فائزه اسکندری؛ فارغ‌التحصیل ارشد مهندسی عمران
باروري در اكثر فرهنـگ‌هـا از ارزش بــالايي برخوردار اســت و آرزوي داشــتن فرزنــد يكــي از اساسيترين محركهاي انساني است. اگـر تـلاش بـراي حاملگي با شكست مواجه شـود، ممكـن اسـت بـه يـك احساس مخرب و يك واقعۀ تنش‌زا بدل گشته و منجـر به مختل شدن سلامت رواني فرد شود. سقط جنین، شایع‌ترین رویداد از دست دادن حاملگی است، به طوری که سالانه حدود 42 میلیون زن در جهان دچار آن می شوند.(1)
سقط جنین را می‌توان پدیده‌ای اجتماعی- پزشکی دانست که متأثر از شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه نیز هست. سقط به معنای خاتمه بارداری است و به انواع خودبه‌خودی، اختیاری، فراموش‌شده و درمانی قابل تفکیک است. سقط خودبه‌خودی، به سقط بدون اقدام آگاهانه، و سقط اختیاری، به سقط با مداخلۀ تعمدی گفته می‌شود. سقط فراموش‌شده، حالتی است که محتویات فاقد حیات بارداری برای مدت‌ها در داخل رحم باقی بماند و سقط درمانی به منظور حفظ سلامت مادر یا مشکلات جنین اتفاق می‌افتد. خونریزی، آسیب دستگاه تناسلی و حتی مرگ، از عوارض سقط، به ویژه در صورت ناامن بودن آن است.
برآوردها از آن حکایت دارد که سالانه حدود 26 تا 53 میلیون سقط در دنیا انجام می‌شود، که سقط‌های ناسالم، در شرایط غیربهداشتی و با وسایل خطرناک، سالانه حدود 50 تا 100 هزار مادر را به کام مرگ میکشاند. همچنین حدود 13 درصد از مرگ مادران در دنیا به علت عوارض ناشی از سقط است. در ایران نیز برآوردها از آن حکایت دارند که بیش از پنج درصد مرگ مادران ایرانی به سقط و عوارض ناشی از آن برمی‌گردد.(2)
در ایران این پدیده به دلیل چارچوب‌های دینی، با محدودیت‌هایی در حیطۀ قانونی روبرو است. بعد از انقلاب اسلامی قانون سقط جنین تغییر نمود و به عنوان یک جرم جنایی تعریف و تنها به منظور حفظ جان مادر تا قبل از چهار ماهگی بارداری، مجاز شمرده شد.
این نوع سقط که همان نوع درمانی است، در سال 1384 به صورت قانونی درآمد. در سال 85 پزشکی قانونی اعلام کرد حدود سه هزار مورد در کل کشور از این سازمان مجوز سقط دریافت کرده‌اند و در سال 94 این آمار حدود ده هزار مورد اعلام شد. اما آمار تمام سقط‌ها _یعنی سقط‌های قانونی و غیرقانونی_ بسیار فراتر است و هر سال نیز در حال افزایش است. در جدیدترین آمار در سال 96، دکتر محمدباقر لاریجانی معاون آموزشی وزیر بهداشت اعلام کردند که سالانه بین 300 تا 500 هزار سقط جنین غیرقانونی در کشور گزارش می‌شود، یعنی طبق آمار رسمی وزارت بهداشت، هر روز هزار جنین در کشور کشته می‌شود که تنها حدود ده مورد آن قانونی است! (3)
سوالی که وجود دارد این است که با وجود عوارض جسمی و روحی، هزینه‌ها و خطرات سقط، آیا راهی وجود دارد که بتواند به خانوادهها کمک کند تا از وقوع این مسئله جلوگیری کنند؟
از جمله عواملی که باعث می‌شود پدر و مادر مرتکب عمل زشت سقط جنین شوند، می‌توان به ترس از مسائل اقتصادی خانواده و ترس از آینده اقتصادی فرزند اشاره کرد. حال آنکه خداوند متعال صراحتاً در آیه ۳۱ سوره اسراء می‌فرماید: «و از بیم تنگدستى فرزندان خود را مکشید! ماییم که به آن‌ها و شما روزى مىبخشیم آرى کشتن آنان همواره خطایى بزرگ است.» (4)
متأسفانه عده‌ای نیز که بچه‌دار شدن و یا تعدد فرزندان را بی‌فرهنگی و به اصطلاح عامیانه «بی‌کلاسی» برای خود می‌دانند و در صورت باردار شدن اقدام به سقط آن می‌کنند. گویا کشتن فرزندان از روی نادانی سابقه‌ی تاریخی دارد به طوری که خداوند متعال در آیه ۱۳۷ انعام در این رابطه فرموده است: «و این‌گونه براى بسیارى از مشرکان بتانشان، کشتن فرزندانشان را آراستند تا هلاکشان کنند.» (5)
برخی دیگر هم که عموماً از قشر تحصیل‌کرده جامعه هستند، فرزندآوری را مانع پیشرفتهای تحصیلی و کاری خود می‌دانند؛ البته انجام تحصیل یا کار در کنار تربیت فرزند نیازمند برنامه‌ریزی و صبر ببیشتری است، اما همواره باید دانست که حضور فرزند در خانه بنا به قول قطعی خداوند و فرمایشات ائمه باعث سرازیر شدن برکات و روزیهای فراوان در خانه می‌شود.
علت دیگر اقدام به سقط، مربوط به معلولیت جنین است. سال گذشته 140 هزار مراجعه را به مشاوره‌های ژنتیکی در کشور شاهد بودیم که حدود شش هزار مراجعه در حین بارداری بوده‌است. از این تعداد، 450 مورد منجر به سقط درمانی جنین شده‌است. (6) اما آیا نمی‌شود از قتل این تعداد انسان که علی‌رغم معلولیت حق زندگی دارند، جلوگیری کرد؟ آیا بهتر نیست هزینۀ آزمایش‌های ژنتیک را کاهش دهیم تا زوج‌ها متوجه مشکل خود شده و از به وجود آمدن جنین معلول جلوگیری به عمل آوریم؟
اما این موضوع یک سر دیگر هم دارد و آن هم مربوط به زوج‌هایی است که علی‌رغم مشکلات ژنتیکی، با این تصور که هرگز اقدام به فرزندآوری نخواهند کرد، تصمیم به ازدواج گرفته و در ادامه با مسئلۀ سقط جنین روبرو می‌شوند. در واقع آن‌ها حیات یک انسان دیگر را قربانی خودخواهی خودشان می‌کنند.
بد نیست نگاهی هم به سقط‌های غیرقانونی بیندازیم. باتوجه به آمار بالای این نوع سقط و محدودیت‌های شرعی و قانونی این عمل در ایران، می‌توان گفت عمده علت این اتفاق، سقط در پنج ماه انتهایی بارداری (می‌تواند به دلیل مشکلات جنین که شامل موارد سقط درمانی نمی‌شوند و یا حتی جنسیت جنین باشد) و همچنین سقط جنین نامشروع است. در این موارد نیز خصوصاً درمورد جنین نامشروع، حق حیات یک انسان بی‌اراده و بی‌گناه، قربانی خودخواهی دو انسان بالغ می‌شود.
برای کاهش سقط جنین چه باید کرد؟
همان‌طور که در خلال علت‌ها گفته‌شد، باید به فکر راه‌حل‌های گوناگون فرهنگی و اقتصادی باشیم. در حیطۀ کارهای فرهنگی، ابتدا باید نگرش خانوادهها را اصلاح کرد تا به دلیل ترس از فقر و یا تداخل با کار و تحصیل فرزند خود را از بین نبرند. همچنین باید به مقابله با سبک زندگی غربی برخاست تا روابط خارج از چارچوب ازدواج بیش از این فاجعه نیافرینند. دولت‌ها نیز باید شرایط تحصیل و اشتغال مادران را تسهیل کرده و با ایجاد اشتغال و کاهش هزینه‌های باروری و درمانی، به کمک خانوادهها بیایند تا کشور نیز از نعمت جمعیت جوانی که در سال‌های آینده بدان نیازمند خواهد بود، محروم نگردد. چرا که جنین‌هایی که به دلیل مشکلات اقتصادی سقط می‌شوند، خود می‌توانستند نیروی کار و عامل شکوفایی اقتصادی باشند.
_________________________________
1. بررسی تأثیر مشاوره بر افسردگی و اضطراب بعد از سقط قانونی. نشریه روان پرستاری، دوره 4 شماره 1، فروردین و اردیبهشت 1395، 72-64.
2. شیوع و عوامل مرتبط با سقط جنین در میان زنان روستایی استان فارس در سال 1394. نشريه پرستاري ايران (مركز تحقيقات مراقبتهاي پرستاري دانشگاه علوم پزشكي ايران) 51- 61، دوره 31 شماره 115 دی ماه 1397، 51-61
3-https://www.alef.ir/news/3980523153.html
4. «وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبیراً»
5. «وَکَذَلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٍ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ قَتْلَ أَوْلاَدِهِمْ شُرَکَآۆُهُمْ لِیُرْدُوهُمْ»
6-https://namnak.com/p40210
مقاله؛ ویژه‌نامه مشترک نشریات ثمین، ریحانه و طلوع
فایل کامل این نشریه را در اینجا ببینید.
