این مطلب را برای دوماهنامه‌ی دانشجویی «آن» و به سفارش دوست عزیزم، «حسین همتی» نوشته‌ام.
خلاصه‌ی حرفم:
نه فقط ساختار علمی و آکادمیک دانشکده‌ی علوم ارتباطات علامه طباطبائی، بلکه بسیاری از نهادهای آکادمیک و دانشگاهی جهان، پس از ظهور فناوری‌های نوین ارتباطی و پیوند آن با هوش مصنوعی، می‌بایست به یک سوال مهم جواب دهند؛ اینکه باید به دانشجویان چه مهارت‌هایی بیاموزیم تا بعد از چهار سال ارتباطات خواندن بتوانند در جامعه رسانه‌ای نقش موثری ایفا کنند؟
برای همین، نه فقط دانشگاه‌های ایران بلکه دانشگاه‌های سایر کشورهای جهان می‌بایست روز به روز محتوا بینارشته‌ای بیشتری را آموزش دهند.
بی‌گمان کمتر استادی را می‌توان یافت که هم اصول کدنویسی و فنی را بداند و هم با اصول تولید محتوای رسانه‌ای آشنا باشد. برای همین دانشکده‌ی ارتباطات اگر می‌خواهد علاوه بر مدرک، چیز دیگری هم به دانشجویان بدهد می‌بایست از متخصصان رشته‌های دیگر نیز برای تدریس استفاده کند.
یکی از حوزه‌های مهمی که به نظر می‌رسد دانشجویان امروز با آن بیش از پیش درگیر هستند، حوزه‌ی «روزنامهنگاری غوطهور[1]» یا Immersive Journalism است.
روزنامهنگاری غوطهور چیست؟
روزنامهنگاری غوطهور یک رویکرد نوین در روزنامهنگاری است که با استفاده از فناوری‌های مجازی، تجربیاتی واقعی را برای مخاطبان فراهم می‌کند. این روش تجربیات واقعیت مجازی یا VR و مبتنی بر تصویر تولید شده توسط رایانه[2] را بر اساس داستان‌های خبری توسعه داد و به شرکت‌کنندگان در آن امکان می‌دهد تا روایتی دست اول از یک رویداد داشته باشند.
از آن زمان، روزنامهنگاری غوطهور مورد توجه بازیگران رسانه‌ای قرار گرفته است؛ چون این شیوه‌ی کار هم در جذب عاطفی مخاطبان (گوتیه و همکاران، ۲۰۱۱؛ سانچز-لاوز، ۲۰۱۹) موفق است و هم می‌تواند به بقای اقتصادی رسانه با جذب مخاطبان جوان‌تر (جونز، ۲۰۱۷) کمک کند.
برای همین است که سازمان‌های رسانه‌ای مانند نیویورک تایمز، گاردین، الجزیره و یورونیوز شروع به استفاده از این شیوه کرده‌اند.
روزنامهنگاری غوطهور به خوانندگان این امکان را می‌دهد که به جای فقط خواندن درباره‌ی خبرها، تجربیات خود را به صورت مستقیم از خودِ خبر بگیرند.
به عبارت دیگر، روزنامهنگاری غوطهور نه تنها یک روش بهتر برای درک خبرهاست، بلکه احساسات و تجربیات واقعی جهان را به خوانندگان منتقل می‌کند.
این روش با استفاده از فناوری‌های واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و دیگر فناوری‌های غوطهور، خوانندگان را به صورت مستقیم و بدون واسطه در محیط خبری قرار می‌دهد.
تا به امروز روزنامهنگاری غوطهور تأثیرات مهمی در صنعت روزنامهنگاری داشته است و با پذیرش گسترده فناوری‌های واقعیت مجازی، احتمالاً به یکی از روش‌های اصلی گزارش‌دهی در صنعت روزنامهنگاری تبدیل می‌شود.
روزنامهنگاری غوطهور با برانگیختن احساسات مخاطبان، می‌تواند تأثیر عمیق‌تری بر آنها داشته باشد. این شیوه‌ی نوین روزنامهنگاری می‌تواند همدلی و درک مخاطبان را از موضوعات خبری بیشتر کند و حتی باعث افزایش احساسات منفی مانند غم، ترس و خشم شود.
با این حال، استفاده از روزنامهنگاری غوطهور مستلزم توجه به تأثیرات احساسی آن بر مخاطبان است.
به همین خاطر، وظیفه‌ی استادان روزنامهنگاری است که موقع تدریس اصول «روزنامهنگاری غوطهور» به دانشجویان، از این روزنامه‌نگاران آینده بخواهند که این فناوری را به شکلی مسئولانه و تأثیرگذار به کار ببرند. مثلاً:
3 ویژگی روزنامهنگاری غوطهور
یک تعریف عملیاتی از روزنامهنگاری غوطهور، آن را شامل سه ویژگی می‌داند (د بروین و همکاران، ۲۰۲۲). اول، فناوری مورد استفاده برای محصولات روزنامهنگاری غوطهور از نظر سطح فراگیری آن متفاوت است که به میزان تکرار فناوری‌ها و محدود کردن واقعیت فیزیکی اشاره می‌کند. این اغلب به عنوان «فراگیر بودن» و این حس را به ما می‌دهد که داریم در این فناوری غوطه می‌خوریم.
فناوری‌های غوطهور در طیف وسیعی از نظر سطح فراگیری خود قرار دارند، به عنوان مثال، بیننده ویدیوی ۳۶۰ درجه، کمتر از تجربه‌ی واقعیت مجازی یا VR فراگیر است.
دوم اینکه، با الهام از کار در زمینه‌ی «تصور بصری روایی» (بایرا-ریس و کوئلهو، ۲۰۱۸)، روزنامهنگاری غوطهور در حالت ایده‌آل شامل روایت‌های فراگیر است؛ یعنی ساختارهایی روایی دارد که به مخاطب نقش فعال و غیرمنفعل، در داستان می‌دهد (دومینگز، ۲۰۱۷).
مهمتر از آن، روایت‌های غوطهور روی مخاطب متمرکزند و به نحوه‌ی انتقال داستان اشاره می‌کنند، نه به چیدمان فناوری که مبنای تجربه فراگیر است (گروپپل-وگنر و کید، ۲۰۱۹).
نمونه اصلی این شکل روایی، منظر یا پرسپکتیو روایت اول شخص است که کاربران را در مرکز داستان قرار می‌دهد و به آنها اجازه می‌دهد تا داستانی را تجربه کنند که انگار برای آنها اتفاق افتاده است (د بروین و همکاران، ۲۰۲۲).
سوم اینکه هماهنگی یا همزمانیِ زمانی فناوری‌های غوطهور و امکانات تعامل، برای روزنامهنگاری غوطهور اساسی است (بایرا-ریس و کوئلهو، ۲۰۱۸). امکان تعامل یعنی بتوانیم به اطراف نگاه کنیم بدون اینکه در تصویر و زاویه‌ی دید تصویر ما اختلالی پدید بیاید.
در مجموع، روزنامهنگاری غوطهور با ترکیب این ویژگی‌ها تعریف می‌شود که در کنار هم نوعی واقعیت را تکرار می‌کنند که مخاطب می‌تواند با آن تعامل داشته باشد (کارلین و همکاران، ۲۰۱۸). این ویژگی‌ها طیف وسیعی از روزنامهنگاری غوطهور را تشکیل می‌دهند و در سطح پایه در هر تجربه روزنامهنگاری غوطهور وجود دارند.
نگاهی به برخی پژوهش‌های روزنامهنگاری غوطهور
گِرِبر و همکارانش (2023) برخی از پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده است را جمع‌بندی کرده‌اند؛ طبق این بررسی در سال‌های اخیر، شاهد افزایش مطالعاتی بوده‌ایم که بر نقش احساسات در روزنامهنگاری تمرکز کرده‌اند - چیزی که از آن به عنوان «چرخش احساسی[3]» در مطالعات روزنامهنگاری یاد شده است (Lecheler، 2020؛ Wahl-Jorgensen، 2020؛ Orgeret، 2020).
این ادبیات رو به رشد بر بسیاری از جنبه‌های احساسات در روزنامهنگاری تمرکز کرده است، مانند اینکه روزنامه‌نگاران چگونه ابراز احساسات خود و منابع خود را در گزارش‌های خود ادغام می‌کنند (Pantti، 2010؛ Wahl-Jorgensen، 2013)، چگونه از احساساتی مانند همدلی در کار خود استفاده می‌کنند (Glück، 2016)، و برجسته‌ترین احساساتی که تولید اخبار روزنامهنگاری در مخاطب ایجاد می‌کند (Hermans and Prins، 2022)[4].
استفاده از احساسات در روزنامهنگاری می‌تواند تأثیر عمیقی بر مخاطبان داشته باشد. احساسات مثبت می‌توانند به افزایش مشارکت و قصد عمل منجر شوند. احساسات منفی نیز می‌توانند تأثیر داشته باشند، اما اثرات آنها به نوع احساس و شدت آن بستگی دارد.
بی‌گمان طی یکی دو سال آینده، شیوه‌های نوین روزنامهنگاری پیچیده و پیچیده‌تر می‌شوند. پیشنهادم به دانشجویان تازه‌وارد این است که اگر می‌خواهند با وجود هوش مصنوعی، دنیای متاورس و فناوری‌های شناختی، همچنان در جامعه نقشی پررنگ داشته باشند و بیکار نشوند، تنها به خواندن دروس کلاسیک روزنامهنگاری اکتفا نکنند.
یعنی می‌بایست این اصول را هرچه سریع‌تر یاد بگیریم و بعد سراغ دانشجویان رشته‌هایی مثل روانشناسی، جامعه‌شناسی، حقوق، مدیریت و اقتصاد خود دانشگاه علامه طباطبائی برویم و از آنان برخی اصول را بیاموزیم تا بتوانیم به شکل میان‌رشته‌ای حرفه‌ی آینده‌ی خود را یاد بگیریم.
فقط کافی است پردیس علامه را گشت بزنید از دانشکده‌های دیگر دوست پیدا کنید و از طریق آنان با کسانی آشنا شوید که فناوری‌های نوین ارتباطی را به لحاظ فنی می‌شناسند.
اگر دانشکده را بزودی در روزنامهنگاری، غوطهور نکنیم اقبال جوانان از این نهاد معتبر آموزشی از این هم کمتر می‌شود.
منابع:
· de Bruin, Kiki, Yael de Haan, Sanne Kruikemeier, Sophie Lecheler, and Noelle Goutier. 2022. “A First-Person Promise? A Content-Analysis of Immersive Journalistic Productions.” Journalism 23 (2): 479–498.
· Domínguez, Eva. 2017. “Going beyond the Classic News Narrative Convention: The Background to and Challenges of Immersion in Journalism.” Frontiers in Digital Humanity 4: 10.
· Gröppel-Wegener, A., and J. Kidd. 2019. "Critical Encounters with Immersive Storytelling" (1st ed.). New York and Oxon: Routledge.
· Greber, H., Lecheler, S., Aaldering, L., De Haan, Y., Kruikemeier, S., & Goutier, N. (2023). Feeling the news? The differential effects of immersive journalism on emotional response. **Digital Journalism, 11(1), 39-60. https://doi.org/10.1080/21670811.2022.2155205
· Jones, Sarah. 2017. “Disrupting the Narrative: IJ in Virtual Reality.” Journal of Media Practice 18 (2-3): 171–185.
· Karlin, Beth, Kim Hyun Tae, Kelly Ruth, Blakley Johanna, Brenner Corinne, Riley Patricia. 2018. “Does Medium Matter? Exploring the Role of Virtual Reality in Journalism.” The Media Impact Project of the USC Annenberg Norman Lear Center. Retrieved from http://www.mediaimpactproject.org/uploads/5/1/2/7/5127770/frontlinevrreport_final_1.pdf.
· · Sánchez-Laws, Ana Luisa. 2019. "Conceptualizing Immersive Journalism". London and New York: Routledge.
[1] برخی آن را روزنامهنگاری فراگیر هم می‌خوانند.
[2] Computer-generated imagery (CGI)
[3] Emotional turn
[4] نام‌ها را به عمد انگلیسی ذکر کردم در این بخش تا دانشجویان راحت‌تر این نام‌ها را جست‌وجو کنند.
