به قلم: عاطفه خالقی، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی و پژوهشگر مطالعات زن و خانواده
بایدها و نبایدها در حوزۀ حجاب، جبر نیست، بلكه تنظیم امور براساس واقعیات و قراردادهاست تا كرامت زنان حفظ گردد و نگاه ابزاری از آن‌ها برداشته شود. در بینش اسلامی، مخالفت با حجاب، مخالفت با آیۀ حجاب به‌شمار می‌آید و مخالفت با یک آیه از قرآن مجید، برابر مخالفت با کل قرآن است. بی‌شک به همان اندازه که فرهنگ بی‌حجابی برای غرب اهمیت دارد، فرهنگ حجاب نیز با اجتماع، سیاست، فرهنگ و اقتصاد ما گره خورده‌است و شکستن سد حجاب، برابر با فروپاشی هویت دینی و ملی و انقلابی ماست.
به گواهِ تاریخِ پیشینۀ حجاب در ایران، رعایت حجاب با ایران اسلامی عجین است. حجاب، حتی پیش از جمهوری اسلامی، بخشی از هویت و تمدن ما بوده‌است. در میان قوم‌ها و تمدن‌های عهد کهن، پوشش زن ایرانی در مقایسه با پوشش تمدن‌های دیگر، کامل‌تر بوده‌است. ازاین‌رو در هیچ کتیبه و نقش‌برجسته‌ای نمی‌توان زن ایرانی را حتی با سرِ برهنه دید. روت ترنر در کتاب تاریخ لباس، به پرده‌نشین بودنِ زنِ ایرانی در عهد باستان، چنین اشاره میکند: «از زنان شما، اندکی تندیس به‌جای مانده‌است، زیرا زنان در زندگی اجتماعی شرکت چندانی نداشتند.» متون کهن و اشعارِ راویانِ ایرانیانِ باستان نیز از پرده‌نشینی و پوشش کامل زن ایرانی حکایت دارند، تا آنجا که فردوسی درخصوص زنان دربار پادشاهی می‌گوید:
همه دختِ شاهانِ پوشیده‌روی
کسی کو نیامد ز پرده به کوی
پسر هست و پوشیده‌رویان بسی
چنین خسته و بستۀ هرکسی
با روی آوردنِ ایرانیان به اسلام، پوشش زن ایرانی کامل‌تر شد و چادر نیز بر پوشش‌های دیگر افزوده شد.
نقش زنان محجبه در شکل‌گیری انقلاب اسلامی
نقش محوری زنان محجبه در شکل‌گیری انقلاب اسلامی بر کسی پوشیده نیست، تا آنجا که امام خمینی (ره) خطاب به زنان باحجاب فرمودند: «آن‌که در این نهضت خدمت کرد شماها بودید. شما بودید که با همین وضعی که الآن اینجا حضور دارید، با همین وضع، در خیابان‌ها ریختید و به نهضت ما کمک کردید.» ایشان در مصاحبه با اوریانا فالاچی، روزنامه‌نگار فرانسوی، به‌صراحت به جایگاهِ زنِ باحجاب در شکل‌گیری بزرگ‌ترین انقلاب قرن اشاره کردند. صحنه‌های نهضت اسلامی از پانزدهم خرداد 1342 تا امروز، در عرصه‌ها و حوزه‌های گوناگون، بر این واقعیت تاریخی گواهی می‌دهند که حجاب کامل، به‌ویژه حجاب برتر (چادر)، شناسنامۀ زن انقلابی بوده‌است و امروزه در جهان، انقلاب با چادر و چادر با انقلاب شناخته می‌شود.
کرامت زن در اسلام
بی‌تردید حجاب برای مردم این سرزمین، تنها یک واژه نیست، بلکه فرهنگی است که از قرن‌ها پیش از پذیرفتنِ مکتبِ حیات‌بخشِ اسلام، با حیات مردم آمیخته بوده‌است. فلسفۀ حجابْ رستگاری جامعۀ اسلامی است تا مردم از گناه و آلودگی پاک شوند و به رشد کامل، که غایت جامعۀ اسلامی است، نائل آیند. حجاب برای حفظ جامعه و تقوای عمومی، لازم و مفید است و هویت دینی، ملی و انقلابی مردم به‌شمار می‌رود. حجاب در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و حتی نظامی، نقش بسزایی دارد. اگر عفاف و حجاب، به‌مثابۀ یک ارزش در جامعه، شکلی حقیقی داشته باشد، ارزش‌های دیگر نیز حفظ خواهند شد. کرامت زن در اسلام، امنیت اجتماعی زنان و حفظ کیان خانواده مبتنی بر این ارزش است. اگر در جامعه‌ای، عفاف و حجاب رعایت شود، زنان و مردان به طهارت روحی و روانی خواهند رسید. مهم‌ترین کار در عرصۀ عفاف و حجاب، هویت‌بخشی به زن مسلمان است. حجاب پرچم و نمادی برای زن مسلمان است. تقویتِ دین‌داریِ جامعه، افزایشِ آگاهیِ بانوان از مقولۀ حجاب، و اصلاح الگوی جامعه‌پذیری، ازجمله راهکارهای هویت‌بخشی به زن مسلمان است. متأسفانه بسیاری از دختران ما حتی نمی‌دانند در قرآن، آیه‌ای دربارۀ حجاب وجود دارد! بنابراین باید موضوع عفاف و حجاب را برای افراد جامعه، به‌شایستگی تبیین کرد.
بنیان فرهنگ و تمدن غرب برپایۀ فلسفۀ لذت
غربی‌ها ضدیت عجیبی با اسلام و به‌ویژه حجاب دارند و در بسیاری از فیلم‌هایشان سعی می‌کنند به زن غربی بفهمانند حجاب امر مطلوبی نیست. آنان می‌کوشند برهنگی را به‌عنوان یک هنجار، به زنان و مردان معرفی کنند. تصویبِ طرحِ ممنوعیتِ حجاب در فرانسه و، به‌تبع آن، تصمیمِ مشابهِ برخی دیگر از کشورهای اروپایی و حتی آسیایی (مانند ترکیه)، نشان از عمقِ وحشتِ جهانِ غرب از روندِ رو به رشدِ حجابِ پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران دارد. فرهنگ و تمدن غرب برپایۀ فلسفۀ لذت بنا شده و بخش عظیم اقتصاد خود را مدیون همین مؤلفه است. ازاین‌رو رسانه‌های جمعیِ تمدنِ غرب، که مولود همین بسترند و کارایی و موجودیتِ خود را به آن گره زده‌اند، برای القای فرهنگ خود و مبارزه با فرهنگ حجاب، تلاش بسیاری کرده‌اند. بی‌شک به همان اندازه که فرهنگ بی‌حجابی برای غرب اهمیت دارد، فرهنگ حجاب نیز با اجتماع، سیاست، فرهنگ و اقتصاد ما گره خورده‌است و شکستن سد حجاب، برابر با فروپاشی هویت دینی و ملی و انقلابی ماست. امروزه در حساس‌ترین مقطع تاریخی، اسلام و ایران در هجمه‌های مکرر آن رسانه‌های غربی قرار گرفته‌اند که با تبلیغ فرهنگ لذت و ایجاد فضایی تخیلی در ذهن انسان امروزی، مبلّغ فرهنگ بی‌پایۀ خود هستند. جوامع غربی با تبلیغ بی‌حجابی، کرامت نفس زن و ارزش‌های وجودی او را نادیده گرفته‌اند و حق آرامش و احترام را از او سلب کرده‌اند.
پوشش تبیین‌شده در اسلام برای زن، برای ارزش‌گذاری به زن است. حجاب اسلامی حدودی دارد که هم فقیهان شیعه آن را مشخص کرده‌اند و هم مفسران قرآن آن را تبیین نموده‌اند. بایدها و نبایدها در حوزۀ حجاب، جبر نیست، بلكه تنظیم امور براساس واقعیات و قراردادهاست تا كرامت زنان حفظ گردد و نگاه ابزاری از آن‌ها برداشته شود. در بینش اسلامی، مخالفت با حجاب، مخالفت با آیۀ حجاب به‌شمار می‌آید و مخالفت با یک آیه از قرآن مجید، برابر مخالفت با کل قرآن است. طبق منطق قرآن کریم، هر حکمی حکمتی دارد. والاترین ارزشِ فرمانِ حجاب، الهی بودنِ آن است. یکی از فلسفه‌های حقیقیِ وجوبِ حجاب، حفظ آرامش زن، مصونیت جامعه از فساد، و معنا بخشیدن به امنیت اجتماعی است. پوشش دینی، نماد عفت و شخصیت زن مسلمان است و مردان جامعه نه‌تنها به چنین بانویی چشم طمع نخواهند داشت، که او را نیرویی بالفعل در وسعت‌بخشی به امنیت اجتماعی می‌دانند و نجابتش را می‌ستایند. در این صورت است که زن نه‌تنها در سنگر حجاب خود، از تیر نگاه‌های زهرآلود و برخوردهای اراذل جامعه در امان خواهد بود، بلکه امنیت و آرامش درونی خود و اجتماع را برقرار خواهد کرد. حجاب به این معناست که نباید به زن، آن‌گونه که در کشورهای غربی، رویه‌ای معمول است، به چشم ابزاری برای مطامع نفسانی نگریست.
حجاب، بارزترین نشانۀ هویتِ زنِ مسلمان
حجاب یعنی ارزش واقعی زن به ظاهر و جاذبه‌های جنسی او نیست، بلکه به کمالات روحی و توانایی‌ها و قابلیت‌های دیگر اوست. حجاب برای زن، سنگر و حریم محسوب می‌شود، او را از خطرها و آسیب‌های جامعه حفظ میکند، جایگاهی است که وجود و شخصیت زن در آن سامان می‌یابد و در زندگی او، امنیت و آرامش پدید می‌آورد. خداوند در آیۀ 59 سورۀ احزاب می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَ کَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً؛ ای پیامبر، به همسران و دخترانت و زنان مؤمن بگو روسری‌های بلند خود را چنان بر خویش بیندازند تا از کسانی که حجاب درستی ندارند شناخته شوند و مورد اذیت قرار نگیرند. و خداوند بخشندۀ مهربان است.» این آیه به یکی از دلایل آزار و اذیت زنان اشاره میکند. برخلاف غرب وغرب‌زدگان، که کمال زن را در جلوه‌گری و خودنمایی در انظار عمومی می‌دانند، اسلام منزلت زن را محصور در جنبه‌های جسمی او نمی‌داند، بلکه آن را به روح الهی وی مربوط میکند. به‌دلیلِ حفظِ همین ارزشِ والاست که به مدد قانون حجاب و احکام دیگر، در روابط میان او و مردان، محدودیت ایجاد کرده‌است؛ چنانچه کمال زن را محدود به کمالات ظاهری بدانیم، این پرداختن به ظاهر، آن‌چنان انسان را مشغول میکند که فرصت شکوفایی استعدادهای دیگر را هرگز نخواهد یافت و راه ترقی و تکامل بر او بسته خواهد شد. لذا زن یا مردی که از حجاب می‌گریزد، از حرکت به‌سوی کمال حقیقی، عاجز و ناتوان است. حجاب نه‌تنها دستورالعملی دینی و وظیفه‌ای شرعی برای زنان مسلمان است، بلکه از ضرورت‌های اجتماعی جوامع انسانی است که با حفظ آن، منافع و تأثیرات شگرفی در جامعه پدیدار می‌شود و رعایت نکردن آن، آثار مخربی در فرهنگ عمومی و حتی اقتصاد و سیاست برجای می‌گذارد. زن در پرتوِ حفظِ این ارزش می‌تواند عامل نیرومندی در حفظ سنت‌ها و روابط اجتماعی سالم و ارزش‌های انسانی و معنوی باشد. ازاین‌رو حجاب بارزترین نشانۀ هویتِ زنِ مسلمان به‌شمار می‌رود و ما به‌روشنی در کشورهای اسلامی، آثار وجودی آن را می‌بینیم که در ادامه، به بخشی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. استحکام نهاد خانواده؛
2. حضور سازنده و سالم زنان در جامعه؛
3. ایجاد آرامش روانی در افراد جامعه؛
4. حرمت‌بخشی به زنان؛
5. کاهش مفاسد و رشد فضائل اخلاقی در جامعه؛
6. شکوفایی علمی و اقتصادی؛
7. استحکام جوامع اسلامی دربرابر نفوذ بیگانگان.
با توجه به مطالب بیان‌شده، شاید مهم‌ترین اثر حجاب حفظ استحکام و استواری جوامع است، تا جایی که بی‌حجابی و گسترش برهنگی در کشورهای اسلامی، به یکی از ابزارهای مهم بیگانگان در سیطره بر آن کشورها تبدیل شده‌است. استعمارگران برای استثمار ذخایر عظیم انسانی و اقتصادی کشورهای اسلامی، ابتدا باید آن‌ها را از درون تهی کنند و هویت دینی‌شان را از آن‌ها بگیرند. بنابراین حجاب را، که از نشانه‌های ارزشمند و قدرتمند هویت دینی و ملی به‌شمار می‌رود، نشانه گرفته‌اند. زمان آن فرا رسیده‌است که بی هیچ ترسی از موضع‌گیری‌های بین‌المللی، به وظیفۀ اسلامی، ملی و انقلابی خود عمل کنیم و در اولین گام، به‌سراغ رسانه‌های جمعی رویم و با بازخوانی عملکرد آن‌ها، به مرتفع‌سازی موانع کنونی بپردازیم.
