همون طور که می دونیم چین فرهنگ سنتی منحصر به فردی داره که یکی از اصلی ترین جنبه های این فرهنگ خاص فرهنگ کنفوسیوسه. اگه ما بخوایم در مورد چین یا مردم چین بیشتر بدونیم، دست کم باید یه کمی فرهنگ کنفوسیوس رو درک کرده باشیم. امروز با سه مفهوم اساسی از فرهنگ کنفوسیوس آشنا می شیم که شامل مفهوم Li، مفهوم Ren و مفهوم Dao میشه.
مفهوم Li همون آداب و رسوم آیینی (Ritual Etiquette) هست که پیروان کنفوسیوس توجه زیادی بهش دارن. خب با این سوال شروع کنیم که چرا Li (که بعضا به "آیین" هم ترجمه شده) اینقدر برای پیروان کنفوسیوس مهمه؟ و همچنین نخستین پیروان کنفوسیوس چه کسانی بودند؟
عکس بالا مردی رو نشون میده که داره حمام میکنه و فقط بعد از اتمام شستشوی خودشه که میتونه "آیین و مراسم" رو اجرا کنه:
نخستین پیروان کنفوسیوس این گونه بودند و به طور خاص برای میزبانی و هدایت آیین ها و مراسم –که بخشی از کار اون ها بوده- آموزش می دیدن. دلیل اینکه پیروان کنفوسیوس تاکید زیادی روی مفهوم Li یا آداب و رسوم آیینی دارن هم همینه. از نظر اون ها، تنها از طریق انجام این آیین ها و مراسمه که هماهنگی و تعادل جامعه می تونه حفظ بشه. دامنه ی برگزاری مراسم بسیار گسترده است، از استانداردهایی در سطح ملی گرفته تا آداب و رسوم بین خود مردم:
به همه ی این ها Li گفته میشه. مجموعه ای از آیین ها و مراسم اجتماعی یا به زبان ساده مجموعه ای از قوانین اجتماعی. از نظر پیروان کنفوسیوس، Li روش مقتضی و مناسبیه که فرد در نقش ها و موقعیت های مختلف در رابطه با دیگران به کار می گیره. مثلا فردی رو تصور کنید که در حضور پدرش نقش فرزند رو ایفا میکنه، این فرد باید در رابطه با پدر وظایف مشخصی رو رعایت کنه. به این ترتیب وظایف همین شخص در رابطه با فرزند خودش تغییر میکنه و الان باید مثل یک پدر رفتار کنه. یا در محل کار در رابطه با افراد زیردستش وظایفی داره که از یه مدیر انتظار میره و در رابطه با مدیرش وظایف متفاوت دیگه ای رو می بایست انجام بده.
می تونیم بگیم که همه ی این ها به نوعی مراسم، وظایف یا مسئولیت هایی هستند که پیروان کنفوسیوس بهش میگن Li و همه شون می بایست اجرا بشن تا یک خانواده یا شرکت یا سازمان بزرگتر و حتی دولت بتونن در هماهنگی و تعادل باشن. برای رعایت کردن Li، فرد همواره باید به وضعیت و هویت خودش آگاه باشه تا تمام مسئولیت هایی که ازش انتظار میره رو تمام و کمال به انجام برسونه.
به گفته ی کنفوسیوس: «هنگامی که همه ی افراد خود را کنترل کنند و Li را رعایت کنند، تمام جهان به انسانیت باز خواهد گشت.»
اگه همه وظایف شون رو به بهترین شکل به انجام برسونن دیگه این همه مشکل در جامعه نخواهیم داشت و تمام جهان در صلح خواهد بود.
و Li همچنین میتونه حاصل جمع روابط یک فرد با جامعه ی بزرگتر باشه، هر فرد در زمان های مختلف هویت نسبی متفاوتی داره. افراد باید به اقتضای هر موقعیت، مناسب ترین رفتار را نشان دهند. به این ترتیب، جامعه می تونه تعادل مناسب خودش رو حفظ کنه و در جهت توسعه ی صلح آمیز حرکت کنه. این آیین ها و مراسم، مشابه چیزی هستند که در غرب بهش قانون گفته میشه. مجموعه ای از قوانین که مثل یک نیروی خارجی مردم رو به هم پیوند میده ولی چیزی نیست که از درون افراد نشات گرفته باشه. و اینجا سوالی پیش میاد که چه کار کنیم که یک نیروی درونی باعث این گونه رفتار در مردم بشه نه صرفا یک نیروی بیرونی مثل قانون؟
پاسخ کنفوسیوسی به سوال بخش قبل استفاده از مفهوم Ren هست. "انسانیت" که ظاهرا درون همه ی ما هست. اینکه طوری Ren رو به مردم آموزش بدهند که مردم تمایل به رفتار مناسب و مطلوب داشته باشند؛ به این دلیل که خودشون مایل هستند این رفتار رو داشته باشند، نه چون کسی اون ها رو مجبور کرده. به عبارتی دیگر، مردم زمانی از Li پیروی خواهند کرد که مفهوم Ren رو درک کرده باشند. Ren که اینجا بهش میگیم "انسانیت"، یک امر درونیه و آشکارا در آیین ها وجود داره. شکل چینی واژه ی Ren از دو بخش ساخته شده: دو نفر که به صورت دوستانه ای کنار هم ایستاده اند:
به گفته ی کنفوسیوس: «کسی که دارای انسانیت است، مردم را دوست دارد.»
بنابراین Ren میل به نوع دوستیه. اگر هر فردی به افراد دیگر اهمیت بده و همچنین از دیگران عشق و مراقبت دریافت کنه، آن گاه دنیا بسیار زیباتر خواهد بود. پیروان کنفوسیوس معتقدندکه تنها رعایت Li، قوانین و مراقبت کافی نیست، در راس همه ی اینها فرد می باید یک قلب خیرخواه داشته باشه. در واقع Ren در هسته ی Li قرارداره و بنابر اندیشه ی پیروان کنفوسیوس حتی مهم تر از Li است. بدون انسانیت، قوانین Li مثل بندی است که دور شخص پیچیده شده و باعث ناراحتی او میشه. این شکل از قوانین -بدون تمایل قلبی- دستیابی به جامعه ای هماهنگ و متعادل را دشوار میکنه. لازمه ی دستیابی به هماهنگی و تعادل واقعی، توجه و مراقبت متقابل افراد به یکدیگر است.
حال، چگونه میتوان در زندگی روزمره Ren را تمرین کرد؟ یا از کجا بدانیم دیگران چه میخواهند یا نمی خواهند؟ جواب کنفوسیوس به این سوال همون حدیث معروفیه که همه ی ما بلدیم: «آنچه بر خود نمی پسندی بر دیگران هم مپسند.» یا به قول خودش: «اگه میخوای موفق بشی، کمک کن دیگران هم موفق بشن؛ اگه میخوای به برتری برسی، کمک کن دیگران هم به برتری برسن.»
یا به طور کلی با دیگران طوری رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار کنند.
برای پیروان کنفوسیوس، Ren (انسانیت) و Li (مراسم و آیین)، دو عنصر اساسی فضیلت فرد و جامعه هستند.
کلمه ی "تائو" به معنی جاده، راه و مسیر است. هر چیزی در طبیعت راه و سیر تکاملی مخصوص به خودش رو داره که نمیتونه ازش منحرف بشه. معنی تحت اللفظی Li هم اشاره به خطوط درونی هر شیئی داره. مثل خطوط داخلی یه درخت یا سنگ. اگر یه هنرمند بخواد یه قطعه چوب رو بتراشه و مثلا یه تندیس از توش دربیاره، باید نحوه ی تراشیدن در امتداد این خطوط داخلی رو خوب بدونه. همچنین هنرمندی که یشم رو به زیبایی تراش میده، این خطوط داخلی طبیعی یشم رو می شناسه. به گفته ی کنفوسیوس جهان ما و جامعه هم خطوط طبیعی (مسیرهای طبیعی) خودشون رو دارند و مردم (به ویژه پیروان کنفوسیوس) باید هرکاری رو طبق این خطوط داخلی انجام بدهند.
یعنی چی؟ یعنی اون ها باید از قوانین طبیعی پیروی کنند، منطقی باشند و Li رو رعایت کنند. به عبارتی اگر هرچیزی با نظم طبیعی خودش اتفاق بیفته (Li)، مسیر خودش رو دنبال کنه و از اصول پیروی کنه، منجر به بالاترین شکل Ren میشه. و بالاتر گفتیم که طبق آیین کنفوسیوس، لازمه که هر فرد قلب خیرخواهی داشته باشه. اما وقتی میگیم خیرخواه منظورمون این نیست که بله قربان گو باشه و با هر چیزی موافقت کنه. یا به این معنی نیست که از اصول شخصی خودش دست بکشه. اون فقط باید نظم طبیعی امور رو دنبال کنه. اما چجوری؟ چطوری این نظم رو پیدا کنیم؟ یک عبارت معروف از یک دست نوشته ی کنفوسیوسی هست که میگه:
درواقع اینجا چهار تا مفهوم وجود داره.
خیلی سخت به نظر میرسه! ولی میگن وقتی درکش کنیم ایده ی خیلی ساده ایه و اون موقع زیباییش رو درک می کنیم و دوستش خواهیم داشت. خب اینم روش پیدا کردن نظم طبیعی چیزها.
اینجا خلاصه ای از فرهنگ کنفوسیوسی چینی ها رو خوندیم. مفاهیم Li، Ren و Dao بسیار گسترده تر از چیزی هستند که اینجا آورده شد. اگه دوست دارین بیشتر در مورد (مخصوصا تائو) بدونید، پیشنهاد میکنم پادکست ساتوری رو گوش بدید. پادکست ساتوری شما رو با ادیان و باورهای گوناگون مردم مشرق زمین آشنا میکنه.
