فواد شمس
#تو_هم_بخوان
شمس لنگرودی شاید سرباز وطن نبوده باشد، اما یکی از شاعران بزرگ این وطن است. شعر هایش همچون بدنش کشتزار تله های انفجاری است که هر لحظه یکی از آنها منفجر می شود تا برای لحظاتی هر چند کوتاه صدای انفجارش ما را از خواب این زندگی کسالت بار بیدار کند و نورش بر سیاهی این شب ها درخششی هر چند کوتاه بتاباند. شاید در هیچ جبهه ای نجنگیده باشد اما هر لحظه در کنار بسیاران دیگری کشته شده است. اما از او نه تنها یک تکه چوب که هزاران کلمه باقی مانده است؛ هزاران کلمه ای که اکنون پرچم آزادی و انسانیت شده است. اشعار شمس لنگرودی اکثرا از همین دست است؛ اشعاری که انسان را وادار به اندیشیدن می کند. اشعاری که از دل همین زندگی روزمره کسالت بار بیرون می آید اما همچون تلنگری سخت ما را به خودمان می آورد تا بیشتر از گذشته بیندیشیم. تا شاید دیگرگونه به این زندگی نگاه کنیم. اشعاری که هر چند در لحظه اول برای ما تلخ به نظر آید اما همچنان که بیشتر به آنها دقت می کنیم و در ژرفای کلامتش فرو می رویم لبخندی بر لبان ما نقش می بندد. شمس لنگرودی شاعر امید ها و بیم هاست، شاعر عشق و نفرت ها و شاعر زندگی و مرگ!
زندگینامه
محمد شمس لنگرودی در ۲۶ آبان ۱۳۲۹ در محله آسید عبدالله لنگرود به دنیا آمد. دوره های دبستان و دبیرستان را در لنگرود و دوره دانشگاه را در رشت طی کرد. تساهل و فضای فرهنگی رشت از جمله کتابفروشی ها، جوانان روشنفکر و بحث های ادبی فراوان، فضای ذهنی بازتر و وسیع تری به او بخشید. تاثیر دانشگاه را نیز که آدم های گوناگون در آن گرد آمده بودند و به قول خودش یکی اهل سینما، دیگری اهل موسیقی و سومی اهل شعر بود، نیز نمی توان نادیده گرفت. شمس در خانواده ای مذهبی بزرگ شد. پدرش از روحانیون و امام جمعه لنگرود بود. شمس از سال های دهه ۵۰ به سرودن شعر آغاز کرد، اما نام او از سال ۱۳۶۵ بر سر زبان ها افتاد که شعر بلند «خاکستر و بانو» منتشر شد. این شعری است که از زبان مادری درباره فرزند شهیدش سخن می گوید و اشک هر خواننده ای را درمی آورد. «حدیث نفس زنی است که با خاکستر پسرش حرف می زند. زنی که نمی تواند باور کند پسرش را کشته اند.» شمس به روایت زندگینامه اش که از سوی نشر ثالث منتشر شده، تحت تاثیر شاعرانی چون بودلر و شاملو قرار دارد. «... تحت تاثیر فضاهای عصیانی، توفان زده و مه آلود شاملو و بودلر بودم.» خودش می گوید: «این دو شاعر تاثیر عجیبی بر من داشتند. انگار که تمام وقت در توفان پربرگ پاییزی سردی به سر می بردم.» شمس اکنون یکی از شعرای مطرح زمانه ماست اما بیش از آنکه شاعر پخته ای باشد، آدم پخته ای است و از گذشت روزگار بسیار آموخته و در کوره حوادث پخته شده است. گذشت ایام بر او تاثیر فراوان گذاشته و سانتی مانتالیسم دوره جوانی او را در رویدادهای بی شمار روزگار ما از رنگ انداخته و دید واقع بینانه ای به او بخشیده است. در زمینه رابطه شاعر با مردم عقیده دارد که این شعاری بیش نیست؛ شعاری که گنگ و نامشخص است و در آن نوعی عوام فریبی نهفته است. با آنکه شمس کم و بیش یک آدم سیاسی بوده، اما به شعر سیاسی اعتقادی ندارد. می گوید: «شاعری مثل نیما یوشیج که همیشه با مردم بود، شعرش هیچ ربطی به مردم ندارد و فقط روشنفکرها می فهمند. او چه نیازی دارد که شعار مردم گرایی بدهد. در عوض ما چقدر شاعران تشکیلاتی داشتیم که مردم شعرشان را نپذیرفتند. اگر هم شهرتی دارند، به سبب حمایت بعضی از روشنفکران و در حوزه خیلی محدود است.» او که سال های درازی از عمر خود را بر سر تحقیق درباره شعر نو سپری کرده، در مورد سیاست زدگی شعر، به ویژه دهه های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ می گوید: «نیما یوشیج آدمی بود سیاسی. در نتیجه بنیاد شعر نو ما بر سیاست گذاشته شد؛ مثل بنیاد روشنفکری ما که از مشروطیت، بر سیاست گذاشته شده است. هر چیزی با یک چیز دیگر، بی مورد قاطی شده، هر دو هم یکدیگر را تضعیف کردند.» شمس که خود در دهه ۱۳۵۰ بالیده و تفکرش در آن سال ها شکل گرفته است، ادبیات و شعر آن دوره را ادبیات سال های رخوت تعبیر می کند و عقیده دارد دهه ۱۳۵۰ برخلاف دهه ۱۳۴۰ از حیث شعر و ادبیات سال های پرباری نبوده است: «شاملویی که در دهه ۱۳۴۰ هر سال یک کتاب درمی آورد، در دهه ۱۳۵۰ به شدت کم کار شد. از اخوان ثالث خبری نیست، یا از سهراب سپهری. حتی در مورد بیشتر نویسنده ها هم همین طور بود. مثلا بهرام صادقی. و اگر خبری بود، بیشتر در حوزه جامعه شناسی و تاریخ به خصوص فلسفه مارکسیستی بود. اگر جنبش و شوری در آن سال ها دیده می شد، در این حوزه بود که مستقیم به جنبش چریکی منتهی می شد. در دهه ۱۳۵۰ در حوزه هنر و ادبیات خبری نبود. مثل بعد از ظهر چرت آلود تابستانی رخوت انگیز.»شمس به غیر از شعر، در زمینه تاریخ شعر دست به تحقیقات جانداری زده است. «گردباد شور و جنون» درباره سبک هندی و شعر کلیم کاشانی و «تاریخ تحلیلی شعر نو» درباره شعر نو ایران از کارهای باارزش اوست.
شاعری که زندگی اش را می نویسد
شمس لنگرودی همچنین چندی پیش از نگارش کتاب زندگی خود با نام «آنچه من از زندگی فهمیدم» سخن گفت. این شاعر و پژوهشگر که در آستانه ۶۰ سالگی است، در این باره ادامه می دهد: در این کتاب تحولات فکری ام را بر اساس اتفاقاتی که برایم افتاده، بررسی می کنم و اینکه چه چیز هایی باعث شد به این طرز تفکر برسم.
او درباره چگونگی شکل گیری این کتاب یادآور می شود: حدود یک سال است که به نوشتن زندگی خود مشغولم. به نیت نوشتن بخشی از زندگینامه و با تصور اینکه تا روز تولد ۶۰ سالگی ام (۲۶ آبان ماه) آماده شود، کار را شروع کردم اما عملا به زندگینامه نویسی کشیده شد و این نوشتن برای خود درازنامه ای شد.
شمس لنگرودی تصور می کرده این کتاب تا قبل از ورود به ۶۰ سالگی اش در ۲۶ آبان ماه آماده شود که این طور نشده و کار نوشتن آن همچنان ادامه دارد. شمس لنگرودی شاعر دورانی است که مردم بیش از آنکه به دنبال عصای موسی باشند می خواهند به عصای چارلی چاپلین بخندند. دوران اعجاز ها به پایان رسیده است و انسان ها تنها کمی خنده می خواهند. شاعر خود این گونه می سراید:
موسی! زمان اعجاز ها گذشته است
عصایت را / به چارلی چاپلین ببخش
تا کمی بخندیم...
#تو_هم_بخوان
در سایت فیدیبو این کتاب را تهیه کنید.
