إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّـهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
برای دست‌یابی به شأن نزول این آیه، راه چندان دور و درازی نداریم. کتب خودمان به کنار، تقریباً به هر کتاب تفسیر دیگری هم سر بزنیم، به این شأن نزول خواهیم رسید، که از زبان قاضی ایجی، متکلّم بزرگ اهل سنّت نقل می‌شود:
تمامى مفسران اتّفاق نظر دارند كه اين آيه مباركه در ماجراى بخشيدن انگشتر امير مؤمنان على عليه السلام در حال ركوع نماز نازل شده است.
در خطبه‌ی غدیر نیز به این موضوع اشاره شده. آن‌گاه که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند:
«و او صاحب‌اختیار شما بعد از خدا و رسولش است و خداوند در این مورد آیهای از کتابش بر من نازل کرده است: «اِنَّما وَلِیکُمُ اللّه وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا...»، «صاحب اختیار شما خدا و رسولش هستند و کسانی که ایمان آورده و نماز را بپا میدارند و در حال رکوع زکات میدهند»، و علی بن ابی‌طالب است که نماز را بپا داشته و در حال رکوع زکات داده و در هر حال خداوند عزوجل را قصد می‌کند.»
با وجود چنین اجماعی در اصل شأن نزول، تنها دست‌آویز دانشمندان اهل سنّت، بحث درباره‌ی دلالت آیه بر خلافت بلافصل امیر مؤمنان علیه السلام و ارائه‌ی قرائتی متفاوت از آیه است. برای درک تلاش بی‌حدوحصری که در این جهت مبذول داشته‌اند، و اضطراب و تشویشی که در اقوال آنان وجود دارد، به ذکر چند نمونه از این توجیهات می‌پردازیم:
قرائن و شواهد دلالت دارند كه مراد از ولايت در اين جا نصرت و يارى است. بنا بر اين منظور از آيه‌ی ولایت اين است كه ياور شما خدا، پيامبرش و كسانى هستند كه نماز مى خوانند و در حال ركوع صدقه مى دهند.
مؤمنان در سراسر آیه‌ی ولایت با صیغه‌ی جمع توصیف شده‌اند (والذین آمنوا). بنابراین، نمی‌توان پذیرفت که آیه در شأن یک شخص واحد نازل شده‌باشد.
آیه‌ی ولایت به خلافت علی بن ابی‌طالب تصریح دارد، امّا بعد از عثمان!
به غیر از این، شبهات رنگارنگ دیگری مانند منافات خاتم‌بخشی با حضور قلب امیرالمؤمنین علیه السلام در نماز هم مطرح شده، که خرد سالم و وجدان بیدار برای کنار نهادن آن‌ها کفایت می‌کند.
امّا درباره‌ی مورد سوم، ظاهر آیه به هیچ وجه چنین معنایی را نمی‌رساند. به غیر از این، دریغ که جناب تفتازانی در میان ما نیستند تا از ایشان بپرسیم: فارغ از تقدّم و تأخّر میان امیرالمؤمنین علیه السلام و عثمان، آیا یک آیه از قرآن وجود دارد که به خلافت عثمان دلالت کند؟ به غیر از این، آن‌چه که موضوع را به تمامی روشن می‌کند، حدیث ولایت است که نزد دانشمندان اهل سنّت صحیح است، و آن عبارت است از:
أنت وليي في كل مؤمن بعدي.
یا علی! تو ولیّ من بعد از من در میان همه‌ی مؤمنان هستی.
لفظ «بعدی» در حدیث ولایت، روشن می‌سازد که پس از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) ولایت به امیرمؤمنان (علیه السلام) می‌رسد، و عثمان و غیر او باید تحت این ولایت باشند.
حال برای ردّ گفته‌ی فضل بن روزبهان و دیگرانی که قول او را پذیرفته‌اند، به حلّ سؤال بپردازید.
