علی شاکر
کتاب «کلان‌داده در خدمت پژوهش‌های کیفی» نوشته کتی ای. میلز، به بررسی جامع کاربردها، چالش‌ها و فرصت‌های کلان‌داده در پژوهش‌های کیفی می‌پردازد. این کتاب، که برای پژوهشگران کیفی و روش‌های ترکیبی بسیار مفید است، به موضوعاتی چون تحلیل احساسات، کاوش متنی و مسائل اخلاقی مرتبط با کلان‌داده‌ها پرداخته و با مثال‌های عملی و مطالعات موردی به درک بهتر این حوزه کمک می‌کند.
بحث‌های مرتبط با موضوع کلان‌داده‌ها در گفتمان‌های بازاری‌سازی ظاهر شده‌اند که به عنوان «طبقه‌ی جدیدی از دارایی‌های اقتصادی» تبلیغ می‌شود و حتی با طلا و ارز قابل مقایسه است.
با این حال پژوهشگران از منظری انتقادی و عمیق‌تر کلان‌داده را پدیده‌ای می‌دانند که دارای ابعاد مختلف فناورانه، فرهنگی و علمی است.
بحث‌های مرتبط با کلان‌داده توجه را به این واقعیت جلب کرده‌اند که امروزه بخش قابل توجهی از تعاملات اجتماعی انسان «اطلاعاتی‌شده[1]» است. این اطلاعات از راه شبکه‌های دیجیتال اطلاعات منتقل می‌شود و ردپای داده‌ای از تعامل اجتماعی باقی می‌ماند که اغلب مکان‌یابی شده و دارای مُهر و نشان زمانی است. یعنی زمان و مکان آن مشخص است. چنین ردپایی از داده‌ها همه جا فراگیر می‌شوند و پژوهشگران را وادار می‌کند تا حجم عظیم داده‌های اجتماعی مرتبط با انسان را ببینند.
در عین حال، یک ویژگی کلیدی بسیاری از کلان‌داده‌ها این است که آنها محصولات جانبی تعاملات و فرآیندهای اجتماعی‌اند که الزاماً هدف اصلی آنها این نیست که در خدمت پژوهش‌های اجتماعی باشند.
طی سال‌های اخیر با محبوب‌تر شدن بحث کلان‌داده‌ها و کاربرد آن در علوم اجتماعی کتاب‌های مختلف منتشر شده است. در جدول زیر برخی از این کتاب‌ها معرفی شده است:
اما یکی از کتاب‌های مشهور و جمع‌وجور در این حوزه، کتاب «کلان‌داده در خدمت پژوهش‌های کیفی» نوشته کتی ای. میلز است. میلز به بررسی جامع کاربردها، چالش‌ها و فرصت‌های کلان‌داده(Big Data) در پژوهش‌های کیفی می‌پردازد. برای همین می‌تواند برای پژوهشگرانی که در زمینه‌های کیفی و روش‌های ترکیبی مشغول‌اند، مفید باشد.
به عنوان مترجم این کتاب سعی می‌کنم در ادامه کتاب را به طور مختصر معرفی کنم و به تحلیل جزئیات کتاب، نقاط قوت و ضعف آن و همچنین کاربردهای آن برای کارگزاران روابط‌عمومی و روزنامه‌نگاران در عصر هوش مصنوعی بپردازیم.
فصول کتاب کلان‌داده در خدمت پژوهش‌های کیفی
به طور خلاصه می‌توان فصول مختلف کتاب را به این شکل خلاصه کرد:
این کتاب به درد چه کسانی می‌خورد؟
کتاب «کلان‌داده در خدمت پژوهش‌های کیفی» ویژگی‌هایی دارد که در واقع نقاط قوت آن محسوب می‌شود. از این رو باید گفت این کتاب خواندنی است چون این ویژگی‌های مثبت را دارد:
· جامعیت در پوشش موضوع: کتاب به طور جامع و در عین حال خلاصه، به موضوع کلان‌داده‌ها و کاربرد آن در پژوهش کیفی می‌پردازد. این جامعیت به پژوهشگران کمک می‌کند تا تمامی جنبه‌های مرتبط با داده‌های بزرگ، از جمع‌آوری تا تحلیل و استفاده از آنها، را درک کنند.
· وضوح و روشنی: نویسنده به طور واضح و مختصر مفاهیم پیچیده را توضیح می‌دهد. این روش نگارش به خوانندگان کمک می‌کند تا حتی مفاهیم پیچیده و تخصصی را به راحتی درک کنند.
· مثال‌های عملی و مطالعات موردی: شاید یکی از جذاب‌ترین وجوه کتاب مثال‌های عملی و مطالعات موردی مرتبط با کلان‌داده‌ها باشد که به درک بهتر موضوع کمک می‌کند. این مثال‌ها نشان می‌دهند که چگونه می‌توان از کلان‌داده‌ها در پژوهش‌های واقعی استفاده کرد و نتایج معناداری به دست آورد.
· پرداختن به مسائل اخلاقی: این کتاب به مسائل اخلاقی مرتبط با استفاده از داده‌های بزرگ می‌پردازد. نویسنده به موضوعاتی مانند رضایت آگاهانه، محرمانگی و نظارت بر داده‌ها پرداخته و راهنمایی‌هایی برای مدیریت این مسائل ارائه می‌دهد.
به طبع این کتاب کم‌حجم ویژگی‌هایی دارد که شاید چندان مناسب همه‌ی علاقمندان به پژوهش‌های اجتماعی نباشد. اینجاست که باید بگویم این کتاب به درد چه کسانی نمی‌خورد.
چه کسانی کتاب را نباید بخوانند؟
گرچه کتاب «کلان‌داده در خدمت پژوهش‌های کیفی» حجم کمی دارد، ولی کاملاً تخصصی به موضوع‌های مختلف در این حوزه می‌پردازد. از این باید گفت تخصصی بودن و حجم کم دو چالش اصلی این کتاب است.
- چالش‌برانگیز برای مبتدیان: ممکن است برای دانشجویان و خوانندگانی که با روش‌های پژوهش کیفی آشنایی ندارند، کمی چالش‌برانگیز باشد. چرا که به طور معمول در مراکز آموزشی تمرکز اولیه بر روش‌های کمّی پژوهش است.
- پرداخت ناکافی به محدودیت‌ها: همچنین بررسی برخی سایت‌های علمی و نقدهای مرتبط نشان می‌دهند که بعضی از منتقدان معتقدند که نویسنده به اندازه کافی به محدودیت‌های استفاده از کلان‌داده در پژوهش کیفی نپرداخته است.
چرا اهالی ارتباطات باید این کتاب را بخوانند؟
تحلیل داده‌های بزرگ بدون استفاده از ابزارهای هوشمند و نوین تحلیل داده امکانپذیر نیست. اینجاست که در عمل یکی از بحث‌های مرتبط با کلان‌داده‌ها، هوش مصنوعی است.
این موضوع در حوزه‌هایی مثل روابط‌عمومی و روزنامه‌نگاری خودش را بیشتر نشان می‌دهد. از این رو کتاب کاربرد کلان‌داده‌ها در پژوهش‌های کیفی، زمینه مناسبی را برای بحث‌های جدی‌تری در زمینه‌ی هوش مصنوعی و کاربرد کلان‌داده در امور روزمره‌ی روابط‌عمومی و روزنامه‌نگاری فراهم می‌کند.
برای نمونه، در عصر هوش مصنوعی، کلان‌داده نقش مهمی در شکل‌گیری استراتژی‌های دقیق‌تر روابط‌عمومی دارد و بستری را برای روزنامه‌نگاران و اهالی روابط‌عمومی فراهم می‌کند تا بتوانند به کمک ابزارهای تحلیلی و نوین هوشمند، وضعیت گذشته و آینده‌ی احتمالی را با جزئیات بیشتری بررسی کنیم.
اما کاربردهای هوش مصنوعی و کلان‌داده فقط به این مورد خلاصه نمی‌شود.
- تحلیل احساسات: دسترسی به کلان‌داده با دقت بیشتری احساسات مخاطبان نسبت به سازمان را بررسی می‌کند و کارگزاران روابط‌عمومی می‌توانند به کمک داده‌های بزرگی که از بازخورد عمومی نسبت به برندها و کمپین‌ها تولید می‌شود وضعیت کنونی سازمان را دقیق‌تر بسنجند.
- تجسم داده‌ها: توانایی تجسم داده‌ها و ارائه آن به صورت بصری، می‌تواند به کارگزاران روابط‌عمومی کمک کند تا پیام‌های خود را به صورت مؤثرتری به مخاطبان منتقل کنند.
- پایش رسانه‌ها: کلان‌داده می‌توانند به کارگزاران روابط‌عمومی کمک کنند تا پوشش رسانه‌ای و بازخوردهای آنلاین را به صورت جامع‌تری پایش کنند.
اخلاق و پژوهش‌های کلان‌داده
با توجه به دسترسی ساده‌تر ما به کلان‌داده‌ها، پژوهش‌های آتی در این زمینه می‌بایست بایسته‌های اخلاقی متناسب با این زمینه‌ی پژوهشی تدوین شود. در ادامه به برخی از این اصول اخلاقی به طور خلاصه می‌پردازیم:
- رضایت آگاهانه: پژوهشگران باید پیش از جمع‌آوری کلان‌داده، رضایت آگاهانه شرکت‌کنندگان را به دست آورند.
- محرمانگی: پژوهشگران موظفند به اصل محرمانه بودن داده‌ها و اطلاعات مرتبط با کاربران و شرکت‌کنندگان و مخاطبان سازمان احترام بگذارند.
- نظارت بر داده‌ها: پژوهشگران می‌بایست خطرات نظارت بر داده‌ها را بدانند و برای محافظت از حریم خصوصی شرکت‌کنندگان تلاش کنند.
- مالکیت داده‌ها: پژوهشگران باید از قوانین و مقررات مربوط به مالکیت داده‌ها آگاه باشند و مطمئن شوند که از داده‌ها به روشی اخلاقی استفاده می‌کنند.
کتاب «کلان‌داده در خدمت پژوهش‌های کیفی» منبعی ارزشمند برای پژوهشگرانی است که به دنبال استفاده از کلان‌داده در پژوهش‌های خود به روشی اخلاقی و مسئولانه هستند. از آنجا که این کتاب ابزارهای لازم برای تحلیل کلان‌داده را فراهم می‌کند، برای کارگزاران روابط‌عمومی، روزنامه‌نگاران و پژوهشگران علوم اجتماعی منبعی حیاتی است.
[1] Informationalized
