سوال 1 : زردی نوزادی چیست و علل عمده آن کدام است؟
زردی نوزادی به علت افزایش ماده بیلی روبین در خون به وجود می آید. این ماده به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم در خون وجود دارد. در روزهای اول بعد از تولد به دلیل تخریب هموگلوبین (ماده ای که در خون وظیفه حمل اکسیژن را به عهده دارد) در کبد در 60% نوزادان رسیده و 80% نوزادان نارس زردی به وجود می آید. حاصل تخریب هموگلوبین بیلی روبین غیر مستقیم است که در صورتی که بالا رود برای سلولهای مغزی سمی است. علت تخریب هموگلوبین این است که هموگلوبینی که در دوران جنینی وجود دارد باید اکسیژن را از جفت به بافتهای جنین ببرد و ریه در این زمان عملی انجام نمی دهد. اما بعد از تولد با ورود اکسیژن به ریه و نیاز برای ارسال اکسیژن از ریه به بافتها بیلی روبین جنینی دیگر عملکرد مناسب نداشته لازم است بیلی روبین نوزادی جایگزین آن شود. در موارد خاصی این افزایش چشمگیر بوده لازم است درمانهای خاصی برای کاهش آن صورت بگیرد.
سوال 2: اولین اقدام خانواده در مواجهه با زردی نوزادی چیست؟
زردی نوزادی معمولا در هفته اول تشخیص داده می شود. زردی معمولا از صورت شروع شده با افزایش آن به شکم و پاها گسترش می یابد. بنابراین والدین و مراقبت کننده های نوزاد با دیدن زردی در نوک بینی و صلبیه (قسمت سفید چشم) باید به پزشک متخصص کودکان مراجعه نمایند.
سوال 3: نشانه های این بیماری چیست؟
نشانه های این بیماری شامل زردی پوست است که معمولا از بعد از روز دوم و در بیشتر موارد از روز سوم و چهارم شروع می شود و همان طور که گفتیم با افزایش میزان آن از صورت به شکم و پاها می رسد. نکته دیگر در مورد زردی این است که برای تشخیص زردی نباید به چشم اعتماد کرد. رنگ پوست با توجه به رنگ پوست نوزاد نژاد و رسیده یا نارس بودن وی تغییر می کند و با شک به زردی با توجه به عواقب ناگواری که افزایش بیلی روبین برای نوزاد دارد باید جهت اندازه گیری زردی به پزشک مراجعه نمود.
سوال4 : آیا عوامل ژنتیک در ایجاد زردی موثر هستند؟
عوامل ژنتیک خاصی مثل نقص بعضی از آنزیم های کبدی در پیدایش زردی نقش دارند. همچنین ناسازگاریهای گروه های خونی بین مادر و نوزاد در ایجاد زردی دخیل هستند. در صورتی که گروه خونی مادر منفی و گروه خونی نوزاد مثبت باشد معمولا از فرزند دوم این نوع ناسازگاری باعث یک نوع زردی بسیار خطرناک می شود. لازم است مادرانی که گروه خونی منفی و همسرشان گروه خونی مثبت دارند به دلیل احتمال تولد نوزادی با گروه خونی مثبت در هفته 28 حاملگی و تا 72 ساعت بعد از زایمان تحت تزریق دارویی به اسم روگام قراربگیرند تا از حساس شدن خون مادر به خون نوزاد جلو گیری شود. (این حساس شدن همراه با تولید پادتن است که در بارداری بعدی این پادتن باعث تخریب بسیار سریع هموگلوبین نوزاد و ایجاد یک زردی شدید و بسیار خطرناک می شود که در صورت عدم درمان باعث آسیب سلولهای مغزی و تشنج می شود که می تواند حتی به مرگ بیانجامد) مشخص است که تزریقی که ظرف 72 ساعت بعد از تولد انجام می شود برای جلوگیری از زردی خطرناک نوزاد در بارداری های بعدی کمک کننده است. یک نوع ناسازگاری دیگر که شایعتر بوده اما شدت آن کمتر است و ما آن را به نام ناسازگاری ABO می شناسیم در نوزادانی اتفاق می افتد که مادر آنها گروه خونی O و نوزادان آنها گروه خونی A یا B دارند.
سوال 5: آیا تغذیه با شیر مادر یا سوء تغذیه می تواند در ایجاد زردی دخیل باشد؟
بله. شیر مادر می تواند به دو صورت در ایجاد زردی موثر باشد. اما این بدان معنی نیست که ما از شیر مادر و فواید غیر قابل انکار آن چشم پوشی کنیم. در 2% نوزادانی که از شیر مادر استفاده می کنند بعد از روز هفتم افزایشی در بیلی روبین غیرمستقیم به وجود می آید. اگر تغذیه با شیر مادر ادامه یابد میزان زردی به تدریج پایین آمده و ظرف 10-3 هفته به مقادیر نرمال خواهد رسید. اگر شیر برای 2-1 روز قطع و از شیر خشک استفاده شود زردی به سرعت پایین آمده و با شروع مجدد تغذیه با شیر مادر هرگز بالا نخواهد رفت.
فرم دیگری از زردی به دلیل خوب شیر نخوردن نوزاد در روزهای اول بعد از تولد است که مادران و مراقبت کنندگان لازم است از کفایت تغذیه نوزاد آگاه باشند. در اینجا لازم می دانم چند نکته را که دال بر کفایت شیردهی نوزاد هستند ذکر نمایم.
1. در صورتی که نوزاد شیر کافی خورده باشد معمولا برای 3-2 ساعت می خوابد
2. نوزاد در طول یک شبانه روز 7-6 پوشک کاملا خیس خواهد داشت ورنگ ادرار روشن خواهد بود
3. نوزاد وزن گیری مناسبی در حدود 30 گرم در روز یا 200 گرم در هفته خواهد داشت
سوال 6: زردی یا بیلی روبین به چه روشهایی اندازه گیری می شود؟
بیلی روبین به دو روش اندازه گیری می شود. یکی به روش آزمایشگاهی و با استفاده از خون گیری که دقیقتر است و دیگری که امروزه خیلی متداول شده و به وسیله دستگاهی به نام بیلی روبین متر از روی پوست پیشانی و سینه میزان تقریبی زردی نوزاد ارزیابی می شود. این روش در مطب قابل انجام است.
سوال 7: زردی چه موقع غیر طبیعی تلقی می شود؟
پزشک با اندازه گیری میزان زردی و با توجه به عواملی مثل سن نوزاد وزن نوزاد رسیده و یا نارس بودن وی و بیماریهای دیگری که می تواند به همراه زردی وجود داشته باشد طبیعی یا غیر طبیعی بودن آن را تشخیص و درمان لازم را تجویز می نماید.
سوال 8: چه درمانهایی برای زردی افزایش یافته نوزاد وجود دارد؟
لازم به ذکر است که زردی در بسیاری از موارد احتیاج به درمان خاصی ندارد و یک تغذیه مناسب و مراقبت های معمول و مراجعه به موقع تنها کار لازم می باشد.
در مواردی که زردی افزایش چشم گیری داشته باشد از فوتو تراپی با لامپ آبی مخصوص استفاده می شود. استفاده از لامپ های مهتابی معمول تاثیری در درمان زردی نخواهد داشت. امروزه دستگاههای فوتوتراپی پرتابل جهت درمان در منزل رایج شده و در دسترس می باشند و برای درمان زردی با مقدار پایین به کار می رود. لازم است این دستگاهها استاندارد بوده از مراکز معتبر تهیه شوند و در هنگام استفاده آموزش های لازم به خانواده داده شود. در صورتی که ناسازگاری خونی بیماری های همراه مقادیر بالای بیلی روبین و یا شک به عدم کفایت درمان در منزل وجود داشته باشد درمان لازم است در بیمارستان انجام شود.
هنگام وجود مقادیر بسیار بالای بیلی روبین (معمولا همراه با ناسازگاری های خونی) لازم است تعویض خون توسط پزشک متخصص اطفال و در بیمارستان انجام شود.
رژیم غذایی مادر نقشی در درمان زردی ندارد.
سوال 9: عوارض بی توجهی و تاخیر در درمان این بیماری چیست؟
همان طور که قبلا اشاره شد بیلی روبین غیر مستقیم برای سلول های مغزی سمی بوده می تواند آثار سوئی مثل تشنج عقب ماندگی ذهنی و حتی مرگ نوزاد به دنبال داشته باشد.
سوال 10: چرا از نظر آماری شیوع این بیماری نسبت به گذشته افزایش یافته است؟
من آمار خاصی در این زمینه در کتب یا مقالات مشاهده نکرده ام. بخشی از این افزایش می تواند به علت متداول تر شدن انجام آزمایش و مراجعات پزشکی و افزایش دانسته های مردم و اطلاع از اثرات سوء آن باشد که تشخیص امروزه در روزهای اولیه صورت می گیرد.
در پایان از نشریه وزین شما کمال تشکر را دارم وامیدوارم آگاهی بیشتر در این زمینه کمک به تشخیص زودهنگام بیماری نموده از عوارض وخیم و ناگوار آن جلوگیری نماید.
منبع: کتاب طب کودکان نلسون
