آلبوم‌هایی که باید پیش از ناکار شدن با کرونا شنید
قسمت چهارم
کایند او بلو[1]
از مایلز دیویس
1959
سبک : مُدال جَز[2]
نوازندگان : جان کلترن ( ساکسفون تنور) بیل ایوانس (پیانو منهای ترک Freddie Freeloader)، پل چمبر (کنترباس) جیمی کوب (درامر)، کاننبال ادرلی (ساکسفون آلتو) و وینتون کلی (پیانوِ ترک Freddie Freeloader) و مایلز دیویس (ترومپت).
این آلبوم «همشهری کین» موسیقی جز بود. [3]
پرفروش‌ترین آلبوم ِ جَز است و هم‌چنان هفته‌ای 5 هزار نسخه می‌فروشد.[4]
****
پای آلبوم نام 7 نوازنده نوشته شده است که همگی امروز به عنوان هنرمندانی افسانه‌ای در موسیقی جز شناخته می‌شوند. چه اتفاقی در ذهن مایلز دیوس رخ داده بود که این شش نفر را کنار هم جمع کرد و در روزگاری که راک اند رول امریکا و جهان را فتح کرده بود و جَز دوران باشکوهی را پشت سر گذاشته بود، چنین شاهکاری خلق کرد؟ آلبوم بی‌کلامی که مخاطبان بسیاری را اغنا کرد و چشم اندازی جدیدی پیش روی جَز گشود.
مایلز دیویس از دوران استثنایی «بی باپ» با چارلی پارکر شروع کرد و در آخرین آلبومش در سال 2000 تجربه‌ای هم در موسیقی هیپ هاپ از سر گذارند. چگونه یک ذهن می‌تواند چنین طیف گسترده‌ای را بی‌آزماید و از بخش عمده این تجربه‌ها سربلند بیرون بیاید؟
آن فرم بداهه‌نوازی پر سکوت و بریده بریده (سنکوپهای پی در پی) نواختن در دنیای بی‌باپ[5] و بعد تر با کمی تغییر در کول جز[6] در جوانی به خوبی توانایی فنی و استعداد کم نظیر او را نمایش می‌داد (نیمه دهه 1940 تا نیمه دهه 1950). کول جز دوران گذار او به تغزلی بود که در «کایند او بلو» بر اوج رسید. نت‌های کشیده در فضای خلوت آلبوم‌هایی مثل «مایلستونز»[7] و «کایند آو بلو» تصویر آهنگسازی در چالش یافتن بافتی شخصی روایت می‌کرد (نیمه دهه 1950 تا نیمه 60) و در «بیچز برو[8]» دیویس نت‌های کشیده را در بافت پر حجم‌تر با سازبندی مفصل‌تر آزمود تا از دل آن «فیوژن » متولد شد- به روایتی دیگر جز-راک هم افتتاح شد!- 1970
دیویس در دهه 1950 در پی گذر از آن موسیقی پر تنش و پر سرعت «بی باپ» بود. انگار می‌خواست اغتشاش و اعتراض بدوی و وحشی آن موسیقی را در دوران خودش بگذارد و دریچه‌ای به فصلی دیگر برای جَز بگشاید. آلبوم‌های مثل «تولد کول [جز]»[9] و «مایلز پیش می‌رود»[10] و ساختن سبک و استایل کول جز برای او دوران گذاری از بی باپ و رسیدن به بیان شخصی و منحصر به فردی بود که در «کایند آو بلو» به آن دست یافت. دیویس چندین بار تاریخ جز را تکان داد. و این آلبوم که در سال 1959 منتشر شد یکی از تکانه‌های شدید موسیقی جز بود آن چیزی که از آن با عنوان «مُدال جَز» یاد کردند در این مجموعه به شکوفایی رسید.
شش سال قبل (1953) جورج راسل پیانیست و مدرس دانشگاه و یکی از اولین تئوریسین‌های موسیقی جَز کتابی با عنوان « Lydian Chromatic Concept of Tonal Organization» را منتشر کرد. این کتاب یک شیوه جایگزین برای بداهه نوازی پیشنهاد می‌داد؛ بداهه نوازی بر اساس کوردها و تغییر کوردها. کتاب راسل اولین کتابی بود که سعی کرد ارتباط عمودی بین کوردها و اسکِیل در موسیقی را توضیح بدهد و این کتاب حاوی تئوری اصلی‌یی بود که نظرگاه «مُدال» در موسیقی جَز را هدایت کرد.[11]
می‌گویند مایلز دیویس در آن دوره از بحث تئوریکی که راسل مطرح کرد متاثر بود و در «کایند او بلو» از تئوری راسل استفاده کرد. از سوی دیگر بیل ایوانس تنها سفید پوست این آلبوم که به جای خیابان و کافه، از دانشگاه به موسیقی جَز آمده بود، سابقه شاگردی راسل را داشت.
با این پیشینه و به خصوص با شیندین آلبوم (و با نگاه کرده به پارتیتور قطعات آلبوم که بعدها از موسیقی آلبوم استخراج شده) شما تصور می‌کنید که مایلز دیویس با آهنگسازی شست و رفته و با پارت‌های مشخص، آلبوم را به انجام رسانده است. بیل ایوانس هم چندی پیش از مرگش در سال 1979 در مقابل این پرسش که آیا فکر می‌کردید این آلبوم اینگونه تبدیل به «مُدِل» در موسیقی بشود؟ می‌گوید: «نه...من فکر می‌کنیم شاید این برای اولین بار بود که مایلز آلبومی را رکورد می‌کرد که بخش عمده آن را آهنگسازی کرده بود. در آن زمان حال خوبی داشتیم اما واقعا من هیچ ایده‌ای نداشتم و فکر کنم دیگران [دیگر نوازندگان] هم همین‌طور ما فکر نمی‌کردیم چنین تاثیر بگذارد و چنین ماندگار شود به خاطر اینکه شما فقط کاری که باید را انجام میدهی و دیگران هم همین‌طور....»[12]
اینکه اوانس می‌گوید دیویس آهنگسازی کرده بود به این معنی نیست که دیویس با پارتیتور سر کار رفته « مایلز دیویس در نخستین جلسه‌ی هم‌نوازی هیچ تصور مشخصی از شکل قطعات نداشت و به جای برگه‌های نت، تنها طرح‌هایی اولیه از گام‌های موسیقی که مد نظر داشت را به نوازندگان داد تا دست کم چارچوبی را که قرار بود در آن بداهه‌نوازی شود، ترسیم کند.».[13]
اما وقتی امروز آلبوم را گوش می‌کنیم ، تمرکز دیویس به آن جنس هارمونی که راسل صحبتش را کرده بود و ارکستراسیون و تنظیمی که انجام داده شگفت انگیز است. «کانید او بلو» یکی از منسجم‌ترین آلبوم‌های موسیقی آن دوران است. موتیفی ساده (کورد) که در قطعه اول آلبوم توسط پیانو تعریف می‌شود که در ابتدای قطعه شبیه پاسخی به خطِ ملودیِ گروویی است که کنترباس در مقدمه آلبوم می‌نوازد، در طول آلبوم روی سازهای دیگر و خود پیانو با تغییراتی جزئی تکرار می‌شود. بازی سازها که در رفت و برگشت با هم نقش نوازنده کوردها و نقش تک نواز را بازی می‌کنند درخشان است. کوردهایی که بر اساس مسیری که تک نواز می‌رود تغییر می‌کند، مسیر متنوع و جذابی را می‌سازند.
استفاده از هارمونی‌ها به اصطلاح مُدالی که راسل بحثش را مطرح کرده بود در ساختار آلبوم به سادگی قابل درک است یعنی الگوی ذهنی دیویس کاملا مشخص است، اتفاقی هم که در جزیئات می‌افتد ملموس است. هم خود دیویس و هم دیگر موسیقیدانان جَز آلبوم‌هایی به مراتب پیچیده‌تر با هارمونی‌های سخت‌تر و فرم‌های خاص‌تری را آزمودند اما شاید آنچه که این آلبوم را به چنین منزلتی رسانده و تا امروز سر پا نگه داشته است سلیقه به خصوص دیویس و رسیدن به یک بیان تغزلی است. مسیرهای هارمونی‌ها ساده است اما خط‌های ملودی (به خصوص بادی‌ها) مسیر افقی بسیار جذابی را طی می‌کنند.
مسیری که موسیقی می‌رود تا به اوج برسد درخشان است. و به نظرم ترومپت نوازی دیویس در «تماما اندوه»[14]نقطه اوج آلبوم است؛ دیویس بر فراز آن تریوله‌ها و کوردهای ساده و درخشان پیانو، با نت‌های ساده و کشیده وارد می‌شود. جایی که آن «بلوز»ِ کهن، آن اندوه تاریخی را با شیوا‌ترین شکل خود بیان می‌کند. اگر چارلی پارکر و هم اسلافش با سکوتها و استاکتوهای پی در پی آن انزاجار و عصبیت نژادی خود را ابراز می‌کردند، مایلز دیویس تفسر متفاوتی از وضعیت نژادی خود داشت و با این بلوزِ باشکوه و با اتکا به نت‌های اندوهگین و عمیق، تاریخ نژاد خودش را در سرزمینی دیگر روایت می‌کرد.
***
[1] Kind of Blue
[2] Modal jazz
[3] استفان توماس ارلوین /سردبیر دایره المعارف «آل میوزیک»
[4] مالکوم جونز-نیوزویک – 30 ژانویه سال 2009
[5] bebop
[6] Cool Jazz
[7] Milestones
[8] Bitches Brew
[9] Birth of the Cool
[10] Miles Ahead
[11] http://www.georgerussell.com
[12] https://www.fyimusicnews.ca/articles/2019/05/24/story-behind-kind-blue-interview-bill-evans
[13] 17 آگوست 2009 دویچه ووله فارسی/شهرام احدی/ ۵۰ سال Kind of Blue، پرفروش‌ترین آلبوم موسیقی جاز
[14] All Blues
