نام ؛ انتخاب آزادانه نام ؟ یا قید در زنجیر قانون؟
به قلم عبدالحسین سبحان پور
نام، نخستین نشانهی هویتی هر انسان است؛ واژهای که در اسناد رسمی، روابط اجتماعی و فرهنگی، و حتی در شکلگیری شخصیت فردی نقش بنیادین ایفا میکند. از این منظر، حق انتخاب و تغییر نام نه تنها یک خواست شخصی، بلکه بخشی از حقوق بنیادین بشر در بازتعریف هویت خویش است. در نظام حقوقی ایران، این حق به رسمیت شناخته شده اما در چارچوبی محدود و مشروط اعمال میشود؛ چارچوبی که میان آزادی فردی و نظم اجتماعی تعادل برقرار میسازد.
جایگاه قانونی تغییر نام در ایران
قانون ثبت احوال جمهوری اسلامی ایران، نام را بهعنوان یکی از ارکان اصلی شناسنامه و اسناد هویتی معرفی میکند. بر اساس ماده ۲۰ این قانون، نام باید دارای معنا، غیرمبتذل و غیرمخالف با ارزشهای اسلامی و فرهنگی باشد. بنابراین، تغییر نام تنها در صورتی امکانپذیر است که فرد دلایل موجهی ارائه دهد و دادگاه صلاحیتدار پس از بررسی، حکم به اصلاح نام صادر کند.
این رویکرد نشان میدهد که قانونگذار ایرانی، ضمن پذیرش اصل حق تغییر نام، آن را در حصاری از قیود شرعی و عرفی قرار داده است. آزادی فردی در این زمینه مطلق نیست و باید با ملاحظات اجتماعی و فرهنگی هماهنگ گردد.
رویه قضایی و دلایل پذیرفتهشده
محاکم ایران در رسیدگی به دعاوی تغییر نام، رویکردی مبتنی بر حفظ کرامت انسانی و جلوگیری از آسیبهای اجتماعی اتخاذ کردهاند. دلایل عمدهای که معمولاً مورد پذیرش قرار میگیرد عبارتاند از:
- نامهای نامناسب یا تحقیرآمیز
- نامهای بیمعنا یا مغایر با فرهنگ و دین
- تغییر جنسیت یا شرایط خاص پزشکی
- تطبیق با عرف اجتماعی و جلوگیری از مشکلات روانی
این رویه نشان میدهد که دستگاه قضایی ایران، هرچند محدودیتهایی اعمال میکند، اما در عمل به حمایت از کرامت انسانی و رفع مشکلات اجتماعی توجه ویژه دارد.
ابعاد فلسفی و اجتماعی حق تغییر نام
نام، صرفاً یک واژه نیست؛ بلکه بازتابی از هویت فردی و اجتماعی است. انتخاب یا تغییر نام میتواند نشانهای از استقلال فرد، اعتراض به گذشته یا باز تعریف خود باشد. از منظر روانشناختی نیز، نام بر احساس تعلق و تصویر ذهنی فرد از خود اثر میگذارد. فردی که نامش موجب آزار یا تحقیر میشود، ممکن است دچار مشکلات روحی و اجتماعی گردد. بنابراین، امکان تغییر نام نه تنها یک حق فردی، بلکه ابزاری برای حمایت از سلامت روان و کرامت انسانی است.
ضرورت بازنگری در قوانین
با توجه به تحولات اجتماعی و فرهنگی، قوانین مربوط به تغییر نام نیازمند بازنگری و روزآمدسازی هستند. جامعه امروز ایران با تنوع فرهنگی، قومی و اجتماعی گستردهای مواجه است و قوانین باید انعطافپذیری بیشتری برای پاسخ به نیازهای افراد داشته باشند. بهویژه در مواردی که نام موجب آسیب روانی یا اجتماعی میشود، فرآیند تغییر باید سادهتر و سریعتر گردد تا کرامت انسانی بهطور کامل حفظ شود.
حق تغییر نام در ایران، حقی مشروع و پذیرفتهشده است اما در چارچوبی محدود و مشروط اعمال میشود. این حق، در تقاطع میان آزادی فردی و نظم اجتماعی قرار دارد و بررسی آن میتواند تصویری روشن از چالشهای حقوقی و فرهنگی جامعه ایرانی ارائه دهد.
🔻 حال پرسش اصلی اینجاست:
آیا باید نام را همچنان در قید قانون و عرف نگه داشت، یا زمان آن رسیده است که آزادی مطلق در انتخاب و تغییر نام بهعنوان حق بنیادین هر فرد به رسمیت شناخته شود؟
✍️ نظر شما چیست؟ اگر اختیار کامل داشتید، آیا نامتان را تغییر میدادید یا همان را حفظ میکردید؟
