خواندن ۱۶ دقیقه·۴ سال پیش

نور بر دخمه‌ی به اصطلاح خودسرها

نوشتاری در باب برخی موارد برملا شده از سوءرفتار امنیتی، نقض حقوق زندانیان، شکنجه و اعترافات ساختگی

حنیف حضرتی | منتشر شده در شماره‌ی ۴۲ نشریه‌ی قانون

بخش اول: چرا این موضوع مهم است؟!

مطالعه‌ی عملکرد قدرت حکومتی آن‌گاه که مدعی حق تنبیه‌کردن به‌نام خود می‌شود، از چند جهت حائز اهمیت است.

نخست، از منظر انسانی؛ فردی که بر او حکم می‌رود عموماً نسبت به‌حالت عادی آسیب پذیرتر است. پس به نام انسانیت باید اطمینان حاصل گردد که حقوق او مراعات می‌شود.

دوم، از منظر تحلیلی؛ شاید نادرست نباشد اگر بگوییم درجه‌ی التزام حکومت‌ها به وظایفشان و حقوق شهروندان در این لحظات از هر زمان دیگری عریان‌تر است.

سوم، از منظر کنش سیاسی؛ سلب امنیت از فعالیت‌های سیاسی مدنی توسط قوای قهریه خطر عمده‌ای است که می‌تواند با افزایش هزینه‌ی کنش‌های مسالمت‌آمیز و عام‌المنفعه، عرصه را بر چنین اقداماتی تنگ نموده، از یک‌سو به کاهش شتابان و معنادار کیفیت حکمرانی و تضییع حقوق مردم و همزمان از سوی دیگر به آشوب و اقدامات خشونت‌آمیز منجر شود.

بخش دوم: تاریکی ( نگاهی به برخی مصداق‌های جنجالی و مشهور)

یک نمونه از دهه‌ی هفتاد، قتل‌های زنجیره‌ای و اعترافات اجباری

قتل‌های زنجیره‌ای به کشتار برخی منتقدین نظام جمهوری اسلامی در دهه‌ی هفتاد به دست پرسنل وزارت اطلاعات اطلاق می‌شود. هرچند برخی منتقدین، قربانیان این پروژه‌ی جنایت‌کارانه را چند ده نفر و در طول چند سال ذکر کرده‌اند. وزارت اطلاعات در روز ۱۵ دی‌ماه ۷۷ با صدور اطلاعیه‌ای رسماً مسئولیت لااقل ۴ مورد از این قتل‌ها توسط «معدودی از همکاران مسئولیت‌ناشناس، کج‌اندیش و خودسر این وزارت» را پذیرفت[i].

در پی این تحولات، عده‌ای از اعضای وزارت اطلاعات و در صدر آن‌ها سعید امامی معاون وزارت اطلاعات در زمان ریاست علی فلاحیان بازداشت شده و مورد بازجویی قرار می‌گیرند. پیش از مشخص‌شدن مسئولین قتل‌ها، جناح محافظه‌کار به شدت تلاش می‌کند قتل‌ها را به عوامل خارجی نسبت داده و روزنامه‌های اصلاح‌طلب را که گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر وجود رد پای برخی عناصر داخلی در این قتل‌ها دارند مورد انتقاد قرار می‌دهد[ii]. حتی پس از مشخص‌شدن عاملیت مستقیم عوامل داخلی در این جنایات، این تلاش‌ها ادامه یافته و جناح محافظه‌کار هم‌چنان تاکید می‌کند که قطعاً نتایج تحقیقات مشخص خواهد نمود که عوامل قتل‌ها با بیگانگان در ارتباط هستند.

سید علی خامنه‌ای سه روز بعد از اطلاعیه‌ی وزارت اطلاعات در نماز جمعه‌ی ۱۸ دی‌ماه با بیان اینکه «به نظر ما، این رشته هنوز سرِ درازتر از این دارد. با توجّه به تجربه خودم در زمینه‌های گوناگونِ اداره کشور در طول این بیست سال و آشنایی با جریان‌های سیاسی داخلی و خارجی، من نمی‌توانم باور و قبول کنم که این قتل‌هایی که اتّفاق افتاد، بدون یک سناریوی خارجی باشد؛ چنین چیزی ممکن نیست.» از مسئولان خواست که بگردند و سرنخ‌ها را پیدا کنند.[iii]

مدتی بعد در بهمن‌ماه ۷۸ فیلم اعترافات شش تن از متهمان با حضور رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح برای نمایندگان مجلس به نمایش گذاشته شد. در این فیلم متهمان به روشنی اقرار می‌کنند که با اف.بی.آی، سی.آی.ای و موساد ارتباط داشته‌اند و به این‌ نحو بر ادعای محافظه‌کاران صحه می‌گذارند[iv].

اما شاید یکی از نقاط عطف این رسوایی در خردادماه ۸۰ رخ می‌دهد. فیلمی چند ساعته از مراحل بازجویی همسر سعید امامی و تعدادی دیگر از بازداشت‌شدگان پرونده‌ی قتل‌ها منتشر شده و بخش‌هایی از آن روی اینترنت قرار می‌گیرد[v]. محتوای فیلم‌ها به قدری ددمنشانه و شوکه‌کننده است که ذهن بیننده را تا روزها درگیر می‌کند. بازجو با لحنی وحشیانه و رعب‌انگیز متهمان را به کرات مورد فحاشی و فحاشی‌های جنسی و ناموسی قرار می‌دهد. ایشان را به صراحت تهدید به شلاق، شکنجه و قتل می‌کند. در جایی از فیلم بازجو می‌گوید:

«صمیمی! می‌زنیمت‌ها. دارم بهت میگم‌ها. باورت نمی‌شه تو اینو؟... به قصد کشت می‌زنیمت‌ها. جسدت رو می‌بریم می‌کنیم تو چاه توالت. تو می‌دونی که ما این‌جوری هستیم...»[vi]

در جایی دیگر ضمن توصیف یکی از اتاق‌های شکنجه خطاب به همسر سعید امامی می‌گوید:

«یه اتاق جدیدتر می‌بریم. دلمون می‌خواست اونجا رو تو نبینی. کسایی‌که می‌خوان برن بیرون... اون اتاق رو نباید ببینن...می‌گن اگه کسی عزرائیل رو دید دیگه نباید به دنیا برگرده؛ چون چیزی رو دیده که دیگه نباید جایی نقل بشه. این اتاقیه که اگر اون اتاق رو ببینی، دیگه نباید برگردی بیرون...»[vii]

در بخشی دیگر، بازجو متهم را تهدید می‌کند که اعضای خانواده‌اش را دستگیر کرده و مورد آزار قرار می‌دهد

«ما رحم به کسی نمی‌کنیم. خانواده‌هاشون رو نابود می‌کنیم... یعنی تو این کیس به احدی حتی بچه‌ی چهارسالش رحم نمی‌کنیم. می‌فهمی؟...»[viii]

و در جایی دیگر

«ببین همون بلایی که الان سر بابای سعید آوردیم، خب؟! که زمین لیس می‌زنه؛ خب؟! اون بلا میاد تو خونوادتون...»[ix]

در بخشی دیگر اتهام همیشگی یعنی ارتباط با سرویس‌های جاسوسی بیگانه مطرح می‌شود. بازجو همسر سعید امامی را متهم به ارتباط و سفر به رژیم اشغالگر صهیونیستی می‌کند و در پاسخ لحن التماس‌گونه‌ی او که بارها تاکید می‌کند «من اسرائیل نرفتم.» می‌گوید: «خب! اگر ما یه‌کاری کنیم که رفته باشی چی؟...می‌ری! ما می‌فرستیمت...»[x]

هم‌چنین بیان اتهامات شرم‌آور اخلاقی و بخصوص جنسی، با بیان سناریو از سوی بازجو و ذکر جزئیات رفتارهای جنسی و اجبار زندانی جهت تکمیل سناریوی بازجو (به ویژه علیه زندانی زن) یکی دیگر از بخش‌های مهم این ویدئو است. هم‌چنین بازجو متهم را تحقیر کرده و تحت فشار قرار می‌دهد که اعتراف کند همسرش را جهت عمل جنسی به فرد دیگری داده یا با فرزند نوجوان خود رابطه‌ی جنسی داشته یا اقدام به رابطه‌ی جنسی گروهی نموده یا لواط داشته است. الفاظ به‌کار برده شده در فیلم آن‌چنان زننده‌اند که قلم از بیان آن در این سطور شرم دارد و تمام این‌ها در شرایطی‌ است که اساساً این موارد به موضوع اتهام ارتباطی ندارد و به نظر می‌رسد تنها به جهت خردکردن شخصیت و وادارنمودن متهم به سایر اعترافات اجباری انجام می‌شود.

تمام این موارد در کنار سایر ترفندهای شکنجه در این ویدئو گاه به حدی می‌رسد که ظاهراً متهم از لحاظ روانی کاملاً فروپاشیده، به نحوی که دچار اختلال در تکلم می‌شود. استمرار صدای التماس متهمان، لحن شیطانی بازجو و صدای زجه‌ای که به نظر می‌رسد ناشی از شکنجه است و از اتاقی نزدیک اتاق بازجویی می‌آید و سایر مواردی که به علت محدودیت طول این نوشتار از بیان آن اجتناب می‌شود، آن چنان غیر انسانی‌ است که روح هر انسان سالمی را متاثر می‌سازد.

برخی اخبار حاکی از آن است که پس از کشف ریشه‌ی قتل‌ها، رئیس جمهور خاتمی از جانب گروه‌های خاص تحت فشار و مورد تهدید قرار می‌گیرد که حقیقت اعلام نشده و سناریوی مورد نظر ایشان به جامعه اعلام گردد. این امر در کنار مواردی که پیش‌تر گفته شد و نیز در کنار سخن مهم رئیس جمهور خاتمی پس از وقایع کوی دانشگاه مبنی‌بر این‌که وقایعی نظیر حمله به کوی دانشگاه، تاوان پیگیری پرونده‌ی قتل‌های زنجیره‌ای ا‌ست، بسیار قابل تامل بوده و پرده از حقایق بسیاری برمی‌دارد.

یک نمونه از دهه‌ی هشتاد، کهریزک، شکنجه و قتل معترضین

کهریزک بازداشتگاهی کمتر شناخته شده در حاشیه‌ی جنوب تهران بود که با شهادت حداقل ۳ تن از بازداشت‌شدگان جنبش سبز نام آن بر سر زبان‌ها افتاد. بازداشتگاهی غیراستاندارد که بنا به گفته‌ی سردار احمدی مقدم (فرمانده‌ی ناجا در زمان وقوع جنایت): «اساساً بازداشتگاه نبود؛ بلکه سوله‌ای بود که هنگامی که محله‌ی خاک سفید معروف به «جزیره» پاک‌سازی شد، اولین بار از کهریزک در آن‌جا استفاده شد.» که «با برق‌کشی ساده و آوردن آب با تانکر، این محل تا حدودی سروسامان گرفت.» و بعدها «اراذل را به این‌جا منتقل می‌کردند.» و «قرار نبود بازداشتگاه کهریزک جای خیلی راحتی برای اراذل و اوباش باشد؛ چراکه آدم‌های شرور و خطرناک را آن‌جا می‌فرستادیم. اما فضا و ظرفیت کافی نداشت و یک‌سال قبل از حادثه کهریزک درصدد آن برآمدیم تا بازداشتگاه مدرن و مجهزی با ظرفیت ۱۰۰۰ تن ایجاد کنیم.» و «من مخالفتم را به صراحت اعلام کردم و گفتم آن‌جا نه‌تنها جا نداریم؛ بلکه آن مکان جای خطرناکی است.»[xi] اما علی‌رغم این موارد، بنا به اظهارات تشکری (رئیس وقت بازرسی کل نیروی انتظامی)، تمامی این افراد یعنی ۱۴۵ نفر با دستور قاضی به این محل فرستاده شده و به همراه ۲۵ نفر از اراذل و اوباش بازداشتی در کهریزک به‌نحوی غیرانسانی در بندی به مساحت ۷۰ متر مربع زندانی می‌شوند؛ یعنی فضایی در حدود ۰.۴ متر مربع برای هر نفر![xii]

علاوه بر این، بازداشت‌شدگان پس از ورود به بازداشتگاه کهریزک در کنار نبود بهداشت و عدم ارائه‌ی غذای کافی و سالم به ایشان، آن چنان وحشیانه مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرند که تنها چهار روز بازداشت در کهریزک (۱۹ تا ۲۳ تیر) منجر به شهادت تعدادی می‌گردد که منابع رسمی حداقل ۳ مورد آن (شهید محسن روح الامینی، شهید امیر جوادی‌فر و شهید محمد کامرانی) را پذیرفته‌اند. نکته‌ی دیگری که در این گزارش‌ها قابل تامل است این‌که جنایات نه به صورت ناگهانی که به تدریج زندانی را کشته و علی‌رغم وخامت حال ایشان در زمانی طولانی که امکان نجات فراهم بوده، نسبت به درمان اقدام نشده است.

تمامی موارد فوق برمبنای اطلاعات منتشر شده از منابع رسمی است[xiii]و منابع منتقد تعداد شهدا را بیش‌تر و تعداد شکنجه‌شدگان را بسیار بیش‌تر از اعداد ذکر شده اعلام کرده‌ و جزئیات شکنجه‌ها را نیز اعلام نموده‌اند. بسیاری از موارد مربوط به جزئیات هیچ‌گاه از طرف دستگاه‌های رسمی اعلام نشد.

یک نمونه از دهه‌ی نود: مازیار ابراهیمی؛ شکنجه و اعترافات اجباری

در فاصله‌ی زمانی دوساله از سال ۸۸ تا ۹۰، پنج سلسله ترور هدفمند علیه برخی دانشمندان و دست‌اندرکاران برنامه‌ی هسته‌ای کشور به‌اجرا درآمد که منجر به شهادت ۴تن از اهداف ترورها شد. حدود یک‌سال بعد و پس از شهادت دکتر مسعود شهریاری (دومین قربانی ترورها) در شرایطی که نیروهای امنیتی از سوی افکار عمومی و نهادهای حکومتی بخاطر ناتوانی در شناسایی عاملان ترورها به شدت تحت فشار بودند[xiv]،‌وزارت اطلاعات اعلام کرد «عوامل اصلی این جنایت تروریستی» را شناسایی و دستگیر نموده[xv] و مدتی بعد مجید جمالی فشی به عنوان عامل شهادت دکتر علی‌محمدی معرفی شده و در سلسله گزارش‌ها و مستنداتی که از شبکه‌های سیما پخش شد، روبه‌روی دوربین قرار گرفت و اظهاراتی شامل جزئیات و شیوه‌ی ارتباط با رژیم صهیونیستی، ملاقات در برخی کشورهای منطقه، سفر و آموزش در سرزمین‌های اشغالی، جزئیات عملیات ترور، مقصود آمرین و سایر موارد را بیان نمود[xvi] و مطابق اعلام رسمی، سرانجام در تاریخ ۲۶ اردیبهشت‌ماه ۹۱ به دار آویخته شد. برخی رسانه‌های منتقد محتوای گزارش‌های پخش شده را ساختگی و جعلی خواندند. امری که لااقل در یک مورد به وضوح صحت داشت. در یکی از این گزارش‌ها تصویری از گذرنامه‌ای اسرائیلی نمایش داده می‌شود[xvii] که بنا بر ادعا،‌ متعلق به جمالی فشی است. تصویری که به طرزی ناشیانه فتوشاپ شده. اولاً جزئیات تصویر ( حتی تاریخ‌های درج شده در آن و جای دقیق مهرها) عیناً عکسی‌ است که به عنوان نمونه‌ی گذرنامه‌ی غیر بیومتریک اسرائیلی در ویکیپدیای انگلیسی قرار دارد[xviii] و ثانیاً از عکسی استفاده شده که بر خلاف قواعد انعطاف‌ناپذیر عکس‌های پاسپورتی، به روبرو نگاه نمی‌کند و اصولا در هیچ کجای دنیا نمی‌تواند عکس درج شده بر روی پاسپورت باشد.

مدتی بعد اعترافات گروه ۱۳ نفره‌ی دیگری –از جمله مازیار ابراهیمی– در قالب یک مستند به نام کلوپ ترور از شبکه‌های سیما پخش شد[xix] که مانند مجید جمالی فشی به تمام جزئیات ترورها و ارتباطاتتشان با رژیم صهیونیستی اعتراف می‌کنند و بنابراین با اعلام موفقیت وزارت اطلاعات در دستگیری عوامل ترورها کار به پایان می‌رسد.

این پرونده فراموش شده بود تا اینکه از مردادماه ۹۸ با سلسله گزارش‌هایی از بی‌بی‌سی فارسی دوباره به صدر اخبار بازگشت[xx]. در این گزارش‌ها مازیار ابراهیمی که ۷ سال پیش اعترافاتش از تلویزیون رسمی ایران پخش شده بود، بار دیگر مقابل دوربین قرار گرفت و پرده از شکنجه‌های وحشیانه و اتفاقات هولناکی که منجر به آن اعترافات اجباری شده بود برداشت. مطابق ادعای آقای ابراهیمی و خانواده‌اش (برادر و شوهر خواهر آقای ابراهیمی هم در این ماجرا بازداشت شدند) در این مدت با شکنجه‌هایی نظیر صدها ضربه با کابل، شکستن استخوان دست و پا، ضربه با شوکر، بستن به حالت بقچه، بستن به حالت قپونی، آویزان کردن[xxi]، ماه‌ها زندان انفرادی،‌واردکردن به اتاق شکنجه‌ی پر از خون، شنیدن ضجه‌های سایر زندانیان تحت شکنجه، بسته‌بودن دست‌ها به مدت چهار ماه و نیم تمام[xxii]، تهدید به تجاوز جنسی به همسر باردار[xxiii] و ... ایشان را جهت اخذ اعترافات اجباری (که بخشی از آن از صدا و سیما پخش شد.) تحت فشار قرار داده بودند. در نتیجه‌ی این فشارها مادر مازیار دو بار دچار سکته‌ی مغزی شد[xxiv]و خود و خانواده‌ی خواهر و برادرش هم پس از آزادی ایران را ترک کردند.

پس از این وقایع موجی از انتقادات و مطالبه‌ی پاسخگویی از مقامات رسمی، در شبکه‌های مجازی شکل گرفت. در پی این حوادث، مقامات رسمی بدون اشاره به کیفیت شکنجه‌ها، اصل بی‌گناهی متهمان و ساختگی‌بودن اعترافات را اعلام کردند.[xxv]وزیر اطلاعات در ۱۶ مردادماه در پاسخ به خبرنگار روزنامه‌ی همشهری گفت: «کنفرانسی خبری خواهیم گذاشت و پاسخگوی موارد مطرح شده خواهیم بود.»[xxvi]سخنگوی قوه‌ی قضائیه نیز در تاریخ ۵ شهریور اعلام کرد: «این فرد اگر از ضابطان پرونده خود شکایت داشته باشد، قطعا رسیدگی می‌شود.»[xxvii]اما با گذشت حدود ۸ ماه از این وقایع، نه کنفرانس مذکور برگزار شده، نه خبری از مجازات یا معرفی رسمی عاملین منتشر شده است.

نگارنده در پایان تنها به این حدیث شریف نبوی از کتاب کافی شیخ کلینی بسنده می‌کند؛

«مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنَادِي يَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِم»

پی‌نوشت: متن کامل این مقاله مشتمل بر چند نمونه‌‌ی دیگر در بخش «تاریکی» و هم‌چنین دو بخش دیگر با عنوان‌های «سرما (آن‌چه تاریکی را استمرار می‌بخشد)» و «نور (چه باید کرد؟!)» می‌باشد که با توجه به محدودیت طول نوشتار، در این مقال نمی‌گنجد.

[i] لینک از همشهری

https://images.hamshahrionline.ir/hamnews/1377/771016/SIASI.HTM#siasi2

لینک از بی‌بی‌سی

https://www.bbc.com/persian/iran/2014/01/140105_l44_ministry_intelligence_serial_murders

[ii] در این مقاله از بی‌بی‌سی، حسین باستانی موارد متعددی را با درج منبع ذکر کرده است: «بازخوانی ادعاهای محافظه کاران درمورد عاملان قتل های زنجیره ای»

https://www.bbc.com/persian/iran/2014/01/131218_l39_file_political_murders_1377.shtml

[iii] متن سخنان سیدعلی خامنه‌ای در نماز جمعه ۱۸ دی‌ماه ۷۷ به نقل از سایت دفتر ایشان

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2923

[iv] نگاه کنید به «اظهار نظر نمایندگان درباره پخش فیلم اعترافات باند سعید امامی» در روزنامه‌ی همشهری

https://images.hamshahrionline.ir/hamnews/1378/781105/siasi.htm#siasi3

[v] برای نمونه نگاه کنید به این ۴ فیلم

https://www.youtube.com/watch?v=_T0Rd9dJBG0