همه ما تجربه تلخ ایستادن در صفهای طولانی ادارات، کپی گرفتنهای بیپایان از شناسنامه و کارت ملی، و شنیدن جمله معروف «سیستم قطع است» را داریم. در سیستمهای سنتی، شهروندان نقش «پیک» را بین ادارات بازی میکنند؛ نامهای را از شهرداری میگیرند و دستی به اداره ثبت میبرند.
دولتهای سنتی اغلب کند، سیلویی (جزیرهای) و کاغذ-محور هستند. اما در عصر دیجیتال، شهروندان انتظار دارند خدمات دولتی همانقدر سریع و ساده باشد که خرید از آمازون یا درخواست تاکسی آنلاین است.
راه حل، دولت الکترونیک (E-Government) و فراتر از آن، دولت دیجیتال (Digital Government) است. در این مدل، خدمات به سراغ شهروند میآیند، نه برعکس. هدف نهایی، ایجاد دولتی است که ۲۴ ساعته باز است، شفاف عمل میکند و برای وقت مردم ارزش قائل است.
قلب تپندهی دولت دیجیتال، اصلی به نام «فقط یکبار» (Once-Only Principle) است. طبق این اصل، شهروند باید اطلاعات خود (مانند آدرس، کد ملی یا مدرک تحصیلی) را تنها «یکبار» به دولت بدهد. پس از آن، تمام ادارات و سازمانهای دولتی موظفاند این اطلاعات را در صورت نیاز (و با اجازه شهروند) با یکدیگر به اشتراک بگذارند. دیگر نیازی نیست برای هر کاری، کپی شناسنامه ارائه دهید.
دولت بدون تعطیلی: خدمات دولتی نباید محدود به ساعات اداری باشند. پورتالها و اپلیکیشنهای موبایل یکپارچه به شهروندان اجازه میدهند کارهایی مانند تمدید گذرنامه، پرداخت مالیات یا ثبت شرکت را در ساعت ۲ بامداد و از خانه انجام دهند.
شخصیسازی: تصور کنید پورتال دولت مانند نتفلیکس عمل کند؛ یعنی به جای نمایش لیست صدها خدمت نامربوط، به شما یادآوری کند که «اعتبار گواهینامه شما ماه آینده تمام میشود» یا «زمان واکسیناسیون فرزندتان نزدیک است». این یعنی دولت پیشدستانه (Proactive).
بزرگترین چالش فنی در دولتها، «سیلوهای اطلاعاتی» است. دیتابیس پلیس به ثبت احوال وصل نیست و ثبت احوال به بانکها متصل نیست.
پلتفرم ملی تبادل داده (NIX): راه حل این مشکل، ایجاد شاهراههای تبادل داده است. این پلتفرمها مانند پلی بین جزایر مختلف عمل میکنند تا دادهها جریان یابند. وقتی شهروند آدرس خود را در سامانه ثبت احوال تغییر میدهد، این تغییر باید به صورت خودکار در سامانه پست، بانک و شهرداری هم اعمال شود.
امضای دیجیتال: یکی از ارکان اصلی حذف کاغذ، امضای دیجیتال است. این تکنولوژی با همان اعتبار قانونی امضای خیس، نیاز به حضور فیزیکی برای امضای اسناد رسمی، قراردادها و فرمهای اداری را از بین میبرد.
تحول دیجیتال بهترین پادزهر برای فساد اداری است.
دولت شیشهای: دولتها باید دادههای غیرحساس خود (مانند بودجهبندی، مناقصات دولتی، آمارهای شهری و عملکرد سازمانها) را به صورت «داده باز» (Open Data) و قابل خواندن توسط ماشین منتشر کنند.
نظارت همگانی: وقتی دادهها شفاف و در دسترس باشند، روزنامهنگاران، محققان و شهروندان میتوانند بر عملکرد دولت نظارت کنند، ناکارآمدیها را بیابند و فساد را کشف کنند.
بلاکچین در ثبت اسناد: استفاده از فناوری بلاکچین برای ثبت املاک و زمینها، امکان جعل اسناد، زمینخواری و فروش یک ملک به چند نفر را تقریباً غیرممکن میکند، زیرا تاریخچه مالکیت به صورت شفاف و تغییرناپذیر ثبت میشود.
هیچیک از خدمات بالا بدون یک سیستم احراز هویت امن و یکپارچه ممکن نیست.
زیرساخت حیاتی: هویت دیجیتال (e-KYC) کلید ورود شهروند به دنیای خدمات است. این سیستم باید آنقدر امن باشد که جلوی سرقت هویت را بگیرد و آنقدر ساده باشد که همه بتوانند از آن استفاده کنند.
مثال موفق: کشور استونی یکی از پیشروترین مدلها را دارد. شهروندان این کشور با یک کارت هوشمند ملی، به ۹۹٪ خدمات دولتی (حتی رأی دادن آنلاین) دسترسی دارند.
امنیت و حریم خصوصی: با دیجیتالی شدن همه چیز، خطر هک شدن دیتابیسهای ملی و نقض حریم خصوصی شهروندان به یک نگرانی جدی تبدیل میشود. دولتها باید بالاترین استانداردهای امنیت سایبری را برای حفاظت از دادههای بیومتریک و شخصی مردم به کار گیرند.
دولت دیجیتال فقط در فضای مجازی نیست؛ نمود فیزیکی آن در «شهرهای هوشمند» دیده میشود.
مدیریت شهری: سنسورهای اینترنت اشیاء (IoT) ترافیک را پایش میکنند و چراغهای راهنمایی را بر اساس حجم خودروها تنظیم میکنند تا ترافیک روان شود.
مدیریت پسماند: سطلهای زباله هوشمند وقتی پر میشوند به شهرداری پیام میدهند تا کامیونها فقط مسیرهای لازم را طی کنند، که این کار هزینهها و آلودگی را کاهش میدهد.
انرژی: سیستمهای روشنایی هوشمند معابر که با تشخیص حضور عابر یا خودرو روشن میشوند، مصرف برق شهری را به شدت کاهش میدهند.
تفاوت مهمی بین این دو وجود دارد: «دولت الکترونیک» یعنی همان فرم کاغذی قدیمی را حالا در یک وبسایت پر کنید. اما «دولت هوشمند» یعنی اصلاً نیازی به پر کردن فرم نیست، چون دولت دادههای لازم را دارد و فقط تایید شما را میخواهد.
تحول دیجیتال در دولت، در نهایت احترام به «زمان» و «کرامت» شهروندان است. دولتی که نتواند خود را با سرعت تکنولوژی همگام کند، در خدمترسانی به نسل جدید و پاسخگویی به نیازهای پیچیده دنیای مدرن ناتوان خواهد ماند.
