رژیم آپارتاید در آفریقای جنوبی از سال 1948 بر سرنوشت مردم این کشور مسلط شد و با اتخاذ سیاست‌های نژادپرستانه و تبعیض آمیز علیه بومیان سیاه‌پوست آفریقایی که حدود ۸۰ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دادند واکنش همگان را برانگیخت:ممنوعیت ازدواج سیاه‌پوستان با سفیدپوستان گماردنشان به کارها و مسئولیت‌های پست و منع از فعالیت‌های سیاسی برخی از این موارد بود.جدای از مبارزات داخلی که بسیاری از آزادی‌خواهان آفریقایی را به صحنه آورد، جامعه بین‌المللی هم اندک اندک نسبت به این فجایع واکنش نشان داد و این رژیم نژادپرست توسط بسیاری از کشورهای جهان تحریم شد و جز تعداد معدودی از کشور‌ها بقیه آنها روابط خود را با این رژیم کاهش دادند .ژیم آپارتاید در آفریقای جنوبی از سال 1948 بر سرنوشت مردم این کشور مسلط شد و با اتخاذ سیاست‌های نژادپرستانه و تبعیض آمیز علیه بومیان سیاه‌پوست آفریقایی که حدود ۸۰ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دادند واکنش همگان را برانگیخت:ممنوعیت ازدواج سیاه‌پوستان با سفیدپوستان گماردنشان به کارها و مسئولیت‌های پست و منع از فعالیت‌های سیاسی برخی از این موارد بود.جدای از مبارزات داخلی که بسیاری از آزادی‌خواهان آفریقایی را به صحنه آورد، جامعه بین‌المللی هم اندک اندک نسبت به این فجایع واکنش نشان داد و این رژیم نژادپرست توسط بسیاری از کشورهای جهان تحریم شد و جز تعداد معدودی از کشور‌ها بقیه آنها روابط خود را با این رژیم کاهش دادند .
رژیم آپارتاید برای مقابله با این انزوای سیاسی تصمیم گرفت که سیاست‌های ویژه‌ای را اتخاذ کند: نقش‌آفرینی علیه کمونیسم شوروی ، این رویکرد سبب نزدیکی غرب با آپارتاید شد و تا سقوط این رژیم هم کشورهای سفیدپوست غربی از حامیان اصلی اش بشمار می‌آمدند. در کنار کشورهای غربی یکی از مهم‌ترین متحدین آفریقای جنوبی ایران پهلوی بود، روابط پهلوی و آفریقای جنوبی، در سطح بالایی قرار داشت و ایران مهم‌ترین تامین کننده نفت آفریقای جنوبی بود. با وجود تحریم اجباری سازمان ملل، ایران تا زمان سقوط شاه به صادرات نفت به این کشور ادامه داد، در حالی که پس از انقلاب در دهه 1980 فقط کشور کوچک برونئی باقی مانده بود که به آفریقای جنوبی نفت صادر می‌کرد. آفریقای جنوبی در دوران تحریم اقتصادی جهانی، برنامه‌ای برای سوخت زغال و تبدیل زغال به نفت را شروع کرد. شرکت ملی نفت ایران در سال 1346 در قراردادی متعهد شد که برای پانزده سال، هفتاد درصد از نفت مورد نیاز پالایشگاه ناتروف را برابر با 25/035/000 تن متریک نفت خام، تامین و آفریقای جنوبی نیز اورانیوم و فولاد به ایران صادر کند.
دولت محمدرضا پهلوی به دلایل ایدئولوژیک،منافع اقتصادی و نیز همگامی با سیاست‌های غرب حاضر به قطع روابط با آفریقای جنوبی یا تحریم آن نبود.تا پیش از انقلاب اسلامی ، ایران بزرگترین صادر کننده نفت به کشور آفریقای جنوبی بود به طوری که ۹۸ درصد نفت مورد نیاز این کشور را ایران تأمین می‌کرد .
دولت محمدرضا پهلوی به دلایل ایدئولوژیک،منافع اقتصادی و نیز همگامی با سیاست‌های غرب حاضر به قطع روابط با آفریقای جنوبی یا تحریم آن نبود.تا پیش از انقلاب اسلامی ، ایران بزرگترین صادر کننده نفت به کشور آفریقای جنوبی بود به طوری که ۹۸ درصد نفت مورد نیاز این کشور را ایران تأمین می‌کرد . پیش از انقلاب، به دنبال سفر شهرداران تهران و ژوهانسبورگ به این شهرها، در سال 1352 توافق‌نامه خواهرخواندگی میان دو شهر امضاء و خیابانی در ژوهانسبورگ، تهران نامگذاری شد. همچنین یکی از سینماها و خیابان‌های شهر دوربان، شیراز نامیده شد. در دوره حکومت پهلوی در ایران، روابط ایران و آفریقای جنوبی با وجود ممانعت‌های عمومی و تحریم‌های سازمان‌های جهانی، به دلیلی علاقه دودمان پهلوی و نیز هماهنگی ایدئولوژیک و تا اندازه‌ای هم بهر‌مندی از برخی مزایا و منافع اقتصادی در سطح خوبی قرار داشت. البته پهلوی‌ها به دلیل برخی ضرورت‌های ظاهری نمی‌توانستند از سطح کنسولگری روابط خود را ارتقا دهند.جنوبی با وجود ممانعت‌های عمومی و تحریم‌های سازمان‌های جهانی، به دلیلی علاقه دودمان پهلوی و نیز هماهنگی ایدئولوژیک و تا اندازه‌ای هم بهر‌مندی از برخی مزایا و منافع اقتصادی در سطح خوبی قرار داشت. البته پهلوی‌ها به دلیل برخی ضرورت‌های ظاهری نمی‌توانستند از سطح کنسولگری روابط خود را ارتقا دهند.
روابط ایران آفریقای جنوبی پس از انقلاب اسلامی
اندیشه قطع رابطه با دولت نژادپرست آفریقای جنوبی حتی پیش از پیروزی انقلاب مطرح بود. حضرت امام خمینی در نوفل لوشاتو درباره فروش نفت به آفریقای جنوبی و رژیم صهیونیستی اعلام کرد: « ما حاضر نیستیم به کشور نژادپرست و جنایتکار و دشمنان بشریت و انسانیت نفت بفروشیم.» در جای دیگر می‌فرماید: «...و یا آفریقای جنوبی تا به این وضعی که دارد خاتمه ندهد ما با او رابطه‌‌ای نمی‌توانیم برقرار کنیم و نفت هم به او نخواهیم داد.» با پیروزی انقلاب اسلامی، به سرعت موضوع قطع رابطه سیاسی و اقتصادی با آفریقای جنوبی و قطع صدور نفت به این کشور در دستور کار قرار گرفت و در روز نهم اسفند سال 57 منع صدور نفت به آفریقای جنوبی رسمی شد و هیات دولت در جلسه آن روز تصویب کرد که فروش و تحویل نفت خام و فرآورده‌های نفتی به آفریقای جنوبی ممنوع است.روابط دو کشور در 13 اسفند 1357 قطع شد. جمهوری اسلامی همکاری نفتی رژیم پیشین با دولت آپارتاید را نیز معلق کرد که این تحریم نفتی ضربه اقتصادی سنگینی برای دولت آفریقای جنوبی بود. دولت موقت در مقررات صادرات و واردات مصوب 29 فروردین 1358 ورود محصول یا مصنوع کشورهای اسرائیل و آفریقای جنوبی و نیز صدور کالا از ایران به این کشور‌ها را غیرمجاز اعلام کرد. در پی قطع رابطه، دولت سوئیس در خرداد 1358 به عنوان حافظ منافع دو کشور تعیین و سرکونسولگری ایران در ژوهانسبورگ تبدیل به عنوان دفتر حفاظت منافع شد.
حمایت امام خمینی (ره) و اقدام ایران مورد تحسین "ژولیوس نایرره" رئیس جمهوری وقت تانزانیا قرار گرفت. او در سفری که 24 فروردین سال 59 به کویت داشت با شمس اردکانی سفیر وقت ایران در کویت دیدار کرد و در این دیدار گفت: «رهبران دنیا به ویژه غربیان از مخالفت با نژادپرستی دم می‌زنند؛ ولی در مقابل اعمال آفریقای جنوبی و اسرائیل هیچ اقدامی نمی‌کنند، ولی امام خمینی پس از پیروزی، بلافاصله با آفریقای جنوبی قطع رابطه می‌کند و دستور عدم صدور نفت به این کشور را می‌دهد.»وزیر خارجه هند نیز از تصمیم دولت ایران برای قطع صدور نفت به آفریقای جنوبی ابراز خوشنودی کرد. کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد هم از این اقدام ایران تقدیر کرد. همچنین سازمان وحدت آفریقا در اجلاس خود که در نایروبی برگزار شد، در قطعنامه‌ای از اقدامات موثر و دوستانه دولت انقلابی ایران در تحریم ارسال نفت به آفریقای جنوبی و اسرائیل قدردانی کرد.
سامورا ماشل رئیس جمهور موزامبیک در دیدار آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور ایران گفت: «مبارزه ملت شما به ما الهام داده که پیروزی مردم آفریقای جنوبی نیز بر رژیم این کشور قطعی است.»
قطع رابطه ایران و رژیم آپارتاید تا پایان این رژیم برقرار بود تا اینکه در سال ۱۳۷۲ و به درخواست ماندلا و کنگره آفریقای جنوبی از دولت جمهوری اسلامی ، این دولت به تحریم‌های سیاسی و تجاری علیه این کشور پایان داد .
نویسنده : امیرعلی شکوه زاده
