فستیوال ها بخش مهمی از فرهنگ چین هستند. تعداد قابل توجهی از این فستیوال ها از عناصر فرهنگ و سنت چین غنی هستند. آیا می دونید مهم ترین روزهای تعطیل در چین کدوما هستند؟ آیا می دونید چینی ها در این تعطیلات چی می خورند؟ چه لباسی می پوشند؟ یا چه کارهای جالب دیگه ای انجام می دهند؟ و مهم تر اینکه آیا می دونید چرا این کارها رو انجام می دهند؟ در مبحث امروز باهم متوجه میشیم چرا.
فستیوال های سنتی چین گنجینه ی بزرگی از تمدن چین و بخش ارزشمندی از میراث فرهنگی چین محسوب می شوند. برخی فستیوال ها ابراز عشق یا نفرت به مردم چین باستانه، برخی از فستیوال ها خلاصه ای از تجربه ی مردم چین از زندگی و کارشون هست، برخی فستیوال ها با شخصیت ها و رویدادهای تاریخی یا افسانه ها و فرهنگ های عامیانه ارتباط دارند، برخی از فستیوال ها هم بخشی غنی از سنت و میراث فرهنگی کشور رو حفظ کرده اند. بنابراین فستیوال های سنتی چین یکی از اصلی ترین راه ها برای درک فرهنگ چین است. بسیاری از این فستیوال ها در طول تاریخ پنج هزار ساله ی چین به تدریج تغییر شکل داده اند. ریشه های بعضی از این فستیوال ها رو می توان تا سلسله های Shang (قرن های 16-11 قبل از میلاد) و Zhou (قرن 11 پیش از میلاد تا سال 221 پیش از میلاد) دنبال کرد.
از اونجایی که چین عمدتا یک جامعه ی کشاورزی بوده، در زمان های قدیم یک سال خوب نه تنها به معنی این بوده که در طول سال مردم زندگی خوبی داشتند بلکه به معنی تقویت حاکمیت امپراطور هم بوده. بنابراین همه ساله مردم در آغاز بهار، جشنی برای شروع شخم زنی بهاری می گرفتند، که گاهی اوقات هم امپراطور شخصا تدارک این جشن رو می دید و بعد از جشن هم چندین مراسم آتش بازی داشتند. در ماه های بعد مردم می بایست قربانیانی رو به بهشت، زمین، خدایان باران و باد و ... پیشکش می کردند که محصول خوبی در اون سال برداشت کنند. از این رو کشاورزی و فعالیت های مربوط به اون تاثیر بسیار زیادی روی فستیوال های چین گذاشته. علاوه براین شکل گیری و توسعه ی یک فستیوال سنتی چینی رابطه ی تنگاتنگی با آداب و رسوم مختلف اجتماعی این کشور دارد. جشنواره های سنتی چین با توجه به خاستگاه و سیر تکاملی شون تقریبا در سه دسته قرار می گیرند:
اول- فستیوال های آیینی کشاورزی
دوم- فستیوال های آیینی مذهبی
سوم- فستیوال های اجتماعی
این سه نوع فستیوال در طول تاریخ بر هم تاثیر گذاشته و از هم تاثیر پذیرفته تا به تدریج فستیوال های امروزی چین شکل بگیرند. جشنواره های سنتی چین رو با توجه به محتوای فعالیت شون میشه به پنج نوع زیر تقسیم کرد:
از آنجایی که چین کشوری پهناور و دارای 9.6 میلیون کیلومتر مربع مساحت و 56 قوم مختلف است، بعضی فستیوال ها در چین ملی هستند، بعضی منطقه ای و بعضی هم فقط توسط اقوام خاصی جشن گرفته می شوند. در حال حاضر بعضی از جشن ها و فستیوال های رسمی عبارتند از: روز سال نو، روز کارگر و روز ملی چین. اما در این مبحث ما فقط به سه تا از مهم ترین فستیوال های سنتی چین می پردازیم: جشنواره ی بهاری (Spring Festival)، فستیوال قایق اژدها (The Dragon Boat Festival) و فستیوال میانه ی پاییز (The Mid-Autumn Festival)
مردم چین، در اولین روز از اولین ماه سال قمری چینی، جشنواره ی بهاری یا سال نوی چینی رو به هم تبریک میگن، به دلیل قمری بودن سال چینی، تاریخ آن در کشورهای دیگر هر سال با سال دیگه فرق میکنه اما این تبریک سال نو، ابراز امیدواری برای زندگی تازه و شادیه. جشنواره ی بهاری یا به زبان چینی(Chun Jie-春节) مهم ترین و محبوب ترین فستیوال در چین است. از اوایل سلسله ی Shang تا قبل از سلسله ی Han اولین روز از اولین ماه در تقویم قمری، به عنوان سَرِ سال شناخته میشد، اما در زمان سلسله ی Han این روز تبدیل به جشن گسترده ای شد. اگرچه بعد از انقلاب 1911 در چین تقویم میلادی جایگزین تقویم قمری سنتی چین شد و اول ژانویه ی تقویم میلادی به عنوان سال نوی رسمی چین (元旦节) در نظر گرفته شد، با این حال روز اولِ ماه اولِ تقویم قمری (سَرِ سال) رو به طور رسمی جشنواره ی بهاری نام گذاری کردند. جشنواری بهاری همچنین به (过年) معروف است به معنی (جشن سالِ نو) و معمولا بین اواخر ژانویه تا اوایل فوریه ی هر سال اتفاق میفته. در این زمان خانواده ها دور هم جمع می شوند تا وعده های غذایی دلچسب بخورن و به شادی جشن بگیرن.
برخی آداب و رسوم مردم چین در جشنواره ی بهار
در گذشته، همه ی خانواده ها حدود یک هفته قبل از جشن یک خانه تکانی اساسی می کردند.
هر چه به روز جشن نزدیک تر میشدند سعی می کردن همه چیز رو آماده کنن، همه ی حساب ها رو تسویه می کردن و بدهی های سال گذشته رو می پرداختن.
بعد از چسباندن نوارهای قرمزرنگ در چهارچوب در و دعاهای خیر و تصاویر خوش یمن روی در و پنجره ها،
در شب سال نوی قمری، همه ی خانواده ها برای یک وعده غذایی مجلل دور هم جمع میشن که بهش "شام گردهمایی دوباره ی خانواده" میگن. به طور سنتی، مردم شمال چین در شام جشن دامپلینگ می خورن، چون تهیه ی این غذا شبیه این میمونه که شانس رو داخل دامپینگ بسته بندی می کنن و نماد رونق و کامیابیه.
در حالی که در شرق چین مثل Jiangsu ، Zhejiang و شانگهای خوردن کیک سال نو (年糕) رواج داره، چون تلفظ اسم این غذا صدایی شبیه به گفتن جمله ی "سال پر برکت تر" داره.
عمده فعالیت آیینی در طول این جشنواره دیدوبازدید سال نو هست. اقوام و دوستان به دیدن هم میرن و سال نو رو به هم تبریک میگن و به همدیگه هدیه میدن.
کارناوال های جشنواری بهاری از مکانی به مکان دیگر متفاوت است و شامل انواع تفریحات می شود. به طور مثال: اُپراهای محلی، نمایش های فانوس و گل، رقص شیر و اژدها و ... از محبوب ترین و مورد علاقه ترین فعالیت ها در طول این جشنواره هستند.
در طول این دوره، به طور سنتی و به ویژه بزرگ ترها به کوچک ترها پاکت های قرمز (حاوی پول) هدیه میدن. مردم لباس های نو بخصوص با رنگ های قرمز یا رنگ های شاد می پوشن، چون زمانی اعتقاد بر این بود که لباس های قرمز رنگ ارواح شیطانی و بدشانسی رو دور می کنن.
برخی آداب و رسوم مبتنی بر خرافات هم جالب هستند. به طور مثال:
مردم در اولین روز سال نوی قمری زمین رو جارو نمی کردند، شستشو نمی کردند یا چیزی رو از خونه بیرون نمی انداختند، چون اعتقاد داشتند باعث بدشانسی میشه.
مردم خیلی دوست دارن کلمه های چینی خوشبختی رو روی کاغذهای قرمز بنویسند، عکس خدایان بخت و اقبال رو وارونه روی در و دیوار و پنجره ها بچسبونن، چون "وارونه یا سر و تَه" به چینی معنی "آمدن یا رسیدن" رو میده.
سنت چسباندن نوارهای قرمزرنگ در چهارچوب در و دعاهای خیر و تصاویر خوش یمن روی در و پنجره ها، سابقه ای طولانی و جالب داره. در دوران باستان، مردم تکه های کوچک یا شاخه های کوتاه درخت هلو رو به عنوان طلسم یا سِحری در برابر شَر، بر روی درها یا دروازه های ورودی خونه شون نصب می کردند.
بعدها این شاخه های هلو به لوح هایی ساخته شده از چوب درخت هلو تبدیل شد که روشون کلمه های چینی می نوشتند.
با اختراع کاغذ، این لوحه ها توسط کاغذ قرمز طومارمانندی جایگزین شد که به احترام سال نو، شعرهایی با آرزوی خوشبختی و کامیابی روشون نوشته میشد.
در حال حاضر، جشنواره ی بهاری از اولین روز سال نوی قمری به مدت هفت روز در سراسر چین به طور رسمی جشن گرفته میشه. ولی در واقع این جشن زودتر از این تاریخ شروع میشه و دیرتر هم تموم میشه مخصوصا در روستاها و حومه ی شهرها.
بسیاری از آداب و رسوم قدیمی تر امروز هم برقراره ولی در طول زمان معانی متفاوت و جدیدی به خودشون گرفتن. امروزه جشنواره ی بهاری محبوب ترین جشن و تعطیلات برای مردم چین _چه در داخل کشور و چه خارج آن_ هست. زمانی برای شور و شادی، عشق و مهمان نوازی و در عین حال زمانی برای تجدید دیدار و نو شدن است.
یکی از فعالیت های محبوب چینی ها در فستیوال قایق اژدها یا (端午节) مسابقات قایق رانی است، که در روز پنجم از ماه پنجم تقویم قمری چینی برگزار میشه. این فستیوال از مراسم اهدای قربانی باستانی برای تقدیر از اژدها و خدای رودها نشأت گرفته. در چین باستان بیشتر مردم در کنار رودخانه ها زندگی می کردند.
اعتقاد بر این بود که رودخانه ها توسط اژدها کنترل میشن، و این اژدهاست که نحوه ی توزیع آب باران برای کشاورزی و زندگی جدید رو تعیین میکنه. بنابراین قربانی ها، در روز پنجم ماه پنجم سال، قبل از فرارسیدن فصل بارندگی، به پادشاه اژدها پیشکش می شدند. با این کار، مردم امیدوار بودند که اژدها با بارش به موقع باران، نظر لطفش رو بهشون نشون بده و از سیل و خشکسالی معافشون کنه.
بعدها، این فستیوال با Qu Yuan (شاعر بزرگ وطن پرست و دولتمرد دوره ی جنگ ایالات)، پیوند خورد و به تدریج تبدیل به جشنواره ای برای بزرگداشت او شد.
چویوآن یکی از مقامات ایالت Chu بود و برای مدتی به عنوان مشاور شاه Huai انجام وظیفه می کرد. او که متوجه تهدید ایالت Qin شده بود، با ایالات کوچک دیگر پیمان اتحادی علیه Qin بست ولی با مخالفت سایر وزرای مهم دربار پادشاهی رو به رو شد. به دلیل طرفداری شدیدش از مقاومت در برابر Qin ، مقامات خائن دربار به او تهمت زدند و در سال 286 پیش از میلاد از شهر Ying پایتخت Chu تبعید شد. او که آرزویش نجات سرزمین مادری بود، عشق آشکارش به کشورش، و همدردی عمیقش با مردمش رو در بسیاری از اشعار برجسته اش ابراز کرد، اشعاری از زندگی شگفت آورش که در مجاورت دریاچه ی DongTing و رود MiLuo در تبعید سروده بود. این منطقه در حال حاضر در استان Hunan واقع شده. در سال 278 پیش از میلاد، پس از شنیدن خبر تصرف پایتخت کشورش توسط ارتش Qin، در روز پنجم ماه پنجم سال با اندوه و ناامیدی خودش رو به میانه ی رود پرت میکنه. هنگامی که مردم محلی خبر مرگ او رو می شنوند، با طبل به کنار رود میرن تا با صداهای بلند اژدها و ماهی ها رو از جسد او دور کنند. حتی با قایق به داخل رود میرن و دنبالش می گردند ولی پیداش نمی کنند. به منظور جلوگیری از خورده شدن جسدش توسط اژدهای رودخانه و ماهی ها، مردم شروع به پرتاب ZongZi (کوفته های برنجی) به داخل آب می کنند. کوفته های برنجی چسبناک که داخل برگ های بامبو و نی پیچیده شده بودند. تا ماهی ها از این کوفته ها تغذیه کنند و به بدن Qu Yuan کاری نداشته باشند.
رسم برگزاری مسابقات قایقرانی اژدها و خوردن ZongZi در این روز هم به همین داستان برمی گرده.
ماه های هفتم، هشتم و نهم تقویم قمری چین، فصل پاییز محسوب میشن و پانزدهمین روز از ماه هشتم این تقویم دقیقا وسط پاییزه که فستیوال میانه ی پاییز یا (中秋节) در همین روز برگزار میشه. منشأ واقعی این فستیوال مشخص نیست اما طبق مستندات تاریخی به نظر میرسه که مردم سلسله ی Han شروع به جشن گرفتن این روز کردند. آداب و رسوم بسیاری از اون زمان به سلسله های Tang و Song و تا به امروز منتقل شده. جشنواره ی میانه ی پاییز که در روستاها و حومه ی شهرها به (جشن ماه هشتم یا 八月节) معروف است، یکی از بزرگترین جشنواره های سنتی چین است و از لحاظ درجه ی اهمیت بعد از جشنواره ی بهاری قرار می گیرد. روز جشنی سنتی برای گردهمایی اعضای خانواده است. در این روز ماه در روشن ترین و گِردترین حالت خود است (ماه شب چهارده). طبق سنت، همه ی اعضای خانواده در غروب این روز دور هم جمع میشن تا شامِ دورهمی و کیکِ ماه (Moon Cake-月饼) بخورند و در عین حال از زیبایی ماه کامل و روشن پاییزی لذت ببرند.
اگر یکی از اعضای خانواده، دور از خانواده و درحال انجام وظیفه باشد، دلتنگی خود را از طریق ماه به خانواده اش منتقل می کند. هم زمان خانواده ی او هم از ماه میخوان که عشق و توجه شون رو به فرد دور از خانواده برسونه. به این ترتیب ماه به یک واسطه برای ارتباط روحی و معنوی تبدیل میشه و به همین خاطر این شب به جشنواره ی ماه (Moon Festival) هم معروفه. افسانه ای هم پشت این جشن و این رسوم وجود داره.
داستان از این قراره که در دوران Yao، کماندار با استعدادی به نام Hou Yi زندگی می کرد. روزی می رسه که ده خورشید در آسمان پدیدار میشن و گرمای سوزان اون ها تمام محصولات روی زمین رو خشک و نابود میکنه و مردم هم تاب تحمل اون گرما رو نداشتن.Hou Yi به دستور امپراطور Yao، نُه خورشید اضافی رو از آسمان به بیرون پرت میکنه و فقط یک خورشید رو باقی میذاره.
به خاطر این کار خارق العاده، الهه ای به او قرص جاودانگی میده، همسرش Chang E این قرص رو پیدا میکنه و میخوره و به آسمان میره. به جایی که خرگوش یشمی (Jade Rabbit) همراه و هم صحبتش میشه.
بعدها که Hou Yi پرواز میکنه که ساکن خورشید بشه، اون ها می تونستند ماهی یک بار (در پانزدهم هر ماه) همدیگه رو ببینند. داستان هویی، چانگ ئه و خرگوش یشمی که از دیرباز بین مردم چین محبوب بوده، در حال حاضر فقط افسانه ایه که برای کودکان تعریف میشه.
با این حال، چینی ها چه در داخل و چه در خارج از کشور، هنوز این فستیوال رو با دورهمی خانوادگی و خوردن کیکِ ماه برگزار می کنند. امروزه از نظر مردم چین، نه تنها رویاهای عاشقانه ای که در این افسانه منعکس شده، بلکه سنت گردهمایی خانوادگی در این فستیوال جذابیت خاصی داره. بنابراین فستیوال میانه ی پاییز همچنان جایگاه برجسته ی خودش رو در میان جشنواره های سنتی چین خواهد داشت. همان طور که پیش تر گفتیم، مردم چین در این جشن غذای خاصی به نام کیکِ ماه می خورند.
درست کردن و اهدای کیکِ ماه یکی از سنت های بارز این فستیواله. در فرهنگ چینی، شکل گِرد نمادی از کامل بودن، وحدت و اتحاده. بنابراین هدیه دادن و خوردن کیکِ ماهِ گِرد در این جشن سمبل وحدت و اتحاد اعضای خانواده است.
