زندگی موقتی!

قراردادهای موقت

قراردادهای موقت عنوانی عام است که هم به قرادادهای موقت با مدت زمان معین(ساعتی، روزانه، هفتگی و...) و هم به قراردادهای موقت برای انجام کار معین (پروژه­ای) اطلاق میشود اما بیشترین استفاده از آن برای قراردادهای کاری با مدت زمان یک ماه تا یک سال است. با تصویب قانون کار سال 69 اشتغال موقتی رسمیت پیدا کرد اما زمینه‌ی ظهور و بسطِ جدی این قراردادها به سال ۷۵ و رأی دیوانِ عدالت اداری در ارتباط با قانونی بودنِ قراردادهای موقت در کارهای مستمر با صدور دادنامه‌ی ۱۷۹ برمی‌گردد. البته پیش از آن، ابهام در تبصره‌ی دو ماده ۷ قانون کار زمینه‌ی اصلی را برای ظهور این قراردادها آماده کرده بود. پس از این اتفاق درصد قراردادهای موقتی کاری به شدت افزایش یافت به طوری که مطابق گفته های عضو هیئت مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور در بهمن 99، 97 درصد کارگران کشور قرارادادهای غیردائمی دارند! در این نوشته به تحلیل دلایل استفاده کارگران و کارفرمایان از این نوع قرارداد و تاثیر آن ها بر زیست کارگری میپردازیم.

دلایل کارفرما یا شرکت ها به انعقاد قرارداد موقت :

1)کاهش هزینه های مربوط به آموزش نیرو: کارگران موقت ممکن است پیش از این، در سایر شرکت ها تجربه کار و مهارت داشته باشند، در این صورت سرمایه گذاری کمتری برای آموزش آنها از سمت کارفرما نیاز است.

2)استعدادیابی: قراردادهای موقت میتوانند به عنوان دوره ای برای ارزیابی کیفیت کار کارگر در نظر گرفته شوند، همچنین در مواقعی که کارفرما محدودیت موقتی در منابع مالی برای انعقاد قرارداد غیرموقت با کارگر مورد نظر را دارد؛ از این طریق میتواند از جذب نیروی مستعد در سایر شرکت ها جلوگیری کند.

3)عدم ثبات و تغییر در میزان تقاضای کالا یا خدمتی که شرکت ارائه میدهد (مانند حوزه های کشاوررزی، ساخت و ساز ساختمان، حمل و نقل و گردشگری): این تغییرات با تاثیری که بر درآمد شرکت دارند باعث میشوند تا تعدیل کارکنان در فصل های مختلف، اجتناب ناپذیر باشد و امکان انعقاد قرارداد غیرموقت را از بین میبرند. البته در این شرکت ها دو پست شغلی «هسته ای» و «ثانویه» در نظر گرفته میشود که از قراردادهای موقت در پست های ثانویه استفاده میکنند.

4)پیشرفت تکنولوژی: سرعت بالای ارتقای مداوم تکنولوژی موجب شده است که پست های شغلی کمتری در شرکت ها مورد نیاز باشد و عدم اطمینان از لزوم وجود دراز مدت نیروی انسانی برای انجام کاری معین در ذهن کارفرمایان به وجود آید.

5)تاثیر متغیرهای اقتصاد کلان: در شرایط عدم قطعیت در پیش بینی متغیرهای کلانی همچون نرخ تورم که میتواند بر مدل درآمدی کسب و کار ها تاثیرگذار باشد، استفاده از قراردادهای موقت نیز مقبول تر میشود.

چالش های قرارداد موقت برای کارفرمایان :

1)نحوه مدیریت منابع انسانی: قراردادهای موقت به طور معمول در مشاغل و پست های هسته ای به کار نمیروند و در مشاغل ثانویه کاربرد دارند؛ تشخیص اینکه چه مشاغلی ثانویه هستند و در نتیجه از قرارداهای موقت میتوان در به کارگیری آنها استفاده کرد، مدیریت روابط کارگران موقت و غیر موقت در شرکت، همسوسازی منافع شرکت با منافع کارگران موقت برای افزایش بهره وری آنان در کار از جمله چالش هایی است که شرکت ها با آن مواجه اند.

1)از بین رفتن بهره وری و خلاقیت در شرکت ها در دراز مدت: احساس عدم تعلق کارکنان به سازمان، میتواند خلاقیت آنها در حل مسائل شرکت را کاهش دهد یا اینکه کارکنان به سبب عدم امنیت شغلی تعمداً از تمام دانش و مهارت خود برای حل مشکلات سازمان استفاده نکنند. (سازمان بین المللی کار[1]، 2016)

چالشهای قراردادهای موقت کاری برای کارگران :

1)قرارداد موقت سنگ بنا برای کار دائم نخواهد بود: به عبارت دیگر به جز کشورهای معدود(مانند دانمارک، ایتالیا، هلند) که در انها اشتغال در کاری موقت، نسبت به بیکار بودن، احتمال اشتغال دائم را بالا میبرد، در سایر کشورها این همبستگی یافت نشده است. (هاوسمن[2]، 2014 و سازمان بین المللی کار، 2016)

2)بهداشت و امنیت محیط کار پایین تر به نسبت کار با قرارداد غیرموقت: 1)خطرات و حوادث مرتبط با آسیب دیدگی جسمی حین کار که در مقایسه با کارگران غیر موقت، نرخ بیشتری دارند. (سازمان بین المللی کار، 2016) 2)کاهش سلامت روان

3)تفاوت دستمزد: اگرچه که حداقل استانداردهای کاری برای این قراردادها مشخص شده است اما به سبب مدت زمان معین این قراردادها و عدم اطمینان ناشی از آن، قدرت چانه زنی کارگران در برخورداری از دستمزد و سایر مزایا نسبت به قراردادهای غیرموقت در وضعیت پایین تری قرار دارد.

4)ساعات کاری: توان پایین چانه زنی منجر به وضعیت دیگری در کارگران موقت به نام «حضورگرایی[3]» میشود، یعنی وضعیتی که کارگر ساعات اضافه کار بدون حقوق را انجام میدهد یا در مواقع بیماری همچنان به کار مشغول است صرفا به این دلیل که با انجام این کار میخواهد جدیت خود در کار را به کارفرما برای قرارداد بعدی نشان دهد. غیر قابل پیشبینی بودن، نامعمول و نامنظم بودن ساعات کاری از جمله تعهد به کار در زمان تعطیلات و در دسترس بودن همیشگی آنان در ساعات غیرکاری نیز با شیوع دورکاری بیش از گذشته برای کارگران موقت چالش برانگیز شده است.

در ایران قرارداد موقت به موجب ماده 7 قانون کار مصوب 1369 بیان شده است، همچنین تمایزی میان کارهایی که طبیعت آن ها جنبه غیر مستمر دارد و کارهایی که طبع آنها جنبه مستمر دارد تفاوت قائل شده است و در تبصره 1 و 2 شرایط متفاوتی در رابطه با مدت آنها قائل شده است، هرچند که تمدید قرارداد در هر دو نوع کار، عدم تبدیل به قرارداد دائم قلمداد شده است و عدم امنیت شغلی برای هر دو نوع کار وجود دارد و اساسا فایده ای بر این تقسیم بندی مترتب نبوده است! به نظر میرسد تقسیم بندی مذکور گرته برداری نادرستی از پست های هسته ای و ثانویه در سازمان ها بوده است که قرارداد موقت در پست های هسته ای شرایط ویژه تری نسبت به پست های ثانویه داشته اند. در حدود 90 درصد از قراردادهای مابین کارگر و کارفرما، موقت هستند و البته که در این آمار نیز تفکیک قراردادهای موقت برای کارهای دارای جنبه مستمر دقیقا مشخص نشده است، اما رئیس کمیته دستمزد شورای اسلامی کار طی مصاحبه ای با تسنیم در آذر 99 اشاره کرده است که مدت قراردادها به قدری کاهش یافته که اکثرا به 3 ماه تا 6 ماه رسیده است و امنیت شغلی کارگران به شدت تهدید میشود. تشکل های کارگری با توان چانه زنی قدرتمند و جلوگیری از انعقاد قراردادهای موقت در کارهای مستمر و غیر پروژه ای، از راه های ضروری دانسته شده است. در مجموع اهمیت نوع و ماهیت رابطه کارفرما و کارگر بر صنعت یا کسب و کارها و همچنین بر شرایط اجتماعی بر کسی پوشیده نیست و از طرف دیگر قرارداد موقت یکی از اشکال کاری غیر استاندارد[4]شناخته شده است و به همین سبب با توجه به ابعاد اقتصادی، حقوقی، مدیریتی، اجتماعی و روانشناسانه و با اهمیت به تفاوت گسترده میان انواع کارگران موقت(از کارگران یقه سفیدی همچون پژوهشگران دانشگاهی تا کارگران یقه آبی همچون ساختمان سازی)، تصمیم گیری سیاستگذاران با کمک تجربه سایر کشورها و البته مبتنی بر داده ها و شرایط داخلی، ضرورت دارد.

[1] International Labour Organization. NON-STANDARD EMPLOYMENT AROUND THE WORLD: Understanding challenges, shaping prospects.

[2] HouSeman, SuSan. Temporary agency work is not generally a stepping-stone to regular employment. IZA world of labor

[3] presenteeism

4 سایر اشکال کاری غیر استاندارد عبارتند از: اشتغال پاره وقت، اشتغال گوش به زنگ(آنکال)، اشتغال چند طرفه، اشتغال پنهان و خوداشتغالی وابسته.