انواع استاندارد های ایزو (ISO)

ایزو (ISO) چیست؟

در این مقاله که واستون جمع آوری کردم درباره انواع استانداردهای ایزو هست

سازمان بین‌المللی استانداردسازی (The International Organization for Standardization) که به اختصار (ISO) شناخته می‌شود، موسسه بین‌المللی تعیین استاندارد متشکل از نمایندگان مؤسسات استانداردسازی ملی از جمع کشورهای مختلف و عضو در این سازمان در سراسر جهان است.

این سازمان غیردولتی و غير انتفاعي در سطح وسیع به وضع استانداردهای کلی و جزئی برای هماهنگ کردن استانداردهای متفاوت جهانی می‌پردازد. در عمل ایزو به صورت یک کنسرسیوم، از طریق ارتباطات قوی با دولت‌ها فعالیت می‌کند. به عبارتی دیگر، این سازمان به ترویج جهانی استانداردهای اقتصادی و صنعتی می‌پردازد تا مبادلات صنایع و فنون مختلف را در یک راستا هماهنگ کند. این مؤسسه انواع استانداردهای تجاری و صنعتی جهانی را تعیین می‌نماید. مرکز ایزو در شهر ژنو سویس قرار دارد. سازمان ایزو کار رسمی خود را از تاریخ بیست و سوم فوریه ۱۹۴۷ آغاز کرده است.

از آنجا که استانداردهای این سازمان در عمل، تبدیل به قوانین برای بنگاه های مختلف می‌گردد، با آن که نهادی غیردولتی است لیکن از بیشتر سازمان‌های مشابه غیردولتی قدرتمندتر است. امروزه نزدیک به ۱۵۷ کشور در این سازمان به عضویت درآمده‌اند که ایران نیز یکی از آن ها است.

این سازمان متشکل از بیش از 200 كميته‌هاي فني (Technical Committee/TC) بوده كه این کمیتهها نیز شامل اعضاي فعال (P-Member) و اعضاي ناظر(O-Member)  مي‌باشند. این اعضا وظيفه دارند موضوعاتي را كه تدوين استاندارد آنها ضروري به نظر مي‌رسد بررسي و مطرح نمايند. پس از موافقت اعضا با موضوع پيشنهادي، مدارك علمي و فني مربوط (Committee Draft)  تهيه و بين اعضاء (از جمله ايران) توزيع مي‌گردند كه پس از انجام اصلاحات لازم به صورت پيش‌نويس استاندارد بين‌المللي (Draft International Standard) در مي‌آيند.

پيش‌نويس‌هاي مذكور مجددا براي اعضاء فرستاده مي‌شوند تا پس از انجام آخرين اصلاحات به عمل آمده و تصويب نهايي به صورت استانداردهاي بين‌المللي مورد عمل قرار گيرند. در مراحل مختلف تدوين اجلاسيه‌ هايي براي بحث و تبادل نظر حضوري اعضا نسبت به پيش‌نويس مورد نظر در كشورهاي عضو ايزو تشكيل مي‌گردد و اعضاي فعال ( (P-Memberنماينده يا نمايندگاني به اين جلسات اعزام مي‌دارند.

شکل زیر بیانگر ساز و کار کلی و رده بندی مسئولیت سازمانها در تدوین، ممیزی و اجرای استانداردها می باشد.

مراحل اخذ گواهینامه ایزو

چرخه ایزو

برخی از معروفترین استانداردهای سری ISO عبارتند از:

ایزو سری 9000

این استانداردها چندین ویرایش داشته اند. که در ابتدا دسته بندی آن ها به صورت زیر بوده است:

ISO 9001 : استاندارد تضمین کیفیت برای سازمان های طراح، تولید و ارائه کننده خدمات و نصب

ISO 9002 : استاندارد تضمین کیفیت برای سازمان های تولید کننده و ارائه دهنده خدمات و نصب

ISO 9003 : استاندارد تضمین کیفیت برای سازمان های بازرسی کننده

ISO 9004 : خطوط راهنما برای بهبود عملکرد سیستم مدیریت

بعد از چندین ویرایش این استانداردها بصورت زیر تعریف شدند:

ISO 9000-2000 : مبانی و واژگان مدیریت کیفیت.

2000 یعنی ویرایش سال 2000 و 9000 هم به خاطر این بوده که زمانی که این استاندارد تدوین شده تا اون تاریخ 9000 استاندارد تدوین شده بود.

ISO 9001-2008 : مبانی سیستم مدیریت کیفیت.

استاندارد اصلی مدیریت کیفیت که گواهینامه هم دارد. این استاندارد یکسری اصول و الزامات را معرفی می‌کند که هر شرکت باید آن‌ها را طراحی و تعریف و اجرا کند. معمولا گواهینامه‌ای که از طرف شرکت‌ها ارائه می‌شود در دوره‌های سالانه از طرف شرکت ارائه کننده یا ممیز، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و تمدید می‌شود. این که آیا هنوز آن الزامات را رعایت می‌کنند یا فقط برای گرفتن گواهینامه و استفاده تبلیغاتی از آن بوده است. البته متاسفانه در ایران راه هایی برای دور زدن این ممیزی در هر سال وجود دارد.

ISO 9004-2000 : خطوط راهنما برای بهبود عملکرد سیستم مدیریت کیفیت.

یک استاندارد راهنما برای بهبود در ISO 9001 است و گواهینامه ندارد چون راهنماست.

ایزو 10001

خطوط راهنما برای نیل به رضایتمندی مشتری.

ایزو 10002

خطوط راهنما برای رسیدگی به شکایات در سازمان ها.

این استاندارد موارد زیر را ارائه می‌کند:

_ تشخیص و ردیابی نیازها و انتظارات مشتریان ناراضی

_ ایجاد یک فرآیند برای نحوه رسیدگی به شکایات

_ تجزیه و تحلیل و ارزیابی شکایات به منظور بهبود کالا و خدمات مورد نیاز

_ ممیزی فرایند رسیدگی به شکایت مشتریان

_ کنترل اثربخشی اقدامات انجام شده

ایزو 10003

یک راهنماست جهت مدیریت منازعات مشتری

ایزو 10004

یک راهنماست بمنظور تعریف رضایت مشتری. مواردی که این استاندارد به توصیف و راهنمایی آن ها می‌پردازد عبارتند از :

_ رضایت مشتری یعنی چی؟

_ چطور اندازه‌گیری می‌شود؟

_ چطور این رضایت تامین می‌شود؟

ایزو 10006

استاندارد دارای گواهینامه مختص مدیریت پروژه که به استاندارد مدیریت کیفیت پروژه هم معروف است.

کلاً این استاندارد یک چرخه یا فرایند برای مدیریت پروژه به شرح زیر دارد:

?

ایزو 10012

یک استاندارد راهنما برای سیستم‌های مدیریت اندازه‌گیری است. به راهنمای الزامات فرآیندهای اندازه‌گیری و تجهیزات اندازه‌گیری معروف است.

این راهنما برای مدیریت كردن ریسك اثراتی است كه تجهیزات اندازه گیری و فرآیند های اندازه گیری می‌توانند با تولید نتایج نادرست بر كیفیت محصولات یك سازمان داشته باشند. بنابراین راهنمایی برای مدیریت فرآیندهای اندازه‌گیری و تایید اندازه شناختی تجهیزات اندازه‌گیری فراهم می‌کند.

ایزو 10013

استاندارد راهنمای مستندات سیستم مدیریت کیفیت.

راهنمایی‌هایی برای تهیه و برقرار نگه داشتن مستندات موردنیاز برای ایجاد اطمینان از سیستم مدیریت كیفیت اثربخش كه متناسب با نیازهای خاص سازمان هم باشد بر طبق "رویکرد فرایندی"، ارائه می‎دهد.

ایزو  10015

استاندارد مدیریت آموزش

این استاندارد در سازمان‌ها خیلی پرکاربرد شده است و مربوط می‌شود به تعریف یکسری فرآیند و مراحل و تکنیک برای استانداردسازی آموزش، ارزیابی اثربخشی آموزشی و تعریف بهینه دوره‌های آموزشی.

ایزو 10019

استاندارد راهنما برای انتخاب مشاورین سیستم مدیریت كیفیت و استفاده از خدمات آنان.

این استاندارد مربوط به این موارد می‌شود که چطور میتوان یک مشاور خوب را استخدام کرد؟ چطور باید قرارداد جامع و خوب مشاوره‌ای بست؟ شرح وظایف مشاور سیستم مدیریت کیفیت چیست؟ و ...

ایزو 13000

استاندارد ایرانی مدیریت کیفیت جامع برای حضور در بازارهای جهانی که دارای گواهینامه نیز هست.

این استاندارد توسط اداره استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و بر طبق شرایط کسب و کار ایران تدوین گردیده است که در سازمان ISO شماره گذاری شده. شرکت هایی که می‌خواهندIMS مستقر کنند، بهتر است این استاندارد را دریافت کنند. در این استاندارد از ISO 9001، OHSAS 18001، ISO 14001 و EFQM و الزامات مدیریت کیفیت یکپارچه استفاده شده است.

ایزو 13485

استاندارد مدیریت کیفیت در تجهیزات پزشکی و خدمات مرتبط

این استاندارد ساختاری مشابه ISO9001 دارد اما در هر بخش الزامات و جزئیات بیشتری را در ارتباط با تجهیزات پزشکی اضافه کرده است.

ایزو 14001

استاندارد الزام آور مدیریت محیط زیست و دارای گواهینامه

این استاندارد الزامات قانونی، حقوقی و اخلاقی سازمان‌ها در راستای حفظ محیط زیست را مشخص می‌کند. برای اکثر سازمان‌های تولیدی از نظر قانونی داشتن گواهینامه این استاندارد الزام است. این استاندارد بر اساس چرخه دمینگ طراحی شده یعنی مراحل طراحی، بررسی، اصلاح و بهبود را در خود دارد.

ایزو 15189

استاندارد الزام آور سیستم مدیریت کیفیت ویژه آزمایشگاه های تشخیص طبی و دارای گواهینامه.

نیازهای کیفی آزمایشگاه‌های پزشکی را مطرح می‌کند. بر اساس استاندارد مدیریت آزمایشگاه‌های کالیبراسیون (ISO17205) و استاندارد مدیریت کیفیت (ISO9001) طراحی شده و تضمین‌کننده نیازهای کیفی آزمایشگاه‌های پزشکی برای تضمین کیفیت آزمایش‌ها کیفیت نتایج آن ها است.

ایزو TS16949 (ایزو  TS16949-2009)

سیستم مدیریت کیفیت که بصورت خاص برای استفاده در صنایع خودروسازی تدوین شده است.

این استاندارد بهبود مداوم را با تأكید بر پیشگیری از ایجاد عیوب و كاهش تغییرات و ضایعات در چرخه تأمین صنایع خودروسازی تضمین می‌کند.

ایزو 17020

استاندارد الزام آور برای عملیات انواع سازمان های بازرسی‌کننده را تعیین و مشخص می‌کند.

ایزو 17025

استاندارد تست و کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی

در این استاندارد روش های انجام آزمون یا کالیبراسیون بر اساس  روش های استاندار، جایگاه و شرایط محیطی کار، اصول نمونه برداری و مواردی از این قبیل را ارائه می‌دهد.

ایزو 19011

استاندارد راهنما ممیزی مدیریت کیفیت

این استاندارد راهنمایی هایی در مورد اصول ممیزی، مدیریت کردن برنامه های ممیزی، اجرای ممیزی های سیستم مدیریت کیفیت و ممیزی های سیستم مدیریت زیست محیطی و نیز رهنمود هایی در مورد شایستگی ممیزان سیستم های مدیریت کیفیت و زیست محیطی ارائه می‌کند.

ایزو 20000

استاندارد مدیریت کیفیت در خدمات فن‌آوری اطلاعات IT

این استاندارد الزامات مدیریت تحول و خدمات و آئین‌نامه‌های مربوطه را ارائه می‌دهد.

ایزو 22000

استاندارد جهانی مدیریت ایمنی محصول در صنایع غذایی و صنایع  وابسته

این استاندارد دارای چند استاندارد پشتیبان شامل موارد ذیل هم هست:

: ISO 22005 : 2007  قابلیت ردیابی در زنجیره مواد غذایی ، اصول کلی و الزامات اساسی برای طراحی و اجرا

ISO / TS 22003 : 2007 : الزامات سیستم ایمنی مواد غذایی _ الزامات برای سازمان های انجام دهنده ممیزی و صدور گواهینامه سیستم ایمنی مواد غذایی

ISO 22004 : 2005 : الزامات سیستم ایمنی مواد غذایی راهنمایی هایی برای بکار بردن استاندارد  ISO 22000 : 2005

ISO 22002 – 1 : 2009 : برنامه های پیشنیازی در ایمنی مواد غذایی

ایزو 26000

راهنمای مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها

ایزو 27001

سیستم مدیریت امنیت اطلاعات ISMS یا Information Security Management System

ایزو 9001 TS

استاندارد الزام آور صنعت نفت و گاز و پتروشیمی. دارای گواهینامه

ایزو 31000

استاندارد الزام آور مدیریت ریسک. دارای گواهینامه

ایزو 50001

استاندارد الزام آور سیستم مدیریت انرژی

اهداف این استاندارد شامل موارد زیر است:

_ کمک به سازمان ها در ساخت و استفاده بهتر از مصرف انرژی

_ ارائه معیار ، اندازه گیری ، ثبت و گزارش و هدایت دارایی ها

_ تسهیل ارتباطات و ایجاد شفافیت در مورد مدیریت منابع انرژی

_ ارتقاء بهترین شیوه ها و تقویت رفتار صحیح مدیریت انرژی

_ کمک به ارزیابی و اولویت بندی فن آوری های جدید

_ کمک به صرفه جویی در انرژی از طریق ترویج زنجیره عرضه

جا دارد که علاوه بر استانداردهای سری ISO، به برخی دیگر از استانداردهای رایج و نشان های معتبر در این زمینه نیز اشاره ای داشته باشیم:

OHSAS 18001

استاندارد ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و دارای گواهینامه.

اهداف این استاندارد موارد زیر است:

_ ارتقاء و حفظ بالاترین درجه سلامتی جسمی _ روحی و اجتماعی برای تمام ذینفعان

_ پیشگیری از خروج كارگران از شغل شان بدلیل شرایط كاری

_ محافظت كاركنان و سایر ذینفعان در مقابل ریسك های منتج از فاكتورهای مضر سلامتی

_ نگهداری كاركنان در محیط كاری كه شرایط فیزیكی و روانی آن پذیرفته شده باشد.

_ جلوگیری از آسیب هایی که عوارض آن در دراز مدت ظاهر می شود برای پرسنل، همسایگان ، بازدید کنندگان و ....

نکته : استاندارد OHSAS 18000 یا (Occupational Health And Saftey Assessment Series) یک استاندارد ایزو نمی باشد. این استاندارد بوسیله یک سری از شرکت های گواهی دهنده ی تحت نظارت BSI یا British Standards Institution با توجه به نیاز صنایع و بخش خدمات تدوین شد، چون از یک سو کشورهای مختلف در سازمان جهانی استانداردسازی (ISO) در مورد مفاد آن توافق نداشتند و از سوی دیگر سندیکاهای کارگری با آن مخالفت داشتند و معتقد بودند که استانداردهای ISO نمی تواند تا آن حد کامل باشد که تمام الزامات را برای سلامت و ایمنی تامین کنند و ممکن است مورد سوء استفاده قرار گیرند. از سوی دیگر سازمان استاندارد سازی معتقد است که الزامات ضروری در ارتباط با سلامت تا حد زیادی در استانداردهای سری ISO 14000 بیان شده است .

ذکر این نکته ضروری است که علیرغم مطالب فوق الذکر، ساختار استاندارد OHSAS 18001 سازگار با استانداردهای ایزو ۹۰۰۰ و ایزو ۱۴۰۰۰ است تا سازمان‌ها بتوانند به راحتی سیستم‌های مدیریت کیفیت، محیط زیست و بهداشت شغلی و ایمنی را با یکدیگر ادغام و سیستم مدیریتی یکپارچه‌ای را ایجاد نمایند.

HACCP

استاندارد آمریکایی و الزام آور جهت صنایع غذایی. دارای گواهینامه

اهداف و موارد این استاندارد شامل موارد زیر است:

_ شناسایی مراحل تولید و عواملی که می تواند در چرخه حیات غذا سبب آلودگی شود.

_ ارزیابی موثر تمام خطراتی که می‌تواند سلامت مواد غذایی را تهدید کند.

_ تدوین طرح های کنشی برای جلوگیری از آلودگی محصولات.

_ ایجاد یک سیستم پایش برای CCP ها.

_ طراحی اقدامات و اکنشی در موقع بروز عدم انطباق ها و یا محصول نا ایمن یا باقوه نا ایمن.

IFS

استاندارد الزام آور اروپایی ایمنی و سلامت مواد غذایی. دارای گواهینامه

اين استاندارد با تکيه بر سيستم مديريت کيفيت، HACCP، مسئوليت مديريت در چارچوب الزامات مشتري، مديريت منابع و الزامات مربوط به تحقق محصول با تکيه بر اصول GMP ، ايمني فرآيند توليد غذا و نيز ايمني فرآورده غذايي را بر اساس اعتبار استاندارد اروپايي EN 45011 در دستور کار خود دارد.

IWA1

استاندارد راهنمای مدیریت کیفیت مراکز درمانی

هدف این استاندارد استقرار متناسب مدیریت کیفیت در مراکز  درمانی از جمله شامل مراکز آموزشی و پژوهشی، بیمارستان‌ها، ادارات و مراکز نظارتی و سایر سازمان‌های مرتبط..

IWA2

استاندارد راهنمای مدیریت کیفیت موسسات آموزشی

با استفاده از این سیستم مدیریت کیفیت می‌توان کلیه فرایندهایی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر خدمات آموزشی قابل ارائه تاثیرگذارند را تحت کنترل قرار داد تا اطمینان حاصل شود که خدمات ارائه شده، نیازها و انتظارات آموزش‌گیرندگان و مراجع قانونی را برآورده می‌کنند. فرق آن با ایزو 10015 در این است که بر روی موسسات آموزشی تمرکز دارد ولی ایزو 10015 بر روی خود آموزش و اثربخشی او در سازمان‌ها تمرکز دارد .

سیستم مدیریتی HSE-MS یا (Health.Safety.Environmental Managemnet System)

سیستمی مدیریتی است که دارای استاندارد الزام آور مدیریت زیست محیطی، ایمنی و بهداشت حرفه ای ویژه صنایع نفت و گاز و پتروشیمی بوده و دارای گواهینامه نیز می باشد.

IMS یا  Integrated Management System

سیستم مدیریت یکپارچه و دارای گواهینامه

شامل استقرار یکپارچه ی استانداردهای مدیریت کیفیت ISO9001، محیط زیست ISO14001 و مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای OHSAS18001 می باشد که بصورت همزمان نیز ممیزی می‌شوند. فرایند اجرای ممیزی IMS مشابه اجرای سایر ممیزی ها است. در صورت تمایل، مشتریان می توانند از یک نوبت پیش ممیزی نیز بهره مند شوند. اجرای پیش ممیزی با وجود توصیه به اجرا خدمتی اختیاری و بر اساس در خواست کارفرما ارائه می شود. ممیزی صدور در دو مرحله و در ادامه آن فرایند ارزیابی مستقل (veto) انجام شده و در صورت تأیید، گواهی نامه صادر می شود. ممیزی مراقبتی سالیانه به منظور اطمینان از تداوم اجرا و اثربخشی سیستم مدیریت یکپارچه به صورت سالیانه (ادواری) برنامه ریزی و اجرا می شود.

نشان CE

نشان ایمنی محصول در اروپا و تطابق محصول با الزامات اتحادیه اروپا که مختصر کلمات فرانسوی "Conformité Européenne" به معنی "مورد قبول اروپا" است.

این نشان بیانگر درجه ی کیفی محصول نیست بلکه محصولاتی که واجد دریافت علامت CE می‌شوند، می‌بایست از نظر سلامت، امنیت، مضر نبودن برای جسم انسان و طبیعت مورد بررسی قرار گرفته و اگر واجد این شرایط باشند قادر به دریافت این نشان خواهند بود?

نشان FDA

مربوط به سازمان غذا و داروی آمریکا (Food and Drug Administration)

نشان و مدرک FDA یک گواهینامه بین المللی است که از طریق سازمان دارو و غذای آمریکا جهت تولید‌کنندگان محصولات غذایی، دارویی و پزشکی سرتاسر جهان صادر می‌شود. این مدرک به منزله به رسمیت شناختن شرکت تولید کننده توسط FDA در خصوص بهداشتی بودن و سلامت عمومی محصولات آن شرکت بوده و حکم مجوز ورود محصولات آن شرکت را به آمریکا دارا است.

?

نشان GMP

نشان تولید مناسب موادغذایی

(Good Manufacturing Practice) یا GMP عبارت است از کلیه‌ی عملیات و فرایندهای مورد نیاز برای تولید مواد غذایی و دارویی ایمن بر اساس یافته‌های دانش روز. این نشان بیان کننده اصول کلی برای تامین زیرساخت ها و شرایطی است که به ایجاد یک محصول سالم و مناسب می‌پردازد. اصول این نشان شامل موارد زیر است:

_ انتخاب محل مناسب برای تولید

_ طراحی و ایجاد ساختمان های مناسب برای تولید محصولی سالم و بهداشتی

_ طراحی مناسب فرآیندهای تولید

_ انتخاب ماشین آلات مناسب و بهداشتی برای تولید

_ طراحی و اجرای تاسیسات مناسب برای تولید

_ تعیین و تامین تجهیزات پشتیبانی مناسب

_ شرایط مناسب پرسنل تولید

?

نشان GHP

نشان بهداشت مواد غذایی

GHP یا (Good Hygiene Practice) به معنی تمامی شرایط و معیار ها و ضوابط مورد نیاز برای اطمینان بخشی به این که ایمنی و مناسب بودن ماده غذایی در کلیه مراحل زنجیره‌ی تولید فراهم شده، است. شامل مواردی از جمله :

_ نظافت و شستشو

_ نگهداری و تعمیرات

_ مقررات بهداشتی پرسنل

نشان حلال یا Halal

این استاندارد مختص کشورهای اسلامی و مسلمانان جهان می باشد و در سال 2004 توسط مرکز مطالعات و اطلاعات اسلامی که مجمعی از نمایندگان کشورهای مسلمان است تدوین و ارائه گردید. همانطور که از نام این استاندارد مشخص است ، بیشترین کاربرد آن برای موادغذایی بوده و نشان می‌دهد که مسلمانان می‌توانند ماده غذایی را که از چنین استانداردی برخوردار است، مصرف نمایند.

برای اینکه با بقیه مطالب درباره مهندسان صنایع آشنا بشید سایت صنایع سافت درباره این مفاهیم مطالبی داره که میتونید استفاده کنید.