امید علیزاده مقدم؛ورودی 1400 مهندسی ساخت و تولید دانشگاه پلی تکنیک امیرکبیر
اگر تا به حال سوار هواپیما شده باشید، احتمالاً به این فکر کرده‌اید که اگر قرار باشد یک هواپیما را در شرایط اضطراری هدایت کنید، چه کاری باید انجام دهید! در ابتدا، باید بگویم احتمال رخ دادن چنین پیش‌آمدی کم است؛ چرا که با فرض نبودن خلبانان، مهمان‌داران و در مرحلۀ بعدی، نیروهای امنیتی پرواز، کنترل هواپیما را به دست خواهند گرفت! اما خدا را چه دیدید، شاید روزی واقعاً نیاز بود شما خلبانی کنید! (وقایع تاریخی پرواز، احتمال این رخداد را تایید می‌کند)
بیایید از یک داستان خیالی به اصل ماجرا برسیم. تصور کنید روی یک صندلی کنار بال هواپیما نشسته‌اید و در حال تماشای مناظر بیرون در یک روز گرم تابستانی هستید. از اقبال خوب شما، آسمان شهر صاف است؛ اما زمانی که سرتان را به داخل کابین می‌چرخانید، متوجه می‌شوید کسی تکان نمی‌خورد؛ با توجه بیشتر، متوجه می‌شوید گویی در بی‌هوشی یا خوابی عمیق هستند. هواپیما دچار تکان‌هایی شده که به ظاهر طبیعی نیست. دل را به دریا می‌زنید و از جای خود بلند می‌شوید.
آرام‌آرام که به سمت کابین خلبان می‌روید، متوجه بی‌هوش بودن تمامی افراد می‌شوید؛ پس کسی برای کمک به شما در کابین وجود ندارد.
به سمت در کاکپیت (اتاق خلبان) می‌روید و از اینجاست که صحبت جدی ما آغاز می‌شود. شاید ساده باشد اما در مرحلۀ اول باید بتوانید از در داخل شوید. در کاکپیت زمانی که قفل است، توسط رمزی محافظت می‌شود که تنها در اختیار خلبانان، امنیت پرواز و سرمهمان‌دار است و کسی بی‌اجازه توانایی ورود ندارد.
اگر توانستید از این مرحله با شانس و یا بازبودن در عبور کنید، باید بگویم برای نجات جانتان از مرحلۀ بزرگی عبور کرده‌اید. پس از ورود، با صحنه‌ای مشابه آنچه در تصویر می‌بینید، مواجه خواهید شد.
البته، خیلی چیزها ممکن است متناسب با مدل هواپیما متفاوت باشد؛ اما در اینجا ما صرفاً با تجهیزات مهم سروکار خواهیم داشت. پس، اگر در پرواز اضطراریتان پس از ورود، تصویری کمی متفاوت دیدید، نترسید. انبوهی از کلیدها و دکمه دستپاچه‌تان نکند، چرا که کلی کار داریم.
معمولاً خلبان اصلی در سمت چپ می‌نشیند و دسترسی به کلیدهای حیاتی در این سمت راحت‌تر است؛ اما تفاوت چندانی میان این دو نیست. اگر خلبان بی‌هوش است، تلاش کنید با دکمه‌ای که پشت یا کنار صندلی خلبان است صندلی را عقب بکشید و خود بر روی صندلی بشینید و مجدد آن را جلو ببرید.
فرمان هواپیما
اگر در یکی از خانواده‌های بویینگ باشید، چیزی شبیه به این شکل می‌بینید که به آن یوک[1] می‌گویند.
اما اگر این را ندیدید چه؟ احتمالاً در کابین یکی از هواپیماهای ایرباس هستید؛ اگر در صندلی چپ نشسته‌اید، به دست چپ خود زیر شیشه نگاه کنید، در آن‌جا جوی‌استیک[2] را خواهید دید.
قانون ساده است؛ با حرکت دادن جوی‌استیک به سمت راست و یا یوک به سمت راست، هواپیما به سمت راست مایل می‌شود و بالعکس.
البته، برای گردش هواپیما زیر هر پایتان پدال قرار دارد؛ اگر به چپ می‌خواهید بروید، کمی پای چپتان را روی پدال فشار دهید، پدال سمت چپ به جلو می‌رود و پدال سمت راست کمی بیرون می‌آید. با این اتفاق، سکان عمودی می‌چرخد و در نهایت، شما گردش می‌کنید؛ فقط پس از اتمام چرخش پای مخالفتان را روی پدال فشار دهید تا در نهایت هر دو پدال به حالت اولیه برگردند (توجه: پدال‌ها یک حرکت جلووعقب دارند و یک حرکت دورانی؛ یعنی اگر پای خود را بالای پدال فشار دهید، به جای جلو رفتن، پدال حول محل اتصال دوران می‌کند که کاربردش را در ادامه می‌گوییم.)
اگر فرمان یا جوی‌استیک را به سمت خودتان بکشید، دماغه به سمت بالا می‌رود و بالعکس. پس، اگر هواپیما دارد مثلاً به سمت چپ می‌رود، فرمون را به سمت راست بچرخانید.
اگر هواپیما دارد مستقیم می‌رود و یا با شیبی ملایم بدون کم و زیاد شدن در حال ارتفاع گرفتن یا از دست دادن است، احتمال دارد که خلبان خودکار فعال باشد؛ پس تا جایی که احساس خطر نکرده‌اید، فرمان را نچرخانید، چرا که با چرخاندن آن، خلبان خودکار به صورت اتومات خاموش می‌شود.
حال، در پنل[3] روبه‌رویی خودتان دنبال چیزی شبیه به دو عکس زیر باشید:
Attitude Indicator
چیزی که در تصاویر بالا می‌بینید، مدل آنالوگ و دیجیتال نشان‌گر وضعیت هواپیما نسبت به افق است. در دو تصویر بالا، هواپیما کاملاً مستقیم در حال پرواز است، اما در تصویری مثل تصویر زیر، هواپیما به سمت راست حرکت می‌کند؛ پس با این ابزار مطمئن شوید در مرحلۀ اول، هواپیما مستقیم پرواز می‌کند.
نکتۀ بعدی، حفظ سرعت است، دنبال چنین چیزی بگردید:
در اینجا، سرعت شما بر حسب نات یا گره دریایی نمایش داده می‌شود. به طور متعادل در تمامی تایپ‌ها، خصوصاً مسافربری، سرعت پرواز باید بیش از 160 نات و در هواپیماهای کوچیک، بیش از 100 نات باشد. حال، اگر سرعت بیشتر است، ایرادی ندارد. در صورت کاهش سرعت، پیغام LOWSPEED در کابین پخش خواهد شد و یا یوک شروع به لرزیدن می‌کند. با زیاد بودن سرعت نیز اتفاق مشابه‌ای رخ خواهد داد.
بین صندلی دو خلبان، دنبال دسته‌ای مشابه این تصویر بگردید؛ با جلو دادن آن سرعت هواپیما زیاد می‌شود و با عقب دادن آن، سرعت موتورها و هواپیما کم می‌شود. راستی، همۀ دسته‌ها را که کنار هم هستند، با هم جلو و عقب ببرید تا همه‌ی موتورها سرعتشان با هم کم و زیاد شود.
وقت آن است که شرایط اضطراری خودتان را گزارش دهید تا بقیه به شما کمک کنند.
کمی عقب‌تر از دستۀ گاز، پنل‌های شبیه به پنل‌های زیر می‌بینید:
در این پنل‌ها به دنبال چنین چیزی باشید:
این دستگاه برای تنظیم فرکانس ارتباطی شماست و احتمالاً بر روی آخرین فرکانسی است که خلبان صحبت کرده بود. هدست[4] را از دست چپ خود و یا سر خلبان برداشته و روی گوش خود بگذارید؛ اگر صداهایی از مکالمات دیگران می‌شنوید، خبر خوبی است، پس بگویید: «MAYDAY MAYDAY MAYDAY»
ممکن است جای هدست، میکروفونی دستی در کنارتان باشد، آن را بردارید و دکمۀ روی آن را به هنگام صحبت کردن فشار دهید و جملۀ فوق را بگویید. مکث کنید؛ اگر صدایی را از پشت هدست می‌شنوید اما همچنان کسی با شما نیست، مطمئن شوید دکمه را فشار داده‌اید و یا به دنبال دکمه‌ای روی هدست باشید. بسته به نوع هواپیما ممکن است تفاوت‌هایی باشد.
اما اگر صدایی نمی‌شنیدید و پس از صحبت باز هم جوابی نشنیدید، دکمۀ بین دو پنل را بزنید تا جای فرکانس فعال و آماده‌باش[5] جابه‌جا شود. با این کار، شما روی فرکانسی که خلبان قبل‌تر با آن ارتباط داشته و یا می‌خواسته در آینده روی آن صحبت کند، متصل می‌شوید.
مراحل را تکرار کنید؛ اگر باز هم نشد، این فرکانس‌ها را جایی یاداشت کنید و سپس تلاش کنید با چرخاندن پیچ‌های سفیدرنگ سمت راست، بر روی فرکانس‌های مختلف پیام ارسال کنید. اما قبل از چرخاندن، حرکت زیر را انجام دهید:
پنل دیگری شبیه به این تصاویر پیدا کنید:
با استفاده از دو پیچ زیر آن عددها، می‌توانید عدد بالایی را تغییر دهید. این عدد را روی 7600 تنظیم کنید؛ به این صورت شما به برج می‌فهمانید ارتباط خود را از دست داده‌اید. آن‌ها نیز دست‌به‌کار می‌شوند تا به شما کمک کنند و با شما ارتباط بگیرند. مدتی صبر کنید و در این حال دنبال شهر یا آبادی بر روی زمین بگردید تا شاید فرودگاهی پیدا کنید. اگر هنوز ارتباط برقرار نشده‌است، سپس تلاش کنید تا روی فرکانس‌های مختلف پیام دهید. اگر توانستید با برج و یا حتی هواپیماهای دیگر ارتباط بگیرید، خبر خوبی است؛ چراکه آنان گام‌به‌گام تا فرود کمک‌تان خواهند کرد. اما اگر ارتباط بر قرار نشد چه؟!!!
زمین را با دقت بگردید. دنبال شهرها و آبادی‌ها روی زمین باشید. شاید فرودگاهی پیدا کردید. اگر زمین را نمی‌بینید ارتفاع را با استفاده از یوک کم کنید و دماغه را رو به پایین دهید تا ارتفاع کم شود. توجه داشته باشید که باید ارتفاع را به آرامی کم کنید، به طوری که سرعت هواپیما زیاد نشود.
می‌توانید در هنگام کاهش ارتفاع، دور موتورها را کم کنید.
از اینجا به بعد تصور می‌کنیم شما فرودگاهی را یافته‌اید.
فرودگاه را در تصویر بالا می‌بینید؟!
این هم نمای شب.
سعی کنید ارتفاع را کم کنید و در راستای باندهای فرودگاه، خود را منطبق کنید. شما باید در آن خیابان پهن دراز فرود بیایید و باید چرخ‌های شما در ابتدای این خیابان به زمین بخورد. پس، گویی که می‌خواهید به ابتدای باند برخورد کنید، زاویۀ خود را متناسب با این موضوع تعیین کنید. در عین حال، سرعت خود را کاهش دهید.
در این مرحله، چرخ‌های خود را با ارابۀ نشان‌داده‌شده باز کنید. برای این منظور، آن را به سمت پایین بکشید. آمادۀ فرود می‌شویم. اگر سرعت شما به اندازۀ استاندارد کم شده باشد، چرخ‌ها شروع به باز شدن می‌کنند. متناسب با مدل هواپیما، تعدادی چراغ بالای این ارابه است که ابتدا قرمز می‌شوند که یعنی چرخ‌ها دارند باز می‌شوند؛ سپس، یکی‌یکی سبز می‌شوند. دعا کنید همگی سبز شوند. (اگر نشوند، یعنی چرخ مربوط به آن چراغ به درستی باز نشده است.)
مرحلۀ بعدی استفاده از فلپ‌ها[6] است. فلپ، سیستمی روی بال‌های هواپیما است که با افزایش سطح بال، نیروی بالابری بیشتری را ایجاد می‌کند و هواپیما می‌تواند با سرعت کمتری در هوا پرواز کند، بدون آن که دچار واماندگی[7]شود.
اگر سرعت در هنگام فرود زیاد باشد، هواپیما نمی‌تواند در طول باند ترمز کند و از باند خارج می‌شود. بنابراین، ما با فلپ‌گیری و سپس کاهش سرعت، تا جای ممکن آرام فرود می‌آییم تا بتوانیم در طول باند متوقف شویم.
در هواپیماهای تایپ بویینگ، به طور کلی، دستۀ فلپ کنار دستۀ گاز است و در ایرباس، کمی عقب‌تر از پنل مخابراتی که پیش‌تر استفاده کردیم، قرار دارد.
فلپ‌ها را باید با دقت پایین آورید؛ چرا که در سرعت‌های بالا، فلپ گرفتن می‌تواند خطرناک باشد؛ هرچند که خود هواپیما ممکن است جلوی اشتباه شما را بگیرد. در مدل 737 در حدود 210 نات، فلپ‌ها را به ترتیب به 1 درجه و تا سرعت 150 نات به 40 درجه برسانید. دستۀ فلپ یک ضامن دارد؛ در هواپیمای بویینگ باید دسته را ابتدا کمی بالا بکشید و سپس جابه‌جا کنید و در مدل ایرباس، ضامن زیر دستۀ فلپ است، شبیه به دستۀ دندۀ خودروهای شش‌سرعتۀ دستی. (در خودروی شش سرعته، هنگام دندۀ عقب، باید ضامن دنده به بالا کشیده شود)
پس، همان‌طور که به سمت باند می‌روید، سرعت خود را کاهش دهید. اگر دور موتورها را تا انتها کم کرده‌اید اما سرعت همچنان زیاد است، از اسپویلرها[9] کمک بگیرید. (اسپید بریک[8])
این قطعات بر روی بال، بالا آمده و هم سرعت شما را کم می‌کنند و هم هواپیما را به سمت پایین هول می‌دهند؛ پس، هنگام استفاده مراقب باشید ارتفاع را با سرعت زیاد از دست ندهید.
دستۀ اسپید بریک در هواپیمای بویینگ در جهت مخالف دستۀ فلپ است.
دسته را کمی بالا بدهید و به عقب، به میزانی که لازم می‌دانید، بکشید تا سرعت کم شود. (در تصویر دسته تا انتها عقب کشیده شده است.)
در هواپیمای ایرباس، این دسته در جهت مقابل دستۀ فلپ می‌باشد.
دیگر زمان فرود آمدن است. دستۀ اسپید بریک را در این لحظات ترجیحاً باز نگذارید. به آرامی به باند نزدیک شوید. چرخ‌های شما باید در آن قسمت از باند که کمی سیاه‌تر است، برخورد کند. لحظات حساسی است و جان مسافران در دستان شماست.
خونسرد باشید. اگر احساس می‌کنید هواپیما دارد زودتر از موقع بر زمین می‌نشیند، دستۀ گاز را کمی بالا ببرید تا سرعت بگیرید و دماغه را بالا ببرید. در غیر این صورت، دماغه را در وضعیتی کمی روبه‌پایین و یا حتی هم‌راستا با افق نگه دارید تا هواپیما خودش به دلیل کاهش سرعت، ارتفاع از دست دهد.
اگر با برج صحبت نمی‌کنید، دقت کنید که باند خالی باشد. در صورتی که باند خالی نبود، دستۀ گاز را تا انتها بالا ببرید و دماغه را به سمت بالا بگیرید و فرود را کنسل کنید. چند دقیقۀ بعد دور بزنید و مجدد شانستان را امتحان کنید.
دیگر فرصت نشستن است. در کابین صدایی با شما صحبت می‌کند.
(One hundred)
(Fifty)
(Forty)
(thirty)
(twenty)
(ten)
در این لحظات، آرام دماغه را بالا بدهید. ابتدا دو چرخ عقب شما باید به زمین بخورند. هر صدا را به ترتیب باید در حدود یک ثانیه بشنوید. اگر سریع‌تر می‌شنوید، یعنی سرعت نزدیک‌شدنتان زیاد است؛ پس با دماغه و دستۀ گاز مانع برخورد شدید شوید. پس از کلمۀ آخر که می گوید 10 پا، معادل حدوداً 3 متر، هر لحظه انتظار برخورد به زمین را داشته باشید.
به محض برخورد چرخ‌های عقب با زمین، دستۀ گاز را تا انتها کم کنید. اسپویلرها را تا انتها بکشید. دقت کنید چرخ‌های جلو به سرعت به زمین نخورند و دماغه را با فرمان کنترل کنید تا آرام به سمت زمین آید. ری‌ورس[10] یا همان معکوس‌کننده‌ها را بکشید.
معکوس‌کننده‌ها
معکوس‌کننده‌ها، هوای بخش خارجی موتورهای توربوفن را با تغییر جهت دادن به صورت معکوس، حرکت می‌دهند. با این کار، سرعت بیش از پیش کم می‌شود.
این دسته‌ها را با عکس‌های قبل مقایسه کنید؛ خواهید دید کمی بالاتر آمده‌اند. شما این دسته‌ها را تا جای ممکن بالا بکشید تا معکوس‌کننده با حداکثر توان کار کند. شاید حس کنید موتورها دارند سریع‌تر کار می‌کنند؛ حس شما درست است، اما در جهت خلاف نیرو تولید می‌کنند.
(پوستۀ موتور کمی عقب می‌رود و تغییراتی دیگر نیز در مکانیزم‌های داخلی در این مدت ایجاد می‌شود)
در همین لحظات است که چرخ جلویی نیز به آرامی به زمین می‌خورد.
سرعت‌سنج را ببینید. شما در حال متوقف شدن هستید. عدد به سرعت کاهش میاید. وقت آن رسیده که این غول را تماماً متوقف کنید. احتمالاً از حدود 50 نات می‌توانید ترمزهای چرخ‌ها را فعال کنید.
به یاد دارید زیر پای شما دو پدال بود که اگر بالای آن را فشار می‌دادید، پدال‌ها حول محور اتصالشان می‌چرخیدند؟ این‌ها همان ترمزهای چرخ‌ها هستند.
تا سرعت 30 نات، آن‌ها را به صورت منقطع بگیرید و ول کنید؛ در غیر این صورت ترمزها داغ می‌کنند.
از سرعت 30 نات به پایین، به صورت نیمه بگیرید تا هنگامی که هواپیما متوقف شود. (اگر احساس می‌کنید سرعتتان زیاد است و احتمال خروج از باند دارید، ترمزها را زودتر فعال کنید)
سپس، دسته‌های معکوس‌کننده را به حالت اول برگردانید.
خسته نباشید، شما به سلامت نشستید. آخ، راستی ترمز دستی را فراموش نکنید، فکر کردید هواپیما ترمز دستی ندارد!؟
فقط با آن دریفت نکشید.
با کشیدن این دسته، چراغ قرمز کنار آن روشن می‌شود و دیگر شما در امنیت‌اید.
خسته نباشید کاپیتان.
امیدوارم از مطالعۀ این بخش لذت برده باشید. هرچند پرواز کردن واقعی نیاز به تجربه‌ای بیشتر از این مطالعه دارد؛ اما تلاش شد تا هر آنچه برای فرود یک هواپیمای واقعی ضروری است را خدمتتان بگویم. اگر علاقه به تجربۀ پرواز در خانه دارید، به شما نرم‌افزارهای زیر را پیشنهاد می‌دهم.
extreme landings pro
برای موبایل
x-plane11 or x-plane12
برای کامپیوتر
همچنین، در ایران شبیه‌سازهایی وجود دارند که با پرداخت هزینه‌ای کم تا متوسط، می‌توانید لذت پرواز را در کابین‌های متحرک تجربه کنید.
امیدوارم سفرهایی ایمن داشته و در سلامت و نشاط باشید، خدانگهدارتان.
[1] Yoke
[2] Joystick
[3] Panel
[4] Stand by
[5] Headset
[6] Stall
[7] Flap
[8]Speed Break
[9] Spoiler
[10] Reverse
