قرارداد حقوقی استارتات یکی از بحث‌های جدیدی است که همزمان با رشد تجارت دیجیتال وارد دنیای حقوق شد. در شرایط حاضر هر کسی می‌تواند با هر میزان درآمد و بودجه‌ای که دارد، کسب وکار خودش را در دنیای دیجیتال راه اندازی کند. امروزه کسب وکارها الزاماً به یک مکان فیزیکی برای شروع خود نیازی ندارند. از طرفی به سرمایه گذاران و بودجه‌های سنگین هم نیازی نیست، زیرا همه فعالیت‌ها در وب انجام می‌شود. استارتاپ یا همان مشاغل نوپا نتیجه ایده افرادی هستند که سعی دارند شغلی جدید را راه اندازی کرده اما سرمایه کافی ندارند. عده‌ای هم هستند که سرمایه دارند اما ایده ندارند و فضای استارتاپ این دو دسته را بهم پیوند می زند تا با همکاری یکدیگر شرکتی را در فضای وب تأسیس کنند.
مانند هر نوع مشارکتی قبل، بعد و پس از رشد نیاز است شرکا با هم توافقاتی را تنظیم کنند. قراردادهای حقوقی استارتاپ یا قراردادهای استارتاپی با چنین هدفی تنظیم می‌شوند. همکاری همیشه کار آسانی نیست. قرار گرفتن ایده پردازان و سرمایه‌گذاران در کنار هم ملزم به رعایت بعضی قوانین حقوقی است.
قراردادهای حقوقی استارتاپ یا قراردادهای استارتاپی با این هدف تنظیم می‌شوند. اما آیا می‌توانند باعث بهبود روابط اعضای یک تیم شوند؟ ریسک‌ها را کاهش دهند؟ روابط را در چارچوب‌های مشخصی پیش بینی کنند؟ قراردادها به هر شکلی که باشند اول از همه باید روابط بین افراد را مشخص نمایند.
حقوق استارتاپ ها
حقوق استارتاپ ها لازمه موفقیت هر استارتاپی است. چه این استارتاپ در مراحل اولیه باشد، چه رشد کرده و سابقه کافی داشته باشد در هر صورت با توجه به ارتباطی که با بنیانگذاران، سرمایه داران، کارکنان و سازمان‌های دیگر دارد، نیازمند الزامات حقوقی و بخش‌های حقوقی خاص خود است. برای اینکه بتوان بر این قسمت‌ها نظارت کافی داشت و برنامه ریزی‌های مناسبی انجام داد، به دانش و تخصص حقوقی نیاز است.
بخش‌های حقوقی استارتاپ ها
بخش‌های حقوقی استارتاپ ها از مهمترین بخش‌های یک استارتاپ است. این بخش‌ها طیف گسترده‌ای از مسائل را دربرمی گیرد که معمولاً مرتبط با ثبت ایده استارتاپی، کسب مجوزهای مورد نیاز، تنظیم قراردادهای استارتاپی و مجموعه‌ای اموری است که در طول فعالیت با آنها درگیر می‌شوند.
قوانین موجود در ایران در رابطه با استارتاپ ها کامل نیست ولی قبل از شروع این قبیل همکاری‌ها باید با نکات و قوانین آنها آشنا شد. یکی از بخش‌های حقوقی استارتاپ شامل تنظیم قراردادهای استارتاپی است که باید در ابتدا انجام شود. در این قرارداد میزان سرمایه وارد شده و هزینه‌ها محاسبه می‌شود. گاهی سرمایه گذاری به صورت غیرنقدی است مثلاً نیروی کار حرفه‌ای در اختیار شرکت قرار داده می‌شود. قراردادی که بین طرفین منعقد می‌گردد، آنها را ملزم به اجرای تعهدات خود می‌کند.
از جمله مسائل حقوقی دیگر می‌توان به قانون ثبت اختراعات یا قانون تجارت الکترونیک در ایران اشاره کرد. استارتاپ ها محصولات و خدمات خود را با این قوانین وارد بازار می‌کنند. از طرفی استارتاپ ها باید از حقوق خود آگاهی داشته باشند و وظایف و نقش‌ها خود را بشناسند. مسلماً برای اینکه ساختاری سودمند و منظم برای بهره برداری از قوانین ساخته شود همه باید با هم همکاری داشته باشند.
مسائل حقوقی استارتاپ قبل از شروع کار
مسائل حقوقی استارتاپ قبل از شروع کار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به طور کلی راه اندازی یک استارتاپ فرایندی طولانی و پر از چالش است. باید تسلط کافی بر الزامات و قوانین داشته باشید تا بتوانید در این زمینه فعالیت کنید. قبل از اینکه استارتاپ فعالیت خود را شروع کند، هنوز در مرحله ایده پردازی است. در این مرحله یک تیم خلاق، مبتکر و البته هماهنگ مسئولیت اجرای کارها را بر عهده دارند. تجربه نشان داده پس از موفقیت استارتاپ اختلافات زیادی پدید می‌آید. بهتر است قبل از شروع به انجام کار حتماً با قوانین استارتاپی این چالش‌ها پیش بینی شود و تمام الزامات در قراردادهای استارتاپی ذکر و افراد موظف به اجرای آنها شوند.
در ایران بعضی از روش‌های کسب درآمد ممنوع است و حتماً باید قبل از اقدام برای ثبت این مسائل را با یک مشاوره حقوقی در میان بگذارید و تحقیقات لازم را انجام دهید. برای ثبت یک استارتاپ باید اقدامات متفاوتی را انجام دهید. اول از همه کسب وکار مجازی‌تان باید یکی از زیرمجموعه‌های هفت شرکت قانون تجارت باشد و حوزه فعالیتتان را مشخص نمایید.
استارتاپ ها را به عنوان شرکت ثبت کنید در غیر اینصورت چون شخصیت حقوقی نیستند، هم مالکان و هم موسسان دچار ضررهای سنگینی خواهند شد. در مرحله ثبت لازم است تمام مدارک لازم را آماده کرده و نامی مناسب برای کسب وکار نوپای خود درنظر بگیرید. حتماً تعداد شرکا و سرمایه اولیه را برای راه اندازی استارتاپ مشخص کنید. برای شروع به چند مجوز نیاز دارید که در ادامه توضیح می‌دهیم.
اخذ نماد الکترونیکی: نماد اعتماد الکترونیکی طبق قوانین استارتاپ اولین مجوزی است که باید از سوی وزارت صمت دریافت کنید. بدین ترتیب مشتریان یا مخاطبان شما به فعالیتتان در فضای تجارت الکترونیک اعتماد خواهند کرد. کافیست بر روی نماد کلیک کند تا تمام اطلاعات حقوقی لازم درباره استارتاپ شما و مدت زمان فعالیتش را بدست آورد.
مجوز رسانه‌های دیجیتال: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوزی به نام مجوز رسانه‌های دیجتال صادر می‌کند. تمام استارتاپ ها در فضای اینترنت باید این مجوز را بگیرند.
عضویت در اتحادیه یا انجمن: استارتاپ ها باید در انجمن صنفی کسب وکارهای اینترنتی و همچنین اتحادیه کشوری کشب وکارهای مجازی عضو شوند.
مجوز نظام صنفی رایانه‌ای: چهارمین مجوزی که هر استارتاپی در ایران باید آنرا دریافت کند، مجوز نظام صنفی رایانه‌ای است. پس از ثبت شرکت، شش ماه فرصت دارید به سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان خود مراجعه کنید و این مجوز را دریافت نمایید.
اقدام حقوقی بعدی قبل از شروع استارتاپ تنظیم اساسنامه‌ای برای استارتاپ است. استارتاپ ها به عنوان زیرمجموعه‌ای از یک شرکت محسوب می‌شوند. و باید اساسنامه‌ای شبیه به شرکت‌ها داشته باشند. این اساسنامه شامل نام و نوع شرکت و موضوع فعالیت آن است. باید آدرس محل دفتر مرکزی همراه با کدپستی ذکر شود. همه اعضای هیات مؤسس استارتاپ باید آنرا امضا کنند.
مسائل حقوقی استارتاپ در حال رشد
مسائل حقوقی استارتاپ در حال رشد تاثیرگذاری زیادی بر بقای استارتاپ دارد. حالا که مجوزهای لازم اخذ شده و کار در حال انجام است، شما با افراد زیادی سروکار دارید. اول از همه باید با تمام کارکنان خود قراردادی مبنی بر قانون کار ببندید و میزان حقوق یا پرداخت حق بیمه‌شان را مشخص کنید. این قرارداد کمک می‌کند در مراحل بعدی دچار مشکل نشوید.
تنظیم یک قرارداد الکترونیکی با جزئیات کافی برای شفافیت روابط استارتاپ با کاربر و مشتریان خالی از لطف نیست. به موجب این قرارداد حقوق و تعهدات همه مشخص می‌شود و از اختلافات آینده جلوگیری خواهد شد. لازم است در طی مراحل رشد حتماً اظهارنامه‌های مالیاتی خود را تنظیم کرده و تحویل ادارات مسئول دهید. همه شرکت‌ها این کار را انجام می‌دهند.
تبلیغات از جمله عوامل مهم در رشد استارتاپ است. فعالیت‌های تبلیغاتی و تشکیل کمپین‌های ویژه بر اساس قوانین به شما کمک خواهد کرد. لازم است برای پیشگیری از حملات سایبری اقدامات لازم را انجام دهید و حقوق خود را بشناسید. معمولاً در مراحل رشد رقبا برای کنار زدن شما دست به چنین حملاتی می‌زنند. تولید محتوا حیاتی‌ترین بخش یک استارتاپ پس از راه اندازی است. تنظیم قرارداد با نیروی تولید محتوا باید با دقت کافی انجام شود. حتماً بندهایی را مرتبط با قانون جرئم رایانه‌ای تنظیم کنید.
ثبت برند و لوگو در این مرحله برای جلوگیری از سواستفاده لازم است. برند خود را ثبت کنید تا در آینده بتوانید تبلیغات قانونی انجام دهید. البته برای ثبت برند حتماً باید مجوز کسب وکار را داشته باشید.
بیشتر بدانیم: بهترین حرکات ورزشی با صندلی
مسائل حقوقی استارتاپ رشد یافته
مسائل حقوقی استارتاپ یافته به صورت پیوسته در پیشرفت بیشتر آن تأثیر می‌گذارد. دقت داشته باشید که اگر به این مسائل دقت نشود، استارتاپ خیلی زود دچار پسرفت شده و به مراحل اولیه خود بازمی گردد یا حتی ممکن است زیان‌های مالی سنگینی را متحمل شود.
ساختارهای مدیریتی معمولاً پس از چند سال باید به روزرسانی شوند و بر طبق پیشرفت‌های فناوری، اطلاعاتی و مدیریتی تغییر کنند. شاید تا چندین سال پیش یک رئیس وجود داشت که تمام تصمیمات را برای شرکت می‌گرفت اما در حال حاضر همه چیز تغییر کرده و روندهای گروهی و تیمی در تمامی شرکت‌ها حرف اول را می زند.
استارتاپ ها اساساً بدون سرمایه زیادی تأسیس می‌شوند اما پس از رسیدن به رشد برای اینکه پیشرفت بهتری داشته باشند نیاز به سرمایه بیشتر دارند. لازم است در این مرحله برای جذب سرمایه گذار تلاش کرد و مسلماً قوانین و شرایط خاص همکاری با سرمایه گذار را پیش از شروع تنظیم نمود. سهم شرکت، سهم ذینفعان و سهم سرمایه گذار از جمله مسائلی است که باید شفاف سازی شود. مدت زمان سرمایه گذاری باید مشخص باشد. گاهی نیاز است بخشی از سهام استارتاپ به شرکت‌های دیگر فروخته شود. در اینصورت حتماً باید مفاد و بندهایی برای چنین واگذاری ثبت گردد تا بعد دچار مشکل نشوند.
اگر استارتاپ به خوبی رشد یافته باشد و بخواهد پیشرفت بزرگی را تجربه کند، ممکن است تصمیم به خرید استارتاپ های کوچک بگیرد. تنظیم قرارداد برای خرید استارتاپ های کوچک، شرایط ادغام آنها و همکاری‌ها از جمله مسائل حقوقی در این فرآیند است. در تمامی این مراحل داشتن مشاوره حقوقی استارتاپ یک امر واجب و حیاتی است.
انواع قرارداد حقوقی استارتاپ
انواع قرارداد حقوقی انواع استارت آپ را می‌توان بنابر نوع طرفین قرارداد و هدف از تنظیم این قراردادها تعریف می‌کند. اول از همه لازم است بدانیم هدف قراردادهای استارتاپی کنترل بهتر روابط بین فردی در یک گروه، کاهش ریسک‌های احتمالی و پیش بینی روابط در چارچوب‌های مشخص است. قرارداد چه به صورت رسمی و چه معمولی باید نکات لازم را بین طرفین شفاف سازی کند.
هر قرارداد استارتاپی از قسمت‌های زیر تشکیل شده است:
موضوع قرارداد و میزان سرمایه آن: شرکت باید بداند دقیقاً برای چه موضوعی قرارداد می‌بندد. باید شفاف سازی درباره میزن سرمایه و محاسبه هزینه‌ها انجام شود. سرمایه لزوماً شامل پول نقد نیست و گاه سرمایه‌های غیرنقدی مانند نیروی کار حرفه‌ای هم در استارتاپ سرمایه گذاری می‌شوند.
تعهدات و بندهای قرارداد: شروطی که مسئولیت‌ها و تعهدات طرفین را اعلام می‌کند. بندهای موجود با توافق دو طرف تنظیم می‌شود
مدت زمان قرارداد: در هر نوع قراردادی از حمله قراردادهای استارتاپی، مدت زمان فوق العاده مهم است. باید زمان مشخص شود تا بتوان برنامه ریزی را انجام داد. برنامه ریزی دقیقاً تعیین می‌کند در هر مرحله چه کاری انجام شود.
شرایط فسخ قرارداد: گاهی شرایطی پیش می‌آید که طرفین دیگر مایل به همکاری نیستند، پس باید در قرارداد مشخص شود در صورت فسخ چه جریمه‌ای قابل پرداخت است.
در ادامه به انواع قراردادهای حقوقی استارتاپ می‌پردازیم.
قرارداد محرمانگی یا NDA
قرارداد محرمانگی یا NDA، کارمند یا سرمایه گذار را از لحظه‌ای که وارد استارتاپ شما می‌شود ملزم می‌کند که باید شرط محرمانگی و رازداری را رعایت کند. به موجب این قرارداد می‌توانید از ایده‌ها و اطلاعات اختصاصی خود در استارتاپ محافظت کنید.
قرارداد کوفاندر یا بنیانگذاران
قرارداد کوفاندر یا بنیانگذاران یکی از اولین و مهمترین قراردادهای راه اندازی یک استارتاپ است. به ندرت یک نفر به تنهایی یک کسب وکار را راه اندازی می‌کند. بنابراین همکاران یا کارافرینان زیادی با شما وارد مشارکت می‌شوند. این قرارداد بین بنیان گذاران منعقد می‌شود و بر طبق آن وظایف، میزان مشارکت و درصد سهام هر یک از طرفین مشخص خواهد شد.
قرارداد سرمایه گذاری در استارتاپ
قرارداد سرمایه گذاری در استارتاپ به شکل یک سند انعطاف پذیر است. شما در این سند شرایط پیشنهادی خود را برای سرمایه گذاری بیان می‌کنید. این سند روشی عالی برای جذب سرمایه گذار و امکان مذاکرات بیشتر است.
قرارداد Sha یا توافق سهام داران
قرارداد Sha یا توافق سهام داران برای کنترل و مدیریت روابط بین سهام داران یک شرکت تنظیم می‌شود و وظایف و تعهدات آنها را مشخص می‌کند. این توافق نامه معمولاً حامی منافع سهام داران است و اگر اختلافی وجود داشته باشد می‌توان با ارجاع به آن اختلاف را از بین برد.
قرارداد وستینگ
قرارداد وستینگ محافظ بنیانگذاران است. گاهی در ابتدای تأسیس استارتاپ به اشتباه به همه افراد سهم یکسانی داده می‌شود و پس از مدتی وقتی شرکت به سودآوری رسید، آن‌هایی که فعالیت زیادی نداشتند درخواست سود مساوی می‌کنند. اینجاست که وستینگ کمک می‌کند تا سهام بنیان گذاران و افراد اصلی بیشتر از بقیه اعضا باشد.
قرارداد شتاب دهی یا شتاب دهنده
قرارداد شتاب دهی یا شتاب دهنده، قراردادی است که در آن سرمایه گذار یا شتاب دهنده در عوض حمایت مالی از کارآفرین، درصدی از سود یا سهام استارتاپ را دریافت می‌کند. این قرارداد طبق ماده 10 قانون مدنی نوعی قرارداد خصوص و دارای اعتبار است.
قوانین حقوقی استارتاپ
قوانین حقوقی استارتاپ مانند بقیه کسب وکارها لازم الاجراست. اما متاسفانه خیلی‌ها کمتر به این مسائل توجه می‌کنند. مدیران استارتاپ باید در کنار رشد و توسعه کسب وکارشان از پیچیدگی‌های فنی و مدیریت و چالش‌های آینده آگاه باشند.
یک استارتاپ از ابتدای کارش با انواع افراد و سازمان‌ها روبرو خواهد شد و مسائل حقوقی زیادی را باید رعایت کند. خود استارتاپ هم حقوق مشخصی داردکه رعایت آنها از سوی دیگران ضروری است.
مشکلات حقوقی استارتاپ ها
مشکلات حقوقی استارتاپ ها باید در ابتدا و پیش از شروع فعالیت با نظر مشاوران حقوقی بررسی شود تا مطمئن شوید بعداً دچار مشکل نمی‌شود. یکی از مشکلات حقوقی که استارتاپ ها به آن توجه ندارند، داشتن مجوز است. داشتن محوز تا حدودی پایه‌های کسب وکار را محکم کرده و از بروز زیان‌های اقتصادی جلوگیری خواهد کرد. دقت کنید اگر نیاز به مجوز ندارید یا قانون به شما مجوز نمی‌دهد، نباید آنها را نسبت به کارتان حساس کنید.
اگر نام‌های دامنه، برگه‌های ثبت اختراع، گواهی‌های ثبت نرم افزار، املاک و مستعلات، اموال، نمادها و غیره را به نام شرکت نزنید و مالکیتشان را به شرکا منتقل نکنید، در صورت فوت، ناتوانی یا ترک یکی از اعضا کل شرکت بهم می‌ریزد.
یکی دیگر از مشکلات حقوقی زمانی اتفاق می افتد که سهام را به صورت یکجا به هم بنیان گذاران بدهید و هیچ تفاوتی بین اعضا قائل نشوید. چنین کاری انگیزه هم بنیان گذاران را تضعیف می‌کند. پس بهتر است 10 تا 20 درصد از سهام را برای این برنامه بگذارید و از همه شرکا تعهد یا وکالت محضری بگیرید.
در صورتی که میخواهید استارتاپتان را ثبت کنید حتما باید موضوع آن مشخص باشد و از پیشنهادات قانونی برای کسب وکارتان استفاده نمایید.
جمع بندی
قراردادهای حقوقی استارتاپ یا قراردادهای استارتاپی در هر شرکت نوپایی لازمه موفقیت محسوب می‌شوند. در نظام حقوقی استارتاپ ها به عنوان نهادی که سعی در فعالیت اقتصادی دارد، با مسائل حقوقی مواجه خواهد شد. رعایت قوانین حقوقی و انعقاد قراردادهای لازم پیشنیاز موفقیت یک شرکت و جلوگیری از مشکلات احتمالی است.
