در حقوق اساسي يكي از شرايط دموكراسي، شفاف سازي حاکمیت تلقي شده كه تحقق آن موجب نظارت بر حکومت و پاسخگويي آن است. به عبارت ديگر اصل شفافيت با مفاهيمي همچون آزادي بيان، حق دسترسي آزاد به اطلاعات و حق مشاركت و تعيين سرنوشت گره خورده است. هنگامی که امام علی(ع) مالک اشتر را به فرمانداری مصر گمارد، به او چنين دستور داد كه: «هرگاه رعيت گمان ستمى بر تو ببرد، آشكارا عذرت را به آنان ارائه كن، و به اظهار عذر، گمان‌هاى آنان را از خود بگردان» حضرت همچنین در نامۀ 50 می‌فرمایند: «حق شما بر من اين است كه امری را از شما پنهان ندارم؛ مگر مواردی كه مربوط به اسرار جنگ است.»
یکی از اساسی‌ترین و کارآمدترین ابزارها برای بهبود عملکرد مجلس و ارتقای فعالیت این رکن مهم نظام سیاسی کشور، شفافیت آرای نمایندگان است. کما اینکه مسئلۀ شفافیت، در معارف قرآنی ما نیز ریشه دارد؛ «سرچشمه این دستور شفافيت از اسلام است. کسانی که ادعا می کنند ما هرچه حرف خوب است از غربی‌ها یاد گرفته‌ایم، این‌ها قرآن و معارف اسلامی را مطالعه نکرده‌اند.» از طرفي ديگر تحقق اصل شفافيت، اقتضاي تحقق امر به معروف و نهي از منكر و همراهی آن با آگاهي‌بخشي به مردم و پاسخگويي خواهد بود؛ چه آنكه حكومت بايد با آگاهي‌بخشي به مردم، زمينۀ نظارت عمومي و همگاني را در جهت ارتقاي اداره كشور فراهم كند. به عبارت ديگر مقدمۀ نظارت و امر به معروف، شفافيت و اطلاع‌رساني به مردم است. هر چند باید توجه داشت کار به این جا ختم نمی‌شود و این امر گام ابتدایی اصلاحات اساسی در نظام سیاسی کشور خواهد بود و محورهای دیگری همچون شفافيت عملكرد صحن، كميسيون‌ها، دفاتر نمايندگی، دستور جلسات، مشروح مذاكرات، حضور و غياب، آراي نمايندگان، سازوکارهای مالی ازجمله هدايا و پاداش‌ها و... نیز باید پیگیری شود. برای مثال، پخش مستقیم مذاکرات کمیسیون‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت جلسات برگزار شده، سطح مذاکرات و گفتگوهای انجام شده و در نهایت کیفیت تصمیمات اتخاذ شده کمک چشم‌گیری نماید. ضمن آنکه با پخش مستقیم این جلسات، اندیشکده‌ها و اتاق‌های فکر نیز می‌توانند مشارکت فعالی در جهت کمک به اتخاذ تصمیمات با کیفیت‌تر در کشور داشته باشند. درواقع شفافيت پارلماني مجموعه‌اي به‌هم‌پيوسته اعم از شفافيت عملكردي نمايندگان تا شفافيت اداري پارلمان بوده كه ابزار نظارت مردمي بر پارلمان محسوب مي‌شود.رهبری نیز بارها به اهمیت ارتقای کارآمدی نظام، که بی‌شک تحقق شفافیت آرا گام بزرگی در رسیدن به این مهم است، اشاره کرده‌اند:
«آنچه که برای مردم در این انتخابات و همه گزینش‌های ملی و انتخابات مهم است، این است که سطح کارآمدی نظام، روزبه‌روز ارتقا پیدا کند؛ این اساس مسئله است. اگر مردم دنبال رئیس جمهور یا دنبال نماینده مجلس می گردند یا دنبال دیگر کسانی هستند که می‌خواهند آن‌ها را با انتخاب تعیین کنند، در پی آن هستند که انسان‌های کارآمدی را بر اریکۀ مسئولیت بنشانند تا آن‌ها بتوانند سطح کارآمدی نظام را افزایش بدهند و مشکلات مادی و معنوی مردم را حل کنند؛ این خواست مردم است.»(بیانات در دیدار با نمایندگان دورۀ هفتم مجلس شورای اسلامی، 27/03/1383)
اغلب نمونه‌های موجود از شفافیت آرا در کشورهای مختلف، معطوف بر منتشر شدن سوابق رأی‌دهی هر نماینده جهت استفاده در تحلیل‌های گوناگون و همچنین پاسخگو کردن نمایندگان است. این مهم می‌تواند به افزایش نظارت مردمی، پیشگیری از فساد، افزایش سرمایۀ اجتماعی حاکمیت، کارآمد سازی نظام تصمیم گیری و... منجر شود.
البته نکته‌ای که شایان توجه است، لزوم تهیۀ زیرساخت‌های مورد نیاز و گفتمان‌سازی در سطح جامعه است. در غیر این صورت، شفافیت آرا می‌تواند به ظهور عواقب و آثار نامطلوبی همچون پوپولیسم، متمایل شدن به منافع محلی و عدم توجه به منافع ملی، افزایش نفوذ لابی‌های قدرت، ایجاد نگرانی در مورد رد صلاحیت و... منجر شود. اگرچه برخی از این موارد در غیاب شفافیت آرا هم رخ می‌دهند، اما اجرای درست و اصولی طرح شفافیت می‌تواند آغازگر مسیر اصلاح این گونه ناکارآمدی‌ها باشد.
اما یکی از معضلات این طرح این است که در آن تصریح شده است که تنها نمایندۀ رسانۀ ملی با رعایت شرایط مندرج در این ماده، اجازۀ حضور و تهیۀ گزارش از جلسات کمیسیون‌های مجلس را خواهد داشت. این بند طرح شفافیت، ناگزیر منجر به یک شفافیت انحصاری خواهد شد که در آن صدا و سیما انحصار پخش مذاکرات کمیسیون‌ها را خواهد داشت و هیچ تضمینی درمورد پخش کامل مذاکرات در رسانه وجود ندارد.
در پایان باید اشاره کرد که هم‌چنان سرنوشت طرح شفافیت در هاله‌ای از ابهام است. البته ابهام آن جایی بیشتر می‌شود که بدانیم این طرح یک طرح عادی است و تاکنون برای یک فوریت و دو فوریتش رأی‌گیری نشده است. نکتۀ جالب توجه اما اینجاست که افرادی که در مجلس قبلی در رثای شفافیت، مثنوی می‌سرودند اکنون در مقابل تأخیر چندین ماهۀ تصویب این طرح سکوت پیشه کردند. با توجه به این مسائل احتمالا مسیر دور و درازی تا به سرانجام رسیدن این طرح در پیش است.
