او در حال تدوین یک فرهنگ انگلیسی عربی بود، مردی بود با یک کتابخانه در پشت سر، سالها برایش زحمت کشید، انواع و اقسام فرهنگ ها و دایره المعارف های کم نظیر در این کتابخانه داشت که همه را به یغما بردند..."

محمود یازیک یک مورخ اجتماعی به وجود تئاتر در یافا و بیت المقدس و حیفا اشاره می کند که پیش از اشغال توسط صهیونیست ها در فلسطین رواج داشت. او می گوید:

"... شهر حیفا کتابفروشی ها و باشگاههای فرهنگ و ادبیات و تئاتر داشت. شخصیت های فرهنگی، دانشمندان و هنرمندان همه در 1948 فلسطین را ترک کردند و ما یتیم شدیم...آنهایی که ماندند هرگز به رسمیت شناحته نشدند..."

رونا سلا (موزه دار یهودی) نیز با چشمانی اشکبار براین باور است که دزدیدن حتی آلبوم های خانوادگی شان که حاوی عکس های دوران آشنایی پدر و مادرشان بوده، باعث شده که هیچ گذشته و تاریخی برایشان باقی گذارده نشود و به نوعی این تهی شدن در سطح ملی اشاعه یابد. او می گوید:

"... در جنگ سال 1948، بسیاری از گنجینه های فلسطینی ها را غارت کردند. هم اکنون آرشیوهای اسراییلی پر از گنجینه های فلسطینی هاست..."

عکس های ماندگار و از تاریخ فلسطین هم به غارت رفت. رونا سلا از مجموعه تصاویر و عکس های به غارت رفته، یک کتاب منتشر نمود. او عکس های خلیل رصاص که زندگیش را وقف عکاسی از مقاومت فلسطین نمود را در آرشیو هاگانا و ارتش اسراییل پیدا کرد و در کتابش به چاپ رساند.

به سفال های روی دیوارها هم رحم نکردند

محمد بطراوی نویسنده و ویراستار کتاب که به عنوان زندانی مجبورش کردند برای اسراییلی ها بیگاری کرده و خانه های فلسطینی ها را تخلیه نماید، می گوید حتی سفال های روی دیوار خانه ها را دزدیدند که از سفال های درجه یک و مرغوب بود و به موزه های خود بردند!

برای هرچه بیشتر مستند شدن فیلم "سرقت بزرگ کتاب"، با نامه نگاری ها و درخواست های متعدد از مدیران کتابخانه ملی اسراییل، سعی شد از انبارهای متروک آن فیلمبرداری شود. اما «تالیا سولومون» که از طرف پروژه فیلم «ســرقت بزرگ کتاب» مسئول ارتباط با مدیرکل کتابخانه مذکور شده بود، پس از کوشــش فراوان موفق به کسب مجوز فیلمبرداری نشد!

اما در مقابل، برخی فلسطینی های بازمانده سعی کردند به طریقی، آن گنجینه های فرهنگی را به ملت فلسطین بازگردانند. از سال 1950 به رییس اداره اموال بدون صاحب، نامه زدند و مکالمه داشتند. برخی فلسطینیان مانند "هانا ابوهانا" تعدادی از کتاب هایی را که به کتابخانه ها منتقل نکرده بودند با همان نشان های AP (اموال متروکه) را خریدند و به کتابخانه های خود انتقال دادند. اما موفقیتی دیگر برای بازگرداندن آن گنجینه عظیم به صاحبان اصلی اش یعنی ملت فلسطین به دست نیامد و کتاب های غارت شده فلسطینیان همچنان مانند سرزمینشان در اشغال صهیونیست ها باقی ماند.