نگاهی به جشنواره کن هفتاد و ششم
امسال گویی از همان ابتدا هفتاد و ششمین دوره جشنواره فیلم کن، به آن جشنواره همیشگی نمی ماند. آن فستیوال هنری سواحل جنوبی فرانسه که همواره در صدد کشف استعدادهای هنری نوگرا بود، سینمای به اصطلاح مستقل کشورها و فرهنگ های متفاوت را در کادر خود قرار می داد و به این کشفیات هم می بالید، انگار پس از سالها بدجوری دچار استحاله گردیده و به یک سری مراسم پرزرق و برق در رقابت با اسکار و مانند آن تبدیل شده و دیگر خبری از آن کشف ها و نوظهورها و آوانگاردهای سینمایی نیست.
از همان ابتدا که لیست فیلم های بخش مسابقه اعلام شد و انبوهی از آثار سینماگران شناخته شده و معروف که بعضا سالها بود خبری از آنها نمی رسید، به چشم آمد، این حکایت در اذهان شکل گرفت که هفتاد و ششمین دوره این جشنواره پس از سالها سرازیری و سقوط از اهداف اولیه و ثانویه، دیگر نشانی از سینمای هنری ندارد.
طرفه آنکه فیلم افتتاحیه جشنواره با نام "ژان دوباری" از همان روز نخست، آن گمانه زنی را به واقعیت نزدیک کرد. فیلمی درباره معشوقه لویی پانزدهم که با سر و صدای فراوان، حکایت از بازگشت "جانی دپ" پس از چند سال غیبت اجباری داشت، ولی آنچنان ملال آور و کسالت بار بود که برخی منتقدین به طعنه، آن را به جای فیلم افتتاحیه، فیلم افتضاحیه خواندند!
نوار اعتبار "کن" را "دارت ویدر" قیچی کرد؟!
اگرچه این موضوع سقوط جشنواره کن، به یکباره و ناگهانی اتفاق نیفتاده، شاید از همان دوره ای که دارت ویدر به همراه سربازان امپراتوری برای قسمت سوم یا در واقع بخش ششم مجموعه فیلم های "جنگ های ستاره ای" یعنی "انتقام سیث" به روی فرش قرمز رفتند یا وقتی شرک و فیونا و گربه چکمه پوش و خر حراف انیمیشن پر غوغای دریم ورکس، پلکان سالن دو بوسی کن را طی کردند یا زمانی که همین روبرتو رودریگز (که پس از سالها دوباره سر و کله اش در همان شکل و شمایل در کن پیدا شده) با کلاه کابوی در کنار عوامل فیلم "شهر گناه" روی فرش قرمز مانور دادند، فیلمی که یک ماه بود در سینماهای جهان نمایش داشت! در حالی که براساس قوانین و قواعد جشنواره کن، حتی نمی بایست در جشنواره ای دیگر به نمایش در می آمد!!
شاید از همان زمان که این جشنواره برای فیلم های آمریکایی حق وتو قائل شد تا بتوانند با دور زدن قواعد آن، در جشنواره به نمایش درآیند و هنرپیشه هایشان را به سواحل کن بکشانند تا فرش قرمز 11 روزه این جشنواره پر رونق تر شده و بازارهای جنبی و در واقع اصلی آن در کنار سواحل "کوت آزور" دریای مدیترانه، علاقه بیشتری برای ارائه محصولاتشان داشته باشند.
این سیر لوس کردن فیلم های آمریکایی به آنجا رسید که چند سال بعد، گروهی از اراذل و اوباش هالیوود مانند سیلوستر استالون و آرنولد شوارتزنگر و بروس ویلیس و هریسون فورد و میکی رورک و .... برای تبلیغ فیلم "بی مصرف ها" با نفربر زرهی در کوچه و خیابان ها کن رژه رفته و این جشنواره و فیلم ها و مخاطبانش را به مضحکه گرفتند.
اگرچه در یک آمار رسمی هم متوجه می شویم در طول هفتاد و پنج دوره قبلی جشنواره کن، تعداد فیلم های آمریکایی که نخل طلای این جشنواره را دریافت کرده اند، با فاصله قابل توجه از کشورهای دیگر و از جمله خود فرانسه که این جشنواره را برگزار می کند، با 19 بار، بیشترین سهم را در کسب نخل طلای جشنواره کن داشته اند و پس از آن ایتالیا و فرانسه هر کدام با 12 بار در رتبه های بعدی قرار دارند.
نخل طلای ویژه برای گاوچران ها و بی مصرف ها
اما مهمترین چرخش این جشنواره از دوره گذشته و در پشتک و وارو زدن برای تبلیغاتی ترین تولیدات هالیوود آغاز شد، وقتی که ناگهان در یک اقدام حیرت انگیز، به نمایش فیلم "تاپ گان: ماوریک" اقدام کرد (فیلمی که گاوچران های آمریکایی یا همان کابوی ها را سوار بر هواپیماهای جنگی در حال حمله تروریستی به کشوری دیگر نشان می داد) و جایزه نخل طلای ویژه خود را بوسیله تیری فرمو (دبیر جشنواره) به تام کروز اهداء نمود در حالی که جنگنده های فرانسوی از بالای سرش رژه می رفتند و ویلیام و کیت میدلتون (شاه و ملکه آینده بریتانیا) میهمان ویژه مراسم بودند!!
امسال نیز در میان حیرت حاضرین، با نمایش قسمت پنجم از مجموعه فیلم های ایدئولوژیک "ایندیانا جونز" (که تقریبا از سوی اغلب منتقدان ضعیف ترین قسمت این سری فیلم ها قلمداد گردیده)، جایزه نخل طلای ویژه را به هریسون فورد اعطا نمودند، در حالی که خودش بیش از سایرین در مقابل دوربین حاضرین تعجب کرده و حیرت زده شده بود!
این در حالی است که جشنواره امسال کن مملو از فیلمسازان و بازیگران مهم سینما بود؛ از مارتین اسکورسیزی و رابرت دونیرو و لئوناردو دی کاپریو گرفته تا نانی مورتی و نوری بیلگه جیلان و کاستا گاوراس و کاترین دونوو (که تصویرش هم به عنوان نماد جشنواره امسال برروی پوستر آن نقش بسته بود) و لیو اولمن (بازیگر بسیاری از آثار اینگمار برگمان) و ویم وندرس و کن لوچ و ایزابلا روسلینی و وس اندرسن و تام هنکس و راجر کورمن و جین فاندا و کویینتین تارانتینو و آکی کوریسماکی و پیتر داکتر و ژولیت بینوش و ... که هر یک برای دریافت نخل طلای ویژه کن بر کسی مانند هریسون فورد و بازی هایش در مجموعه "ایندیانا جونز" یا "جنگ های ستاره ای" و یا "بی مصرف ها" ارجحیت داشت و در واقع اعطای نخل طلای ویژه جشنواره کن به هریسون فورد، یک دهن کجی آشکار به این جماعت بود.
شرمندگی های تاریخی جشنواره کن
این همان نخل طلایی است که یکی از هنری ترین فیلمسازان تاریخ سینما یعنی اینگمار برگمان هم هرگز آن را دریافت نکرد و هنگامی که مدیران جشنواره کن خواستند به مناسبت پنجاهمین سالگرد برگزاری جشنواره، آن شرمندگی تاریخی را به نوعی جبران کرده و جایزه ویژه ای تحت عنوان "نخل طلای نخل طلاها" به برگمان بدهند، او نپذیرفت و عطایشان را به لقایشان بخشید و البته آن شرمندگی تاریخی تنها به برگمان محدود نیست و از فیلمسازان برجسته ای مانند روبر برسون، ژان رنوار، یاساجیرو ازو، کارل تئودور درایر، ساتیا جیت رای، کنجی میزوگوچی، چارلز چاپلین، رنه کلر، ژان پی یر ملویل، فرانسوا تروفو، ژان کوکتو، آندری تارکوفسکی، کریستف کیسلوفسکی و ... خیلی های دیگر نیز در بین نخل طلایی ها و حتی دیگر جوایز جشنواره کن اثری دیده نمی شود!
تخس کردن کودکانه جوایز اصلی جشنواره
اما امسال هم براساس قوانین من در آوردی که برخلاف همه قواعد و ویژگی ها و حتی عقلانیت سینمایی، چند سالی است بر جشنواره کن حکمفرما شده، 7 جایزه اصلی در میان 7 فیلم جشنواره به اصطلاح تخس شد! این همان داوری فله ای و کیلویی و یا از گونه بچه بازی است که بخواهند به گونه ای همه را راضی نگه دارند!
در حالی که زمانی این ایراد ساختاری و فنی به جشنواره فیلم فجر گرفته می شد که مثلا چگونه امکان دارد فیلمی در رشته های فیلمنامه و کارگردانی حتی نامزد دریافت جایزه نشده ولی جایزه بهترین فیلم را ببرد! مگر دارا بودن بهترین فیلمنامه و بهترین کارگردانی از معیارهای اصلی انتخاب بهترین فیلم نیست؟!!
حالا هم چند دوره ای است که این نحوه داوری کودکانه، برای جشنواره کن به صورت یک قانون درآمده! و فیلمی که مثلا جایزه بهترین فیلمنامه یا بهترین کارگردانی را گرفته دیگر نباید انتظار دریافت نخل طلای بهترین فیلم را داشته باشد!
اما نخل طلای کن این بار پس از چند سال فترت به فرانسوی ها و فیلم تکراری آنها (کپی از فیلم "شاهدی برای محاکمه" ساخته بیلی وایلدر در 1957) به نام "آناتومی یک سقوط" به کارگردانی "ژوستین تریه" توسط جین فاندا اهدا شد. یک فیلم دادگاهی که به نظر منتقدین حاضر در جشنواره، "محاکمه نهاد خانواده" بود.
این هم یکی دیگر از عناصر اسکاری شدن جشنواره کن بود که برخلاف روال عادی این جشنواره که جوایز برنده ها، اغلب توسط خود هیئت داوران اهداء می گردید، این بار برای اهدای جوایز اصلی، یک بازیگر یا کارگردان معروف هالیوودی به روی صحنه رفت.
بازیگران هالیوودی برای "کن" ضد هالیوودی
نخل طلای بهترین فیلم را جین فاندا اعطا نمود و برای اهدای جایزه بزرگ هیئت داوران، کویینتین تارانتینو در حالی که راجر کورمن 97 ساله (از اساتید سینمای هراس و تعلیق و سازنده آثاری همچون "پاندول و سردابه") را همراهی می کرد، روی سن رفتند و جایزه را به فیلم هلوکاستی "منطقه مورد علاقه" از جاناتان گلیزر دادند. فیلمی درباره رودلف هس (رییس زندان مخوف آشویتس) که کنار محل کوره های آدم سوزی، خانه و زندگیش را بنا می کند!
جایزه ویژه داوران را اولاندو بلوم (بازیگر مجموعه فیلم های "ارباب حلقه ها") به فیلم آکی کوریسماکی یعنی "برگ های افتاده" اهدا کرد که درباره یک آشنایی نامعمول دو نفر انسان تنها بود. جایزه بهترین کارگردانی را پیتر داکتر (از انیمیشن سازان برجسته) به فیلم "مصائب دودین فان" داد و جایزه فیلمنامه را بدون هیچ تناسب یا منطقی، جان سی رایلی (بازیگر دست چندم هالیوودی) به فیلم ژاپنی "هیولا" از هیروکازو کوره‌ئیدافیلمساز قبلا نخل طلا گرفته (برای فیلم "دله دزدان فروشگاه") اعطا نمود! فیلمی که در یک فضای سادیستی، یک پسربچه را تا مرز هبولا بودن پیش می برد!
برای جوایز بهترین بازیگر مرد و زن هم به تقلید از مراسم اسکار، برندگان سال گذشته روی صحنه رفتند!! تا به بازیگران فیلم "درباره علف های خشک"(نوری بلگه جیلان) و "روزهای کامل"(ویم وندرس) جایزه بدهند.
اما در این میان سر بسیاری از فیلم های مطرح بی کلاه ماند؛ مانند فیلم "استرویید سیتی" وس اندرسن با یک دوجین بازیگر مشهور یا "بلوط پیر" کن لوچ یا "فردای روشن" نانی مورتی یا "ربوده شده" مارکو بلوکیو و یا "می دسامبر" تاد هینز و ....
اما در مقابل 4 جایزه به نام "نخل سگی" هم به سگ هایی که در فیلم ها بازی کرده بودند، اهدا کردند که سگ فیلم "آناتومی یک سقوط" جایزه اصلی را گرفت و سگ فیلم" برگ های افتاده"کوریسماکی ، جایزه ویژه هیئت داوران را دریافت نمود!!
