در این مقاله می خواهیم نگاهی بر سه قهرمانی متوالی فوتبال ایران در آسیا در سال های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۶ داشته باشیم. موقعی که می توان گفت نسل طلایی فوتبال ایران بود و توانست بر قله فوتبال آسیا تکیه بزند.
جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ چهارمین دوره از مسابقات جام ملت‌های آسیا بود که به میزبانی و ورزشگاه امجدیه تهران برگزار شد. سه دوره پیشین این مسابقات با چهار تیم برگزار می شد، اما این مسابقات با اضافه شدن تیم ملی برمه (میانمار) که برای اولین در این مسابقات شرکت می کرد، با پنج تیم و به صورت گروهی برگزار شد. برمه در آن جزء قدرت های آسیا بود و توانسته بود قهرمانی بازی های آسیایی ۱۹۶۶ را به دست بیاورد. تیم ملی در جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ نخستین حضور خود را تجربه کرد و به دلیل میزبانی به صورت مستقیم به بازی‌ها راه‌یافت. ایران علاوه بر برمه، با اسرائیل که مدافع عنوان قهرمانی بود، هنگ‌کنگ و چین در این مسابقات رقابت می‌کرد.
تیم ملی با مربی‌گری محمود بیاتی و کاپیتانی حسین حبیبی پا به میدان مسابقات گذاشت. در بازی نخست در تاریخ ۲۰ اردیبهشت سال ۱۳۴۷ خورشیدی برابر هنگ کنگ، ایران در حضور ۲۸۰۰۰ تماشاگر با نتیجه ۰–۲ و گل‌های همایون بهزادی و علی جباری به پیروزی رسید. سه روز بعد ایران به مصاف تایوان رفت و این تیم را با حساب ۰–۴ در حضور ۳۰۰۰۰ تماشاگر شکست داد، گل‌های ایران را همایون بهزادی، حسین کلانی، اکبر افتخاری و حسین فرزامی به ثمر رساندند. ۲۶ اردیبهشت ایران با برمه دیدار کرد و توانست این بازی را هم با نتیجه ۱–۳ و گل‌های حسین کلانی، اکبر افتخاری و همایون بهزادی در حضور ۳۰۰۰۰ تماشاگر شکست دهد. ۲۹ اردیبهشت ایران در شرایطی در مقابل اسرائیل صف‌آرایی کرد که با یک تساوی نیز به قهرمانی می‌رسید ولی اسرائیل برای قهرمانی نیاز به برد داشت. این بازی که به نوعی مسابقه فینال مسابقات محسوب می شد، سروصدای زیادی پیدا کرد و مردم که تا آن زمان اطلاعی از فوتبال نداشتند، برای اولین بار اسم فوتبال را شنیدند. این بازی در حضور ۳۰۰۰۰ تماشاگر برگزار شد و ایران در حالی که عقب بود، توانست با گل‌های بهزادی و قلیچ‌خانی با نتیجه ۱–۲ پیروز و فاتح جام شود. در پایان، همایون بهزادی با ۴ گل آقای گل مسابقات شد. این قهرمانی، آغازی بر حکمرانی ایران در آسیا بود.
پنجمین دوره مسابقات جام ملت‌های آسیا در سال ۱۹۷۲ میلادی برگزار شد. دور نهایی این دوره از بازی‌ها ابتدا قرار بود به میزبانی اسرائیل در شهر تل آویو و اورشلیم برگزار شود ولی سپس تصمیم به آن شد به میزبانی کشور تایلند در شهر بانکوک برگزار شود.
ایران با مربی‌گری محمد رنجبر در این رقابت‌ها حاضر شده بود و در بازی نخست خود که برای گروه‌بندی مسابقات برگزار شد در روز ۱۷ اردیبهشت سال ۱۳۵۱ خورشیدی و در حضور ۳۰۰۰ تماشاگر به مصاف کامبوج رفت. این بازی که در ورزشگاه ملی بانکوک انجام شد با دو گل حسین کلانی و صفر ایرانپاک و با نتیجه ۰–۲ به سود ایران خاتمه یافت و ایران در A این مسابقات با تیم های عراق و تایلند هم گروه شد. روز ۱۹ اردیبهشت ایران در حضور ۴۰۰۰ نفر به دیدار عراق رفت و این بازی را نیز با هت‌تریک حسین کلانی با نتیجه ۰–۳ به سود خود پایان بخشید. روز ۲۳ اردیبهشت ایران به مصاف میزبان بازی‌ها یعنی تایلند رفت. این بازی با استقبال تماشاگران تایلندی برگزار شد و حدود ۲۵۰۰۰ نفر از این بازی دیدن کردند. با توجه به پیروزی ایران برابر عراق و تساوی عراق و تایلند، تیم ملی از گروه خود صعود کرده بود و این بازی در حقیقت تشریفاتی محسوب می‌شد، به همین دلیل تیم ملی ایران از تعدادی از بازیکنان ذخیره خود استفاده کرد. بازی با تشویق بی‌امان هواداران تایلندی و خشونت فراوان بازیکنان تایلند تا دقیقه ۸۰ با نتیجه ۰–۲ به سود میزبان در جریان بود اما در دقایق پایانی علی جباری هافبک تیم ملی که جلو کشیده بود روی سه پاس حسین کلانی موفق شد در عرض هشت دقیقه سه بار پیاپی دروازه تیم تایلند را باز کند تا نتیجه ۲–۳ به سود ایران خاتمه یابد و یکی از پیروزی‌های به یاد ماندنی تاریخ تیم ملی ثبت شود. روز ۲۶ اردیبهشت ایران بار دیگر برای انجام دیدار نیمه پایانی به مصاف کامبوج رفت و در حضور ۲۰۰۰۰ تماشاگر توانست این بار هم با نتیجه ۱–۲ و گل‌های صفر ایرانپاک و پرویز قلیچ‌خانی از روی ضربه پنالتی به پیروزی دست یابد و راهی بازی فینال شود. بازی پایانی برابر کره جنوبی قهرمان دو دوره از این مسابقات، روز ۲۹ اردیبهشت سال ۱۳۵۱ خورشیدی در حضور ۱۵۰۰۰ تماشاگر در ورزشگاه ملی بانکوک برگزار شد و در خاتمه با نتیجه ۱–۲ به سود ایران پایان یافت. گل‌های ایران را علی جباری و حسین کلانی در وقت اضافی به ثمر رساندند و دومین قهرمانی پیاپی ایران در جام ملت های آسیا رقم خورد. در پایان، حسین کلانی با ۵ گل آقای گل و ابراهیم آشتیانی بهترین بازیکن این مسابقات شدند.
قرار بود بازی های ۱۹۷۶ در لبنان برگزار شود ولی به دلیل شرایط جنگی، میزبانی را از دست داد و ایران که 1968 نیز میزبان مسابقات بود، بار دیگر امتیاز میزبانی را به دست آورد. بازی های تیم ملی در تهران و بازی های دیگر تیم ها در تبریز برگزار شدند. سرمربی ایران در این مسابقات حشمت مهاجرانی بود.
پیش از آغاز مسابقات، کره شمالی، تایلند و عربستان از شرکت در مسابقات کنار کشیدند و دیدارها با حضور فقط شش تیم و در غیبت ژاپن و کره جنوبی برگزار شدند. کویت، چین و مالزی در یک گروه قرار گرفتند و ایران، عراق و یمن جنوبی در گروه دیگر. تیم ملی در نخستین دیدار عراق را ۰-۲ با گل‌های ناصر نورایی و حسن روشن شکست داد که بهترین نمایش تیم ملی برابر سرسخت‌ترین حریفش بود. پیروزی ۰-۸ برابر یمن برخلاف نتیجه ثبت شده تماشاگران را راضی نکرد. یمنی‌ها برابر سه گل غلامحسین مظلومی، دو گل علیرضا عزیزی، دو گل ناصر نورایی و یک گل علیرضا خورشیدی زانو زدند، ولی همه آن گل‌ها برتافته از حرکات فردی پراکنده و اشتباهات کودکانه یمنی‌ها بودند. به بند کشیده شدن تیم ملی در نیمه‌نهایی برابر چین ادامه همان ساز ناکوک بود. چینی‌ها با تکیه بر کار گروهی و سخت‌کوشی‌شان تیم ملی را به بند کشیدند. ایرانی ها هرچه زدند به در بسته خوردند تا سرنوشت دیدار در وقت اضافی روشن شود. سرانجام علیرضا خورشیدی بود که در دقیقه ۱۰۰ دروازه چین را فتح کرد و حسن روشن در واپسین دقیقه گل دوم را زد تا سرنوشت دیدار به ضربه‌های پنالتی کشیده نشود.
حریف ایران در مرحله نیمه نهایی کویت بود. کویت در نیمه‌نهایی با به زانو درآوردن حریف ویژه‌اش عراق راهی فینال شد. زدوخورد بازیکنان و سرپرستان کویتی و عراقی در میدان پس از پیروزی ۲-۳ کویت در وقت اضافی پرده سیاه رقابت‌ها را رقم زد و خونین ترین بازی تاریخ آسیا نام گرفت. کویتی‌ها کمی پیشتر در فینال جام کشور های عربی، عراقی‌ها را شکست داده و در مصاف با همسایه‌های عربی قهرمان شده بودند. بلندپرواز بودند و به ماریو زاگالو مربی نامدار برزیلی‌شان که قهرمان جام جهانی شده بود می‌بالیدند. کویتی‌ها با تکبر راهی تهران شده بودند و نق می‌زدند و بهانه می‌گرفتند. آنها که قرار بود با بیست‌و‌شش نفر راهی تهران شوند با چهل‌و‌یک نفر شامل برخی از افراد خانواده بازیکنان پا به دهکده استادیوم صدهزار نفری گذاشتند و سپس با قهر و اعتراض در میانه رقابت‌ها محل اسکانشان در دهکده استادیوم صدهزار نفری را ترک کرده و راهی هتلی در تهران شدند. آنها حتی در ضیافتی که فدراسیون فوتبال برگزار کرد، حضور پیدا نکردند.
در بیست‌و‌سوم خرداد ۱۳۵۵ فینال ایران ـ کویت طعنه‌آمیزانه با سوت ژان دوباش، داور سوییسی آغاز شد. آن فینال نبرد مهاجرانی ـ زاگالو هم بود. مهاجرانی جای فرانک اوفارل بریتانیایی را روی نیمکت تیم ملی گرفته بود و زاگالو جای بروچیچ صرب‌تبار را و هر دو مربی به رقابت‌های مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۸ می‌اندیشیدند. زاگالو بلندپرواز بود و پیش از فینال، قول پیروزی داده بود، قول بردن جام به کویت را. در حالی که ایران آماده سفر به المپیک ۱۹۷۶ شده بود.
نیمه اول نبرد نهایی به تیم ملی تعلق داشت و ده ضربه کرنر در نیمه نخست خبر از حاکمیت سپیدپوشان ایرانی دادند. در نیمه دوم مردان زاگالو تیم برتر شدند. نزول مردان میانی ایران و شکست‌هایشان در نبردهای تن به تن، میدان را به کویتی‌ها داد. حمله‌های پراکنده تیم ملی به مدد سانترهای بی‌هدف ادامه پیدا کردند تا سرانجام دقیقه ۷۱ فرا رسید؛ توپ با پاس طولی بلند قلیچ‌خانی راهی قلب دفاع کویت شد و حسن روشن به تعقیب آن پرداخت تا الطرابلسی دروازه بان کویت که تا آن لحظه تسخیر‌ناپذیر نشان داده بود اشتباه بزرگش را مرتکب شود. او از دروازه خارج شد و سپس محوطه جریمه را هم پشت سر گذاشت و در خارج از محوطه جریمه توپ را با مشت دفع کرد تا داور سوییسی در سوتش بدمد. علی پروین پشت توپ ایستاد و با ضربه استادانه‌اش سنگر کویتی‌ها را فتح کرد.
سپیدپوشان تیم ملی طی بیست‌دقیقه پایانی به پاس‌های عرضی روی آوردند، به دفاع، با وقت‌گذرانی، به تلف‌کردن ثانیه‌ها و دقایق. آن‌چه به حمله‌های کویتی‌ها انجامید و خشم تماشاگران حاضر در سکوها را که انتظار نمایش دیگری از تیم ملی را می‌کشیدند، برانگیخت و زمانی که جام قهرمانی را به کاپیتان قلیچ‌خانی می دادند، خیلی‌ها سکوها را ترک کرده بودند. در پایان، ناصر نورایی، غلام حسین مظلومی و فتحی کمیل از کویت با ۳ گل عنوان آقای گل مشترک و علی پروین عنوان بهترین بازیکن مسابقات را به خود اختصاص دادند.
کاپیتان تیم ایران پرویز قلیچ‌خانی با سومین قهرمانی ایران به رکوردی جاودانه دست یافت. او تنها بازیکن آسیایی است که سه بار جام قهرمانی آسیا را بالا برده‌است. رکورد سه قهرمانی پیاپی و سیزده پیروزی متوالی از سال ۱۹۶۸ رکوردی است که هنوز هیچ تیمی در آسیا به جز ایران به آن دست نیافته‌است.
