روفگاردن یا بام سبز، سیستمی چندلایه است که با هدف ایجاد سطحی سبز بر روی بام ساختمانها طراحی میشود. این سیستم باید بهگونهای طراحی گردد که علاوه بر زیبایی، کارکردهایی چون عایق حرارتی، بهبود روان آبهای سطحی، افزایش عمر بام و ارتقای کیفیت محیط شهری را فراهم کند.
یکی از اساسیترین عوامل در دوام و کارایی بام سبز، طراحی صحیح لایههاست. هر لایه عملکرد ویژهای دارد و در صورت حذف یا اجرای ناقص هرکدام، کل سیستم دچار مشکل خواهد شد.
لایهبندی بام سبز بسته به نوع سیستم (گسترده، متمرکز یا ترکیبی) متفاوت است، اما اصول کلی آن شامل لایههای:
۱. سازه و عایق رطوبتی
۲. لایه محافظ
۳. لایه زهکشی
۴. فیلتر یا ژئوتکستایل
۵. بستر کاشت
۶. پوشش گیاهی
میباشد. در صفحات بعدی، هرکدام از این لایهها بهصورت دقیق و تخصصی بررسی میشوند.
لایه سازهای و عایق رطوبتی
پایه و اساس هر روفگاردن، سازه بام است. این سازه باید توان تحمل وزن لایههای بام سبز (معمولاً بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم بر مترمربع بسته به نوع سیستم) را داشته باشد.
پس از بررسی سازه، نخستین لایهی اجرایی، عایق رطوبتی (Waterproofing Layer) است. وظیفهی آن جلوگیری از نفوذ آب و رطوبت به سازه و لایههای زیرین است.
معمولاً از مصالحی مانند قیرگونی، ایزوگام پلیمری، ممبرانهای PVC یا EPDM برای این منظور استفاده میشود. انتخاب نوع عایق وابسته به شرایط اقلیمی و هزینه است.
در روفگاردنهای مدرن، استفاده از عایقهای پلیمری چندلایه با قابلیت کشسانی بالا توصیه میشود، زیرا در برابر تغییرات دما و نشست سازه مقاومت بیشتری دارند.
اجرای صحیح درزگیری و آببندی در این مرحله بسیار حیاتی است، چرا که کوچکترین نشتی، باعث تخریب کل سیستم و نشت آب به داخل ساختمان میشود.
لایه محافظ و زهکشی (Drainage Layer)
بر روی عایق رطوبتی، لایه محافظ (Protection Layer) نصب میشود تا از آسیب مکانیکی در برابر سنگریزه، ابزار یا عملیات بعدی جلوگیری کند. این لایه معمولاً از ورقهای ژئوتکستایل ضخیم یا فومهای پلیاتیلن فشرده ساخته میشود.
سپس نوبت به لایه زهکشی میرسد که یکی از مهمترین بخشهای سیستم بام سبز است.
این لایه وظیفهی هدایت و کنترل آبهای اضافی را دارد تا از غرقابی شدن ریشهها جلوگیری کرده و در عین حال مقداری رطوبت برای تغذیه گیاه حفظ کند.
مواد متداول در این بخش شامل صفحات زهکشی پلیمری (HDPE)، پوکه معدنی، سنگریزه سبک یا ماژولهای زهکشی مدرن با مخزن آب هستند.
در سیستمهای پیشرفته، صفحات زهکشی دارای برجستگیهایی هستند که بخشی از آب را ذخیره و مازاد آن را از طریق خروجیهای طراحیشده هدایت میکنند.
طراحی صحیح شیب بام (حداقل ۲ درصد) نیز برای عملکرد مؤثر زهکشی ضروری است.
لایه فیلتر و بستر کاشت (Growing Medium)
بین لایه زهکشی و خاک، لایه فیلتر یا ژئوتکستایل قرار دارد. هدف از آن جلوگیری از ورود ذرات ریز خاک به لایه زهکشی و انسداد مجاری آب است.
جنس این لایه معمولاً از الیاف پلیاستری یا پلیپروپیلنی غیر بافته است که هم عبور آب را ممکن میسازد و هم مانع حرکت ذرات ریز میشود.
در ادامه، نوبت به بستر کاشت (Growing Medium) میرسد که در واقع قلب بام سبز است.
این بستر ترکیبی از خاک معدنی سبک (مانند پومیس، پرلیت، ورمیکولیت) و مواد آلی (کمپوست، پیتماس، فیبر نارگیل و ...) است.
ویژگیهای کلیدی بستر کاشت عبارتاند از:
وزن سبک
زهکشی مناسب
ظرفیت نگهداری رطوبت
مواد مغذی کافی برای گیاه
ضخامت این بستر بین ۸ تا ۳۰ سانتیمتر متغیر است؛ در سیستمهای گسترده کمتر و در متمرکز (intensive) بیشتر است.
پوشش گیاهی و جمعبندی سیستم
آخرین و زیباترین لایه، پوشش گیاهی (Vegetation Layer) است. انتخاب گیاه باید بر اساس شرایط اقلیمی، ضخامت بستر، میزان نگهداری و هدف طراحی انجام شود.
در بامهای گسترده معمولاً از گیاهان پوششی کمعمق مانند ساکولنتها، سدومها و چمنهای مقاوم استفاده میشود.
در بامهای متمرکز، امکان کاشت درختچه، گلهای زینتی یا حتی درختان کوچک وجود دارد.
نگهداری گیاهان شامل آبیاری منظم (دستی یا سیستم اتوماتیک)، تغذیه و هرس است. در بسیاری از پروژههای مدرن، از سیستم آبیاری قطرهای با حسگر رطوبت خاک استفاده میشود.
در نهایت، همهی این لایهها با هم سیستمی پویا و پایدار را شکل میدهند که علاوه بر زیبایی بصری، کارکردهای اکولوژیکی و حرارتی قابلتوجهی دارد.
طراحی دقیق هر لایه، کلید موفقیت در اجرای روفگاردن حرفهای است و بیتوجهی به جزئیات میتواند به خسارتهای سنگین سازهای منجر شود.
