همانطور که در مزایای سرمایه‌گذاری در بورس بیان شد یکی از مزیت‌های بورس، امنیت و شفافیت است. اما باید توجه داشت لزوم این شفافیت که به معنی اعلام عملکرد و سود و زیان شرکت به سهامداران است و همچنین امنیت که نتیجه قانون‌های وضع شده برای بورس است به معنی نداشتن ریسک نیست و بورس هم مانند هر نوع بازار دیگری دارای ریسک‌های خاص خود می‌باشد.
ابتدا باید توضیح داد که ریسک چیست؟
در یک تعریف ساده که فهم آن آسان باشد می‌توان ریسک را احتمال محقق نشدن پیش‌بینی‌ها تعریف کرد.
به عنوان مثال یک سرمایه‌گذار پیشبینی می‌کند که ارزش سهام شرکت الکتریک خودرو شرق با نماد معاملاتی خشرق که در حال حاضر 4713 ریال است تا آذر ماه سال 1399 به بیش از حدود 10 هزار ریال خواهد رسید.
حال اگر این پیشبینی محقق شود، ریسک سرمایه‌گذاری صفر بوده و پیشبینی محقق شده است. اما اگر ارزش سهام شرکت الکتریک خودرو شرق در آذر سال 1399 به مبلغ 8000 ریال برسد، در این صورت پیشبینی صورت گرفته با 38% ریسک یا همان احتمال عدم موفقیت، همراه بوده است.
پس دو نکته را می‌توان از تعریف ریسک متوجه شد.
نکته اول اینکه پیشبینی صحیح نقش بسیار مهمی در کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بورس دارد.
نکته دوم هم این است که چون پیش‌بینی‌ها همواره به واقعیت نمی‌پیوندد، پس تمام سرمایه‌گذاران در بورس باید توانایی پذیرش ریسک را هم داشته باشند.
البته این ریسک نه تنها در بورس بلکه در تمام بازارهای سرمایه‌گذاری وجود دارد و هیچ بازاری عاری از ریسک نیست. ممکن است که ریسک یک بازار دارای درصد احتمال کمی باشد، اما به هر حال همواره این ریسک در کنار سرمایه‌گذاری خواهد بود.
اما ریسک و بازده دو مفهومی هستند که همواره در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. بازده هم درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری است که در بخش مزایای سرمایه‌گذاری در بورس به آن اشاره شد.
بازده = درآمد حاصل از سود سالانه + سود حاصل از افزایش ارزش سهام
به عنوان مثال شرکت معادن منگنز ایران با پرداخت 23% سود سالیانه و 147% افزایش ارزش سهام به بازده 170% در سال مالی 1398 دست پیدا کرد.
در کنار گزینه خرید سهام یک شرکت برای سرمایه‌گذاران در بورس می‌توان اوراق مشارکت دولتی را نیز در بورس خریداری کرد که به طور متوسط سود سالیانه 20% را ارائه می‌کند و هیچگونه افزایش در ارزش هر برگ اوراق مشارکت اتفاق نمی‌افتد.
با این حال چه تفاوتی بین خرید سهام شرکت‌ها و خرید اوراق مشارکت دولتی به جز بازده وجود دارد که برخی از افراد تمایل به خرید سهام شرکت‌ها و برخی دیگر تمایل به خرید اوراق مشارکت دولتی دارند؟
پاسخ این سوال در مفهوم ریسک نهفته است. در تعریف ریسک بیان شد که ریسک به معنی احتمال محقق نشدن پیش‌بینی‌ها است.
به طور مثال اگر پیش‌بینی‌ها در خصوص افزایش ارزش سهام شرکت معادن منگنز ایران و همچنین پرداخت سود نقدی سالیانه محقق نشود، آیا بازهم سود 40% نصیب سهامداران می‌گردد. اما پرداخت سود 20% توسط اوراق مشارکت دولتی در هر صورت محقق شده و ریسک آن تقریباً صفر است.
پس در کنار بازده، باید ریسک را هم مد نظر قرار داد و علت تمایل برخی سرمایه‌گذاران به خرید سهام یک شرکت به جای اوراق مشارکت دولتی، توانایی و پذیرش ریسک و احتمال کسب بازده بیشتر می‌باشد.
به این علت به بازده، پاداش ریسک هم گفته می‌شود.
بین ریسک و بازده رابطه مستقیم وجود دارد؛ یعنی کسب بازدهی بیشتر در ازای پذیریش ریسک بیشتر و بالعکس.
برای سرمایه‌گذار چه میزان ریسک را باید پذیرفت؟
همه سرمایه‌گذاران به دنبال بازده حداکثر در سرمایه‌گذاری‌های خود هستند اما گفتیم که در کنار بازده، ریسک نیز وجود دارد و هر مقدار که احتمال کسب بازده بیشتر شود، احتمال ریسک نیز بالاتر می‌رود.
با توجه به رابطه ریسک و بازده، هر سرمایه‌گذار باید باتوجه به مقدار ریسک‌پذیری که می‌تواند تحمل کند، گزینه‌های مناسب سرمایه‌گذاری را برای خود انتخاب کند. به عنوان مثال کسانی که در بورس تحمل پذیرش ریسک را دارند می‌توانند مستقیماً سهام بخرند اما کسانی که تحمل ریسک بالایی را ندارند می‌توانند از گزینه‌های دیگر سرمایه‌گذاری که ریسک کمتری دارد، مانند اوراق مشارکت دولتی انتخاب کنند.
پس قبل از شروع سرمایه‌گذاری در بورس باید به یک شناخت از خود رسید تا بتوان به طور مناسب‌تری گزینه‌های سرمایه‌گذاری را برگزید.
همانطور که در نمودار زیر مشاهده می‌کنید ریسک و بازده باهم نسبت مستقیم ولی نه لزوماً خطی دارند و شما باید باتوجه به میزان پذیریش ریسک خود اقدام به سرمایه‌گذاری کنید.
امروز در بورس و اوراق بهادار گزینه‌های مختلف با ریسک‌های بسیار کم تا ریسک‌های بسیار زیاد برای سرمایه‌گذاری وجود دارد و تمام افراد با توجه به شرایط خودشان می‌توانند در این بازار سرمایه‌گذاری کنند. البته همواره راه‌هایی برای کاهش ریسک وجود دارد که با دانستن و عمل کردن به آنها می‌توان ریسک را تا حد قابل قبولی کاهش داد.
افراد ریسک‌پذیر و افراد ریسک‌گریز
همانطور که گفتیم نخستین گام برای شناخت توانایی‌های خود برای سرمایه‌گذاری، آگاهی از میزان پذیرش ریسک یا تحمل ریسک توسط هر فرد است. بر این اساس سرمایه‌گذاران به دو نوع ریسک‌گریز و ریسک‌پذیر تقسیم‌بندی می‌شوند.
البته این نکته را همیشه باید در نظر داشت که اگر یک سرمایه‌گذار ریسک بیشتری را متحمل می‌شود، انتظار سود بیشتری را نیز دارد و این نکته از اصول اولیه سرمایه‌گذاری است.
افراد ریسک‌پذیر به دلیل اینکه تمایل دارند سود زیادی کسب کنند، تمایلی به سرمایه‌گذاری در سپرده‌های بانکی و خرید اوراق مشارکت ندارند. سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت و سپرده‌های بانکی دارای ریسک بسیار اندک و سود ثابت و کمی هستند و به همین دلیل افراد ریسک‌پذیر تمایلی به این سرمایه‌گذاری‌ها نداشته و علاقمند به سرمایه‌گذاری در بازار سهام هستند.
افراد ریسک‌پذیر همواره ریسک سرمایه‌گذاری خود را محاسبه کرده و اطلاع دقیق از میزان این ریسک برای آنها اهمیت زیادی دارد.
افراد ریسک‌گریز نیز تمایلی به پذیرش ریسک ندارند، به همین دلیل علاقمند به سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت دولتی و سپرده‌های بانکی هستند که کمترین مقدار ریسک را دارا بوده و سود ثابتی نیز به همراه خواهد داشت که این مقدار سود تضمین شده است.
البته سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار لزوماً به معنی پذیرش ریسک بالا نیست و در بورس نیز گزینه‌های سرمایه‌گذاری متعددی وجود دارد که ریسک بسیار پایینی را دارا هستند.
