هلیوم، گازی شناخته شده که خواص فیزیکی و شیمیایی فوق‌العاده آن باعث شده است به یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین نوع گازها تبدیل شود. استفاده از این گاز در کپسول غواصی باعث شده است تا مشکلات ناشی از تنفس هوا توسط غواصان برطرف شود. در این مقاله سعی بر آن است تا اطلاعات کامل و مفیدی در رابطه با علت استفاده از گاز هلیوم برای تنفس غواصان، مزایا و معایب گاز و هم‌چنین مطالبی راجع به کاربرد کپسول گاز هلیوم در غواصی در اختیار شما قرار داده شود.
همانند دیگر انواع گازها، گاز هلیوم در غواصی درون مخازنی که به عنوان کپسول شناخته می‌شوند، ذخیره می‌گردند. سیلندرهای این گاز در حجم‌های مختلفی تولید می‌شوند. از رنگ خاصی برای بدنه کپسول استفاده می‌شود، که شناسایی نوع گاز ذخیره شده را آسان می‌کند.
با توجه به ویژگی‌هایی نظیر حجم و درجه خلوص (گرید)، قیمت کپسول غواصی متغیر است. مراکز مختلفی در زمینه فروش کپسول گاز هلیوم برای غواصی فعالیت دارند، که عمده محصول آن‌ها به صورت وارداتی می‌باشد. با توجه به کشور تأمین کننده گاز، کیفیت و قیمت گاز متفاوت است. به همین جهت توصیه می‌شود پیش از خرید، با کارشناسان خبره که در این زمینه فعالیت دارند ارتباط برقرار کرده تا بتوان از اطلاعات بیشتر در رابطه با محصول و هم‌چنین قیمت به‌روز شده آن بهره‌مند شد.
گازی که غواصان هنگام شنا کردن در اعماق آن را تنفس می‌کنند، به صورت مخلوطی از چند گاز مختلف می‌باشد. به طور کلی، دو نوع مخلوط گازی غواصی استفاده می‌شود، که کاربرد هریک با توجه به نوع غواصی و عمق آن متفاوت است.
همان‌طور که از اسم آن پیداست، تری‌میکس یک مخلوط گازی سه جزئی متشکل از گازهای اکسیژن، نیتروژن و هلیوم است. این مخلوط برای غواصی‌های تجاری (صنعتی) و هم‌چنین غواصی‌های تفریحی پیشرفته که در اعماق زیاد آب انجام می‌شوند، کاربرد دارد.
سوالی که در این‌جا ممکن است پیش آید این است که نقش گاز هلیوم در تری‌میکس چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که استفاده از هوا (متشکل از نیتروژن (%78) و اکسیژن (%21)) برای تنفس در اعماق زیاد می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی نظیر سمیّت اکسیژنی و نارکوز نیتروژنی (Nitrogen Narcosis) برای غواصان شود. گاز هلیوم اگرچه گازی گران قیمت است و افت گرما حین غواصی را افزایش می‌دهد، استفاده از آن در تری‌میکس می‌تواند از بروز مشکلات فوق جلوگیری کند.
براساس عمق غواصی، درصد گازها تغییر می‌کند، به گونه‌ای که هر چه عمق بیشتر باشد، درصد گازهای اکسیژن و نیتروژن کمتر بوده و مقدار گاز هلیوم بیشتر است. سه مدل مختلف گاز تری‌میکس وجود دارد:
انواع گاز تری‌میکس
هایپراکسیک (Hyperoxic Trimix) ؛ مقدار اکسیژن در مخلوط بیشتر از %21 است.
نورموکسیک (Normoxic Trimix) ؛ مقدار اکسیژن در مخلوط برابر با %21 است.
هایپوکسیک (Hypoxic Trimix) ؛ مقدار اکسیژن در مخلوط کمتر از %21 است.
این مخلوط گازی تشکیل شده از دو گاز هلیوم و اکسیژن است (مقدار نیتروژن صفر می‌باشد). از هلیوکس برای غواصی تجاری استفاده می‌شود. به دلیل گران قیمت بودن گاز Helium و استفاده مجدد از آن، مخلوط گازی بازیافت می‌شود.
یکی از نکاتی که می‌بایست به آن توجه داشت این است که تنفس هلیوکس در اعماق بیش از 130 متر (430 فوت) می‌تواند باعث بروز عوارضی چون سندرم عصبی ناشی از فشار بالا گردد، که این موضوع از طریق استفاده از نیتروژن در مخلوط گازی قابل پیشگیری می‌باشد.
اهمیت گاز هلیوم در غواصی به این دلیل است که گازی سبک بوده و مانند نیتروژن در خون حل نمی‌شود. علاوه بر آن، بی‌اثر (فاقد واکنش‌پذیری) است، و به ترتیب برای غواصان و تجهیزات خاصیت سمّی بودن و خورندگی ایجاد نمی‌کند.
گاز موجود در کپسول غواصی با توجه به عمق آب متفاوت است. هلیوکس جهت تنفس غواصان در اعماق زیاد مفید است، که از عوارض ناشی از گاز نیتروژن جلوگیری به عمل می‌آورد. یکی از مهم‌ترین مشکلات استفاده از این مخلوط گازی، گران قیمت بودن گاز هلیوم است. برای غواصی در اعماق کمتر از مخلوط تری‌میکس که هزینه مقرون به‌صرفه‌تری نسبت به هلیوکس دارد استفاده می‌شود.
گازهایی که امروزه جهت تنفس غواصان استفاده می‌شوند به صورت مخلوط گازی بوده که از نمونه‌های مهم آن می‌توان به تری‌میکس و هلیوکس اشاره نمود. نایتروکس (Nitrox) یکی دیگر از مخلوط‌های گازی می‌باشد که مناسب برای غواصی است. این مخلوط گازی که به عنوان هوای غنی شده یا هوای مطمئن نیز شناخته می‌شود همان هوای معمولی بوده با این تفاوت که مقدار اکسیژن آن بیشتر از هوا است (بیش از %21). جهت آشنایی با گاز اکسیژن می‌توانید مقاله “کپسول گاز اکسیژن” را مطالعه کنید.
دلیل مقدار بیشتر اکسیژن در نایتروکس این است که بدن مقدار نیتروژن کمتر یا اکسیژن بیشتری (نسبت به هوای معمولی) جذب می‌کند که این موضوع باعث کاهش احتمال ابتلا به فشار خون و هم‌چنین امکان غواصی به مدت طولانی‌تر در زیر آب می‌گردد.
