«جهانصنعت»- مناسبات ایران با غرب و بهویژه با ایالاتمتحده آمریکا در همه سالهای پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی در مسیر تضاد بوده و دو نظام سیاسی هرگز دنبال سخنگفتن باهم نبودهاند. این وضعیت با توجه به نسبت قدرت دو کشور در سیاست و در اقتصاد بیشتر به زیان ایرانیان بوده و هست. حالا و در شرایطی که دونالدترامپ، رییسجمهور آمریکا میگوید برای مقام رهبری ایران نامه نوشته و میخواهد با جمهوری اسلامی گفتوگو کند، فضای تازهای برای تحلیل در این باره پیدا شده است. در روزهای تازهسپریشده بهویژه پیش از اینکه مقام رهبری گفتوگو با آمریکا را غیرهوشمندانه بداند برخی سیاستورزان گفتوگو با آمریکا را مثبت ارزیابی میکردند. عباس آخوندی، سیاستمدار و اقتصاددان ایرانی که در همه سالهای پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی در مقام یک تحلیلگر ارشد و نیز مدیر باسابقه اجرایی در سپهر سیاست ایران بوده و هست از انگشتشمار مدیرانی است که با احساس دلسوزی برای این سرزمین و نیز برای عبور کشور از بحران با شجاعت سخن میگوید و مینویسد.
«جهانصنعت» دیروز از آقای آخوندی پرسید آیا با توجه به سخنان مقام رهبری و نیز پیام کاخ سفید که دیروز عصر و شب اتفاق افتاد و مقام رهبری گفتند که آمریکا دنبال حل مسائل نیست و میخواهد تحمیل کند بازهم بر پیشنهاد خود برای امکان و ضرورت گفتوگو با آمریکا اصرار دارید و آن را شدنی میدانید؟ آخوندی گفت: استنباط من این است مقام رهبری در بیان خودشان نسبتبه مذاکره با آمریکا در جمع مسوولان کشور نسبت به گفته پیشین خودشان رویکرد نرمتری داشتند و به ترامپ گفتند که درباره جمهوری اسلامی درست حرف بزند. مقام رهبری آن میزان شدت گفتاری که در صحبتهای پیشین داشتند را به کار نبردند.
نظم جهانی
آخوندی به خبرنگار «جهانصنعت» گفت: تصور من این است با توجه به مجموعه تحولاتی که در دنیا و نیز مجموعه دگرگونیهای که در خاورمیانه رخ داده یا خواهد داد زمان حل مساله ایران و آمریکا فرارسیده است. ببینید، الان در دنیا دگرگونی بزرگی رخ داده یا در فرآیند رخدادن است. دنیا با نظم پیشین وداع میکند و نظم تازهای در حال برآمدن است. در نظم بازه جهانی قدرتهای تازهای دارند سر بر میآورند که میتوان به چین و هند و برزیل اشاره کرد. قدرتهای بزرگ این تحول را درک میکنند و آن را نفی نمیکنند. این نظم تازه برای ایران میتواند یک فرصت باشد که در مذاکره با آمریکا از آن بهرهبرداری کند.
تحولات خاورمیانه
این تحلیلگر ارشد سیاست و اقتصاد ایران ادامه داد: از سوی دیگر وقتی خوب به مسیرهای تحول در منطقه خاورمیانه نگاه میکنیم، میبینیم در این منطقه که ایران یکی از بازیگران اصلی آن است نیز دگرگونیهایی در حال پدیدارشدن هستند. دیگر کشورهای منطقه دنبال عادیسازی از جنس عادیسازی پیشین که به ابراهیم معروف شده بود نیستند. افکار عمومی کشورهای عرب منطقه خاورمیانه پس از داستان غزه با اسرائیل در تضاد بزرگ است و این تحولات نیز به جمهوری اسلامی یادآوری میکند که بتواند مسائل خود را با آمریکا حل کند.
تامل کنیم
عباس آخوندی گفت: داستان اوکراین که به یک عامل برای گفتوگوی ترامپ- پوتین تبدیل شده است را باید با دقت دنبال کنیم. باید ببینیم مذاکره آنها به کدامسو میرود. اگر در اوکراین صلح شود میتوان امیدوار بود، میشود میان ایران و آمریکا وضعیت تازهای پدیدار شود که از دل آن حل مسائل سر باز زند. اگرچه حل مسائل ایران بهلحاظ اجرایی کار بسیار دشواری است اما در درازمدت باید این فرآیند پیچیده طی شود. زمان به سویی میرود که ایران و آمریکا آشتی کنند. وزارت خارجه ایران باید رویکردهای بزرگ جهانی را دنبال کرده و بشناسد و با چالاکی و چابکی و شناخت موقعیتهای آتی ایران را در موقعیت بهتر قرار دهد. اگرچه وزارت خارجه در حال حاضر حرفهای تکراری میزند اما باید برای آینده پر از تحول آماده باشد.
سرانجام مسائل حل میشود
عباس آخوندی در یک نوشته مهم که در سایت شخصیاش منتشر شده تاکید کرده است: تمام منازعههای بینالمللی نهایتا روزی از طریق گفتوگو به پایان میرسند. باید دید آیا آن روز سرنوشتساز در حلوفصل جامع منازعه 45ساله ایران-آمریکا فرا رسیده است؟ ارزیابی من با توجه به فرآیند شکلگیری نظام نومرکانتالیستی در جهان و شخصیت ویژه ترامپ، این است که پاسخ به این پرسش میتواند مثبت باشد. البته هر رابطهای دوطرف دارد و آینده بستگی به نحوه ادراک ایران از نامهنگاری ترامپ نیز دارد. حال با فرض اینکه ایران این نامه را نشان از اراده آمریکا برای حلوفصل جامع مسائل فیمابین همراه با بدبینی تاریخی و هوشیاری و احتیاط کامل تلقی کند، چند حالت و ظرفیت مثبت ممکن در زیر ارزیابی میشود. این قلم جز اخبار آشکار انتشاریافته فاقد هرگونه اطلاع بیشتری است. در اخبار دیدم که ترامپ در گفتوگو با فاکسنیوز رسما اعلام کرد که به رهبر عالی ایران نامه نوشته است. البته پیش از این اوباما نیز با رهبری نامهنگاری داشته است اما، خبر آنها از طریق محافل غیررسمی انتشار یافت ولی اینبار شخص رییسجمهور آمریکاست که از این نامهنگاری رسمی پرده برمیدارد و رسما ضمن تجلیل از ملت ایران و کاربست عنوان رژیم سخت برای نظام حکومتی ایران رسما درخواست مذاکره و حلوفصل مسائل فیمابین را در میان میگذارد. ضمن اینکه تهدید عملیات نظامی را نیز منتفی نمیکند. حال باید دید آیا این اقدام پنجرهای به سوی صلح پایدار آمریکا/ ایران و برقراری صلح در منطقه است؟ نظم تازه جهانی شامل موارد زیر است: 1- اتحادهای پیشین فروخواهند ریخت، همچنانکه میبینیم اتحاد آمریکا و اروپا در دو سوی آتلانتیک در حال سستشدن است و جای خود را به همکاریها یا تهدیدها و رقابتهای دوبهدو میدهد. 2- همکاریهای کوتاهمدت با هدف تامین امنیت و کنترل زنجیره ارزشهای اقتصادی شکل خواهند گرفت. این تغییر در نهاد برنامه صلح ترامپ/ پوتین بهخوبی قابل مشاهده است و به گمان این قلم، خمیرمایه پیشنهاد ترامپ به ایران را نیز شکل میدهد. 3- فضا برای ظهور قدرتهای نوظهور فراهم خواهد شد. همچنان که میبینیم قدرت چین به رسمیت شناخته میشود و فضا برای کنشگری هند و برزیل نیز در حال فراهمشدن است. 4- زبان گفتوگو در این جهان فراقطبی یا چندقطبی تنها زبان سیاست و امنیت نیست، بلکه زبان رقابت اقتصادی مقدم بر زبان قدرت نظامی است. هرچند قدرت نظامی همچنان پشتوانه رسمی و بلافاصله قدرت اقتصادی خواهد ماند بنابراین، اهمیت آن را نباید فراموش کرد اما، نحوه کاربست آن کاملا تغییر خواهد کرد و 5- بازیگران اقتصادی بزرگ فضای بازیگری بیشتر و موثرتری نسبت به نهادهای اداری ملی و نهادهای رسمی بینالمللی خواهند یافت. همچنانکه میبینیم، ترامپ از برخی نهاهای بسیار مهم بینالمللی رسما خارج میشود و در تصمیمگیریها کمترین وقعی به سیستم اداری آمریکا میگذارد و روابط خود را بر فراز آنها برقرار میکند. هرچند، نهایتا در اجرای اهداف خود به آنها وابسته است اما تا آنجا که میتواند دولت پنهان (Deep State) را پشتِ سر میگذارد.
پیشنهاد اجرایی
و اما پیشنهادی که در آخر میتوانم ارائه کنم این است که مذاکرات را میتوان با موضوع فعالسازی قرارداد خرید 80 فروند هواپیمای مسافری از بوئینگ آغاز کرد. البته تنها به عنوان آغاز مذاکره وگرنه باید یک برنامه همکاری اقتصادی و سرمایهگذاری مفصلتر در تمام حوزههای اقتصادی در دستور کار باشد. خوبی این پیشنهاد این است که ما از یک یادداشتتفاهم صحبت نمیکنیم بلکه از یک قرارداد امضاشده سخن میگوییم. تا آنجا که من اطلاع دارم و تا زمانی که من تصدی وزارتخانه راهوشهرسازی را داشتم، این قرارداد همچنان به قوت خود باقی بوده و فقط منجمد شده است. باید یخ آن را باز کرد. پس از آن نمیدانم که چه کردهاند. حتی اگر این هم نباشد، چون قرارداد وجود دارد، میتوان مجدد آن را زنده کرد. در فرآیند بازآفرینی این قرارداد که با شخصیت و منطق ترامپ نیز سازگاری زیادی دارد، میتوان شرایط ضمن عقد برای انتظار طرفین از یکدیگر و لغو تحریمها و تامین مالی خرید هواپیماها از سوی آمریکاییان را در دستور کار قرار داد، همچنانکه در متن قرارداد بوده است. من در این یادداشت، تنها خواستم با نگاه مثبت و ملی، برای گفتوگوهای شرافتمندانه و عزتمندانه و از موضع منافع ملی ایران در ارتباط با آمریکا آغازی را ترسیم کنم. الباقی بستگی به تصمیم مقامات دارد.
