بیشتر افراد وقتی اسم BABOK را میشنوند، تصور میکنند با یک کتاب قطور درباره مستندسازی نیازها، Use Case یا تحقیق ذینفعان مواجهاند. اما حقیقت این است که BABOK را نمیتوان «کتاب تکنیکها» نامید؛ این کتاب در واقع چارچوب تفکر تحلیلگر حرفهای و زبان مشترک ارزشآفرینی در کسبوکار است.
BABOK (Business Analysis Body of Knowledge) محصول انجمن IIBA است و استاندارد جهانی برای تحلیل کسبوکار محسوب میشود اما برخلاف تصور رایج، این کتاب نمیگوید «چه چیزی بسازیم»، بلکه کمک میکند بفهمیم:
چرا باید چیزی ساخته شود؟
آیا حل این مسئله ارزش اقتصادی، عملیاتی یا استراتژیک دارد؟
چه چیزی باید تغییر کند: فرایند، داده، تصمیم یا مدل کسبوکار؟
به بیان ساده، BABOK تحلیلگر را از «تبدیل تقاضا به سند» به «تبدیل مسئله به ارزش» منتقل میکند.
در نگاه BABOK، تحلیل کسبوکار یعنی:
۱. مسئله را فقط توصیف نکن، اقتصاد مسئله را شناسایی کن.
۲. راهحل پیشنهاد نده، اول ارزش راهحل را بسنج.
۳. اگر راهحل اجرا شد اما شاخصی تغییر نکرد (هزینه، زمان، رضایت مشتری، سود)، یعنی تحلیل انجام نشده.
«تحلیلگر واقعی کسی است که پیش از نوشتن یک نیاز، بفهمد چرا ارزش دارد که آن نیاز اصلاً وجود داشته باشد.»
تحلیلگر فقط در سطح سیستم فعالیت نمیکند؛ وارد منطق کسبوکار میشود. او باید بتواند وضعیت موجود، ریسکها، فرصتها و ارزش تغییر را تحلیل کند. این بخش نشان میدهد تحلیل کسبوکار بخشی از استراتژی سازمان است، نه صرفاً IT.
در BABOK، Requirements به چیزی فراتر از «خواسته» تبدیل میشود:
نیاز، زمانی اعتبار دارد که نشان دهد چه تغییری در عملیات یا تجربه مشتری ایجاد میکند.
اینجاست که مفاهیمی مثل Stakeholder Needs، Business Requirements و Solution Design با هم مرتبط میشوند.
نقطه تمایز BABOK این است که تحلیلگر فقط تا تحویل سیستم مسئول نیست؛ باید بعد از استقرار بررسی کند:
آیا KPIها بهتر شد؟
آیا مسئله حل شد؟
آیا سرمایهگذاری توجیه داشت؟
اگر نه، تحلیل هنوز کامل نشده.
بله — و دقیقاً امروز بیشتر از گذشته مورد نیاز است. چرا؟
Agile فقط میگوید «زود بساز و سریع تست کن»، اما نمیگوید «چه بساز که ارزش داشته باشد؟» → این نقش BABOK است.
AI میتواند متن User Story بنویسد، اما نمیفهمد کدام مسئله ارزش حل شدن دارد و چه خطری دارد اگر اشتباه حل شود؟ → این نقش تحلیلگر است.
Product Manager بدون BABOK ممکن است محصولی جذاب بسازد، اما نه الزاماً سودآور یا همراستا با استراتژی سازمان.
تحلیلگر معمولی میگوید:
«کاربر گفته این قابلیت را میخواهد.»
تحلیلگر مبتنی بر BABOK میپرسد:
چرا میخواهد؟
این مسئله چقدر هزینه یا ریسک دارد؟
اگر حل شود، کدام KPI تغییر میکند؟
آیا داده و فرایند فعلی ظرفیت حل مسئله را دارد؟
راهحل باید تکنولوژیک باشد یا صرفاً بازطراحی فرایند کافی است؟
BABOK کتابی درباره فرم، نمودار یا سند نیست؛ کتابی است درباره طرز فکر ارزشآفرین در تحلیل کسبوکار.
در جهانی که پروژهها شروع میشوند بدون آنکه ارزش آنها سنجیده شود، BABOK نقش ترمز منطقی و قطبنمای تصمیمسازی را دارد.
تحلیلگر موفق کسی نیست که بداند چه باید ساخته شود؛ کسی است که بفهمد چرا ساخته شدنش ضروری است و چگونه اثبات کند که ارزش خلق شده است.
