مطالعه تطبیقی اصل ۲۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر
✍️ عبدالحسین سبحان پور
📜 اصل ۲۳ قانون اساسی ایران
«تفتیش عقاید ممنوع است و هیچکس را نمیتوان به صرف داشتن عقیدهای مورد تعرض و مواخذه قرار داد.»
🌍 ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸)
«هر کس حق آزادی فکر، وجدان و مذهب دارد؛ این حق شامل آزادی تغییر مذهب یا عقیده و همچنین آزادی اظهار عقیده و مذهب، چه بهطور فردی و چه جمعی، بهطور علنی یا در خفا، در تعلیم، عمل، عبادت و اجرای مراسم است.»
نقاط اشتراک
- حمایت از آزادی اندیشه: هر دو متن بر آزادی عقیده و اندیشه تأکید دارند. اصل ۲۳ بر ممنوعیت تعرض به افراد به دلیل داشتن عقیده، و ماده ۱۸ بر آزادی کامل در داشتن و تغییر عقیده.
- کرامت انسانی: هر دو اصل و ماده، آزادی عقیده را بهعنوان بخشی از حقوق بنیادین انسان میشناسند.
تفاوتها
- دامنه شمول:
- اصل ۲۳ فقط بر داشتن عقیده تمرکز دارد و تعرض به افراد به دلیل باور ذهنی را ممنوع میکند.
- ماده ۱۸ علاوه بر داشتن عقیده، بر ابراز عقیده، تغییر مذهب، و اجرای مناسک دینی نیز تأکید دارد.
- مطلق بودن:
- اصل ۲۳ بدون قید و شرط بیان شده است، اما در عمل ممکن است محدودیتهایی در ابراز عقیده وجود داشته باشد.
- ماده ۱۸ بهطور گستردهتر آزادیهای مرتبط با دین و وجدان را پوشش میدهد و به صراحت حق تغییر مذهب را تضمین میکند.
- سطح الزام حقوقی:
- اصل ۲۳ بخشی از قانون اساسی و الزامآور در نظام حقوقی داخلی ایران است.
- ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر یک سند بینالمللی است که جنبهی توصیهای و هنجاری دارد، مگر آنکه در قالب میثاقهای الزامآور (مانند میثاق حقوق مدنی و سیاسی) پذیرفته شود.
نتیجهگیری
اصل ۲۳ قانون اساسی ایران و ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر هر دو بر آزادی عقیده تأکید دارند، اما ماده ۱۸ دامنهی وسیعتری دارد و آزادی در تغییر و ابراز عقیده و مذهب را نیز شامل میشود. اصل ۲۳ بیشتر جنبهی مصونیت فردی در برابر تعرض به خاطر باور ذهنی دارد، در حالی که ماده ۱۸ بهطور کامل آزادی اندیشه، وجدان و مذهب را در عرصههای فردی و اجتماعی تضمین میکند.
✍️عبدالحسین سبحان پور
✍️ عبدالحسین سبحان پور
