- سلام یه سطل ماست لطف میکنید. چقدر میشه؟
- ناقابل است 36 هزار تومان.
- چه خبره؟!! دفعه قبل که 25 هزار تومان بود!!
- انگار توی این مملکت زندگی نمی کنی پسر جان؟ تورمه؛ می فهمی تورم!
تورم پدیده ای آشنا که آثارش را هر روز بر زندگی خود مشاهده می کنیم. تاثیرات تورم به حدی در زندگی ما عمیق است که بر هر زن و مرد ایرانی واجب است که این پدیده را به صورت علمی مطالعه کند.
سوال اولی که باید از خودمان بپرسیم این است که تورم چیست؟ تورم رشد مداوم سطح عمومی قیمت‌هاست. این تعریف سه کلمه مهم دارد: رشد، مداوم و قیمت‌ها
حال که دانستیم تورم چیست لازم است بدانیم تورم چه عیوبی دارد؟ نخست نابرابری افزایش قیمت هاست؛ یعنی اگر در یک لحظه همه قیمت ها و دستمزدها ها دوبرابر بشود هیچ مشکلی ایجاد نمی شود، اما می‌بینیم که مثلا قیمت مسکن 2.5 برابر می شود و قیمت کالاهای اساسی 1.8 برابر و دستمزد ها 1.5 برابر می شود. این نابرابری باعث شکاف طبقاتی (فقیر تر شدن کم درآمدها و ثروتمندتر شدن ثروتمندان) می‌شود. مشکل دیگر تورم مخصوصا در ایران نوسانات تورمی است؛ یعنی یک سال تورم40 درصد است سال بعد 30 درصد و سال بعد 50 درصد این باعث می‌شود سرمایه گذاری کاهش پیدا کند همچنین انتظارات تورمی بالا برود در ضمن پیش بینی پذیری آینده کمتر می‌شود. به طور مثال شخصی که می خواهد آجر نسیه به مدت یک سال بفروشد نمی داند امسال تورم چقدر خواهد بود؟ 20 درصد؟40 درصد؟ چقدر؟ بنابراین یا اصلا نمی فروشد یا با قیمت بالاتر می فروشد. مشکل دیگر تورم وارد کردن آسیب به نظام حکمرانی است؛ یعنی دولت خود را موظف می کند که با گرانی برخورد کند که آسیب های فراوانی به اقتصاد کشور وارد می شود. مثلا به دلیل افزایش قیمت گوجه دولت صادرات گوجه را ممنوع می کند تا قیمت گوجه در بازار داخل کاهش یابد این اقدام باعث می شود ریسک رابطه اقتصادی با ایران بالارود، همچنین تولیدکنندگان ضرر می کنند. یا مثلا دولت برای کاهش قیمت نان یارانه هایی برای این کار در نظر می گیرد، دولت سم و کود را ارزان تر به کشاورز می‌دهد تا قیمت گندم کاهش یابد، سپس گندم را از کشاورز خریداری می کند سپس آرد ارزان به نانوا می دهد تا نانوا نان ارزان تر به مردم بفروشد؛ این اقدام دولت باعث می شود که از کشاورز تا نانوا کمتر سود ببرند، همچنین در این فرایند فساد بسیاری صورت میگیرد. مثال دیگر ارز جهانگیری است؛ دولت با افزایش نرخ ارز مواجه می شود برای همین ارز 4200 تومان در اختیار واردکنندگان کالاهای اساسی قرار می دهد تا قیمت کالاهای اساسی افزایش پیدا نکنند اما همچین رانت هایی معمولا به اهداف خود نمی رسند همانطور که دیدیم این ارز رانتی نتوانست قیمت کالاهای اساسی را پایین نگه دارد و باعث فساد گسترده ای شد.
اینجا سوال پیش می‌آید که چرا تورم ایجاد می‌شود؟ تورم ناشی از رشد نقدینگی هست. نقدینگی چیه؟ کل پول های موجود نقدینگی را تشکیل می دهند. برای درک بهتر این موضوع می توان فرض کرد فقط کالای پرتقال به تعداد 5 عدد وجود دارد اگر 10000 تومان پول هم وجود داشته باشد ارزش هر پرتقال 2000 تومان می شود. اگر مقدار پول دوبرابر شود ارزش هر پرتقال دیگر 2000 تومان نیست بلکه ارزش هر پرتقال 4000 تومان می شود. حال فرض می‌کنیم تعداد پرتقال ها 10 عدد شود اکنون ارزش هر پرتقال همان 2000 تومان است. پس وقتی رشد نقدینگی بیش از رشد تولید باشد قیمت ها افزایش می یابند و تورم به وجود می آید.
سوال بعدی این است که چه کسی و چرا نقدینگی را بیشتر می کنند؟ تنها نهادی که توانایی خلق نقدینگی را دارد بانک است. وقتی دولت بیش از درآمدش هزینه داشته باشد مجبور است کسری بودجه خود را با خلق پول جبران کند. مثلا اول ماه قرار است دولت حقوق کارمندهای خود را پرداخت کند اما اگر دولت به این مقدار پول در اختیار نداشته باشد به بانک مرکزی دستور می دهد پول چاپ کند و به دولت قرض دهد به همین علت نقدینگی بیشتر می‌شود.
عامل دیگر خلق پول بانک ها هستند. برای اینکه ناترازی بانک ها از بین برود باید خلق نقدینگی رخ دهد. علت ناترازی بانک ها هم ضعف بانک مرکزی در نظارت هست؛ بانک ها بدلیل سرمایه گذاری هایی که سود مدنظر را کسب نمی کنند و همچنین برنگشتن بعضی از تسهیلات اعطا شده(معمولا وام های کلان) ناتراز می‌شوند.
برای مبارزه با تورم باید اقداماتی صورت گیرد به طور مثال: بانک مرکزی به یک استقلال نسبی از دولت دست پیدا کند، به گونه ای که دولت نتواند به راحتی از بانک مرکزی پول قرض بگیرد. همچنین بودجه دولت باید واقعی باشد برای اینکار باید درآمدهای دولت افزایش یابند و هزینه های دولت کنترل شوند به گونه ای که به اندازه درآمدها دولت هزینه کند نه بیشتر تا نیازی به چاپ پول نباشد.همچنین بانک مرکزی نظارت بیشتری را بر روی بانک ها اعمال کند تا رشد نقدینگی توسط بانک ها مدیریت شود.
