👁🗨 نگاه تحلیلگران تلاش ناکافی برای جلوگیری از انحراف فرزندان ناخلف
فواد شمس، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی، در یادداشتی برای کانال راهبرد نوشت:
✍ #مهدی_بازرگان یکی از تاثیرگذارترین شخصیت‌های فکری و سیاسی دوران خودش بود. کسی که تلاش کرد آموزه‌های دینی را با دوران مدرن تلفیق کند.
✍ قطعا در مورد نیت خیر بازرگان نمی‌توان قضاوت کرد؛ اما می‌توان گفت با وجود هر نقد سیاسی که به وی داشته باشیم، وی در ابعاد فردی‌اش فردی متشرع، ایران‌دوست و سلیم‌النفس بود.
✍ اما شاید نقد جدی به بازرگان این است که متوجه ابعاد کاری که دارد می‌کند، نبود. او غول جادویی را از شیشه بیرون آورد که دیگر اختیارش در دست هیچ‌کس نبود. بازرگان در سنت مصدقی راهی دیگر که شاید با اغماض بتواند گفت که آخرش به انحراف مجاهدین خلق منجر شد، باز کرد.
✍ #محمد_مصدق نیز فردی مذهبی و متشرع و ایران‌دوست بود؛ اما چون از رجال ریشه‌دار دوران مشروطه بود، متوجه بود که دخالت دادن و تلفیق عناصر ناهمگون مدرنیته با مذهب ملغمه‌ای می‌سازد که شاید نتایج خوبی در برنداشته باشد.
✍ اما بعد از کودتای ۲۸مرداد #نهضت_آزادی و خصوصا بازرگان در مقابله با موج مدرنیته خصوصا مدرنیته چپگرایانه آن زمان تلاش‌هایی بلای تلفیق عناصر سنتی و مذهبی با مظاهر مدرنیته کرد. تلاش‌هایی که به گواه مطالب باقی مانده از وی چندان هم عمیق و حساب شده نبود. مثال معروف آن هم تلاش برای تطبیق ترمودینامیک با متون مقدس بود!
✍ به هر روی، بازرگان سنتی را بنا نهاد که قطعا ناخواسته و بدون این‌که خودش هم متوجه باشد منجر به آن شد که سازمان مجاهدین خلق به‌عنوان فرزندان ناقص‌الخلقه از دل این روش بیرون بیایند.
✍ در بعد سیاسی هم بازرگان با محافظه‌کاری خاص خودش آن تلاش مسئولانه‌ای که نیاز بود که جلوی تندروی و انحراف بیشتر مجاهدین خصوصا بعد از انقلاب را هم بگیرد، انجام نداد.
✍ روحیه محافظه‌کار بازرگان و دوری از جدل موجب شد که فرصت‌طلبانی همچون مسعود رجوی سازمان مجاهدین خلق را تبدیل به یکی از فرقه‌های خطرناک تاریخ ایران کنند.
✍ قطعا بازرگان از این امر ناراحت و نگران بود و در نطق مشهور خودش در مجلس بعد از وقایع سال۱۳۶۰ به آن اشاره می‌کند. اما به نظر می‌رسد تلاش کافی را نکرد.
✍ ما نمی‌دانیم که چرا بازرگان نتوانست جلوی انحراف این فرزندان ناخلف را بگیرد؟ آیا فرقه رجوی آنقدر قوی بود که نگذاشت صدای بازرگان و دیگر افراد با تجربه و مصلح به بدنه برسد؟
✍ آیا بازرگان به دلیل روحیات شخصی‌اش نمی‌خواست با این جماعت بی‌اخلاق و فرقه‌ای درگیر شود؟ همان‌طور که در نامه کنایه‌آمیز به مسعود رجوی می‌گوید من یک همسر پیر دارم که به درد شما نمی‌خورد و این‌گونه نارضایتی خود را از رفتارهای غیر اخلاقی فرقه رجوی و شخص مسعود رجوی نشان داد؟
✍ به هر روی، بازرگان در انتهای عمر خود یک بازاندیشی جدی نسبت به مبانی فکری خود می‌کند و رسالت انبیا را توحید و معاد می‌داند. این شجاعت اخلاقی بازرگان در بعد فردی و اندیشه‌ای را نشان می‌دهد؛ اما در بعد سیاسی بازرگان نتوانست این احتمال را بپذیرد که جدی‌تر جلوی مجاهدین خلق بایستد هرچند به بهای سنگین انگ و نفرت‌پراکنی و اتهام منجر شود.
✍ درحالیکه در نمونه تاریخی هم عصر بازرگان در جناح چپ #حزب_توده ایران و شخص #نورالدین_کیانوری به دلیل روحیات شخصی که داشت و اهل جدل و گفت‌وگوی اقناعی بود توانست بخش اکثریت سازمان فدائیان خلق ایران که سازمانی چریکی مارکسیست مشابه مجاهدین خلق را مجاب کند که راه اشتباه مجاهدین را نروند و اکثریت آنان را از منجلاب مشابهی که رجوی برای مجاهدین ساخت نجات داد.
✍ هرچند که کیانوری و حزب توده ایران تاوان این اقدام خود را خیلی سنگین دادند و سال‌هاست از همه طرف مورد اتهام و انگ قرار می‌گیرند.
✍ در این مجال کوتاه نمی‌خواهم وارد بررسی عملکرد حزب توده ایران و کیانوری شوم. تنها در مقام مقایسه باید منصف باشیم. اگر تنها کیانوری یک کار درست در زندگی‌اش کرد، جلوگیری از عملکرد سازمان چریک های فدایی خلق در ادامه مشی چریکی و مسلحانه بود و ایجاد انشعاب اکثریت در بین آنان تا هزینه کمتری به آن نسل جوان پرشور اما کم‌عمق و جوگیر وارد شود.
✍ همیشه پیش خودم فکر می‌کنم ای کاش آقای بازرگان با آن روحیه مصلحانه اندکی شجاعت شخصی هم داشت و محکم‌تر و زودتر جلوی مجاهدین خلق را می‌گرفت تا این فرزندان ناخلف برآمده از نهضت آزادی هم به کشور و مملکت هم به خودشان کمتر ضرر می‌رساندند.
✍ البته، همه تقصیرها گردن بازرگان نیست و نباید غیرعادلانه در مورد این شخصیت سیاسی قضاوت کرد؛ حتی اگر از منظر سیاسی با وی مخالف باشیم در سلیم‌النفس بودن و متشرع بودن و ایران‌دوست بودنش شکی نیست. او هم انسان بود و مثل صدها چهره دیگر در تاریخ معاصر اشتباهاتی داشت باید برای درس گرفتن، نقد مشفقانه بکنیم.
منتشر شده در کانال تلگرامی راهبرد
