ایرانیان هزاران سال است که شب یلدا، آخرین شب پاییز را کنار یکدیگر، تا صبح بیدار می مانند تا طولانی ترین شب سال، که همراه با غیبت خورشید است، روحیه آنها را تضعیف نکند.
ریشه کلمه یلدا چیست؟
یلدا، بر گرفته از واژه ای سریانی به معنای زایش و تولد است. در ایران باستان به این معتقد بودند که فردای یلدا با دمیدن خورشید، تابش نور خورشید عالم تاب افزایش می یابد و روزها بلند تر می شوند و حقیقت ازلی و ابدی پیروزی نور بر تاریکی تحقق می یابد.
چرا شب یلدا را جشن می گیریم؟
شب یلدا، طولانی ترین شب سال و یکی از قدیمی ترین رسوم ایرانیان است. همه ما از کودکی اوقات خوشی را از دور هم نشینی های شب یلدا داریم. انواع خوراکی ها را می خوریم، فال می گیریم و کلی خاطرات خوب را با هم مرور می کنیم. اما چرا این شب برای تمام ایرانیان شبی مهم و خاص است؟ چرا باید یلدا را جشن بگیریم؟
در زمان های قدیم، نیاکان ما به صورت تجربی به این نتیجه رسیدند که شب اول زمستان طولانی ترین شب سال است و بعد از آن روزها طولانی تر می شود. به همین دلیل، در باور آنان شب اول زمستان، شب تولد خورشید بوده و در نظر آنها در این شب روشنایی که سمبل خیر است بر تاریکی و شر غلبه می کند. بر همین اساس، شب را نمی خوابیدند و دور هم جمع می شدند و تا صبح، شاهنامه می خواندند و فال می گرفتند. جالب است بدانید که رومی های باستان هم به تقلید از ایرانیان این شب را جشن می گرفتند.
چرا شب یلدا را شب چله می نامند؟
حتما اصطلاح شب چله را از زبان اطرافیان و به خصوص بزرگتر ها شنیده اید. اما تا به حال از خود پرسیده اید این اصطلاح از کجا آمده است؟ اصلا چرا شب چله؟
چله از لحاظ لغتی از چهل نشأت می گیرد و جشن شب یلدا یا همان شب چله، دقیقا چهل روز قبل از جشن آتش زرتشتیان برگزار می شود. از دیر باز پدرانمان، ما این روز را به نشانه پیروزی نور و گرما بر ظلمت و سرما جشن می گرفته و به گردهمایی در میادین بزرگ شهر و در خانه بزرگان فامیل می پرداختند.
آداب و رسوم شب چله در شهرهای مختلف ایران
اگرچه کلیت رسوم شب چله در ایران تقریبا مشابه است، اما هر یک از نقاط ایران بزرگ ما، آداب و رسوم ویژه ای را در کنار بقیه رسوم یلدایی انجام می دهند.
در سنندج، کردها نان دولما و سنگک برای شب یلدا تدارک می بینند. همچنین برخی از سنندجی ها، از هندوانه های کوچک ترشی درست می کنند و تا شب چله آن را نگه می دارند، تا در دور همی و شام از آن استفاده کنند.
در همدان یکی از زنان بزرگ خانواده شعر می خواند و برای افراد فامیل به ترتیب سن، فال می گیرد. آنها گرفتن فال را اتفاق ویژه ای در باز شدن بخت و گشایش می دانند.
چهار محال و بختیاری از دیگر نقاطی است که رسوم ویژه ای دارند. بختیاری ها شب یلدا شاهنامه می خوانند و در رسمی قدیمی برای شب یلدا کدو تنبل را جوش می آورند و به قطعات کوچکتر تبدیل می کنند و برای شب یلدا جلوی مهمانان قرار می دهند.
در فرهنگ تهرانی ها هم، از قدیم به هندوانه توجه ویژه ای شده است. آنها خوردن هندوانه را در شب یلدا دلیلی برای مصون ماندن از بیماری ها می دانند. تهرانی ها در اعتقادی ریشه دار در این شب گردو می شکنند و می خورند. در باور آنها پر بودن گردو می تواند خبر از خوش اقبالی و ثروت برایشان باشد.
در شمال ایران اما هدیه ای ویژه برای نو عروس در این شب در نظر می گیرند. مازنی ها چیزی شبیه به چشم روشنی که شامل ماهی، مرغ و زیتون است را برای نو عروسشان می فرستند. مردمان طبرستان از قدیم، شب یلدا دور کرسی جمع می شدند و بزرگ فامیل برای اعضای خانواده شاهنامه می خواندند.
یلدا در کشورهای دیگر چگونه است؟
شاید عده ای تصور کنند که شب یلدا محدود به ایران است و تنها ایرانیان این شب را جشن می گیرند، غافل از اینکه یلدا در کشورهای دیگر هم، جایگاه ویژه ای دارد.
پاکستان یکی از این کشورهایی است که مراسم شب یلدا در آن اجرا می شود. یکی از مراسم پاکستانی ها، حمام شب یلداست که متفاوت از حمام های دیگر است. این حمام به صورت ایستاده و از صبح تا بعد از ظهر به طول می انجامد و مردها در هنگام شستشوی سرشان یک تکه نان در دستشان می گیرند.
در افغانستان اما تشابه بیشتری در اجرای مراسم با کشورمان وجود دارد. افغان ها در رسمی دیرینه در این شب، جدار پنجره ها را از پوستین پر می کنند و از سقف، چرم آویزان می کنند و به محوطه حیاط، گندم می پاشند. آن ها اعتقاد دارند که این کار باعث برکت بیشتر می شود.
ژاپنی ها به یلدا "توئوجی" می گویند و مراسم را با حمام نارنج شروع می کنند. از دید آنها این کار، انرژی های منفی را دفع می کنند.
جالب است بدانید که در اروپا هم یلدا رواج دارد. اسکاتلندی ها در مراسمی شبیه به یلدا شب اول زمستان را جشن می گیرند و یک فرد با موی سیاه و بلند، برای گرفتن خوراکی به سراغ همسایه ها می رود.
شب چله هر ساله مورد توجه ما ایرانیان قرار می گیرد. سالهاست که دورهمی های ما در این شب پر شده از خاطرات خوب و دید و بازدید های فامیلی که برای مدتی طولانی در خاطرمان نقش می بندد. اما وظیفه ای که بر دوش همه ی ما قرار دارد، محافظت کردن و فراموش نکردن این رسوم اصیل است تا نسل به نسل و سینه به سینه برای سالین دراز آن را به فرزندانمان منتقل کنیم.
بیشتر بخوانید:
