ایران در برههای حساس قرار دارد؛ جایی که بحرانهای اقتصادی و سیاسی به توقف توسعه و تداوم بحران در کشور دامن زدهاند. لذا شناسایی سه نیروی مؤثر در آغاز و تداوم این بحرانها میتواند دلیل این وضعیت را آشکار سازد.
درک بسیاری از بحرانهای اقتصادی و سیاسی ایران بدون شناخت سه نیروی همزمان اما مخرب ممکن نیست: بروکراسی ناکارآمد، بورژوازی رانتی و روشنفکری چپگرا. این سه چرخ که ظاهراً باید موتور پیشرفت کشور باشند، در عمل، هر یک بهگونهای در مسیر توقف توسعه و بازتولید بحران نقش ایفا میکنند. در دل همین ساختار است که دلایل مقاومت برخی گروهها در برابر رفع تحریم نیز روشن میشود؛ چراکه برای آنان، تحریم فرصتی برای تداوم کنترل اقتصاد کشور، حذف شفافیت و تقویت رانت است.
نخستین چرخ معیوب، بروکراسی ناکارآمد است؛ گروهها و جریانات غربگرا که بهجای اجرای مؤثر سیاستها، مسیر آنها را منحرف میکنند. مدیرانی که باید تسهیلگر توسعه کشور باشند، اغلب خود به مانعی بزرگ تبدیل شدهاند؛ تا آنجا که حتی تصمیمات درست نیز در مسیر آنها، متوقف میشود.
چرخ دوم، طبقهای از ثروتمندان رانتی است که نه از مسیر تولید، بلکه با تکیه بر امتیازهای خاص و ارتباطات پنهان به ثروت رسیدهاند. دسترسی آنها به ارز ترجیحی، وام ارزان، انرژی یارانهای و معافیتهای قانونی، حاصل اقتصادی بسته و ضدرقابتی است. این طبقه، برخلاف نقش تاریخی سرمایهداران در توسعه، امروز مانعی جدی برای اصلاحات و شفافیت شدهاند؛ چرا که منافعشان در تداوم همین وضعیت بحرانی است.
چرخ سوم، روشنفکری چپگرای ایرانی است؛ جریانی که با وجود شعارهای ضدسرمایهداری، در عمل وابسته به گفتمانهای غربی، بهویژه آمریکا، باقی مانده است. این جریان بهجای تمرکز بر تولید ملی و توسعه داخلی، مسیر رشد پایدار کشور را قربانی نگاه مصرفزده و وارداتی خود میکند.
در این ساختار سهلایه، تحریم به ابزاری برای دستاندازی بر سفره مردم تبدیل شده است. گروههایی که از تحریم سود میبرند، بهراحتی با پنهان شدن پشت شعارهای ضدخارجی، ضعفهای ساختاری خود را توجیه میکنند. برای این گروهها، تحریم نه یک درد، بلکه سپری دفاعی برای حذف رقابت، انحصار منابع و تداوم رانتخواری است.
واقعیت آن است که ایران امروز بیش از هر چیز نیازمند تحول در ساختار و اذهان است. لذا بدون اصلاح سه چرخ معیوب این ساختار، نمیتوان انتظار توسعهای پایدار داشت. در غیر اینصورت، این سه چرخ همچنان معکوس خواهند چرخید و آنچه در زیر آن له خواهد شد، نه فقط فرصتهای رشد، بلکه آینده یک ملت خواهد بود.
