نقل از کانال تلگرامی تاریخ فرهنگ و هنر گناباد.
حمیدرضا مهدوی مقدم
☑️فکر میکنید تلوزیون از چه سالی به ایران آمد؟ تلویزیون در ۱۳۳۶ در ایران معرفی شد، اولین تلویزیون به عنوان تلویزیونی متعلق به بخش خصوصی در تهران ایجاد شد،اما تلویزیون ایران در ۱۳۴۷ ملی شد. حدود دهه پنجاه تلوزیون به گناباد هم آمد اما در سالهایی که تلوزیون وجود نداشت تنها دلخوشی مردم - که می توانستند چند روزی را به طرب بگذرانند - مراسم عروسی بود و نوروزها. در آن روزگار گروه های ساز و دهل محلی وجود داشتند که به اجرای برنامه می پرداختند. عشقی ها در گناباد ، نوازنده ها در کاخک و سلمانی ها در بجستان از بازماندگان این دورانند.
☑️امروز میخواهیم با شخصی آشنا شویم که قدیمی های گناباد او را خوب به خاطر دارند ، نام حسن خلیفه یا حسن خانم ، مردی که چند صباحی در کنار گروه عشقی ها به اجرای برنامه می پرداخت. اجراهای حسن خلیفه اگر چه مورد تایید علما نبود اما بخشی از تاریخ این سرزمین است . آنچه میحوانید زندگی اوست به قلم دوست هنرمندم محمود فتح نیا. محمود در سال ۱۳۸۸ فیلمی مستند با عنوان ( رقص روی استکان ها ) از زندگی و خاطرات هنری حسن خلیفه ساخته که هنوز آنرا منتشر نکرده است .
☑️رقص روی استکان ها
( به قلم محمود فتح نیا )
حسن ریاحی ، مشهور به حسن خلیفه
متولد ۱۳۰۵/ گناباد
☑️پدر حسن که نامش خلیفه بود ، هنگام معرکه گیری و برداشتن جوال ( کیسه ای ) آرد با دندانش دچار آسیب و از دنیا می رود . سرپرستی حسن و برادرش محمد و خواهرش فاطمه را عمویشان فتحعلی فتح نیا که مردی ساده دل ، نیک اندیش و‌مهربان بوده ، در کنار پنج بعلاوه یک ! فرزند خود بر عهده می گیرد . همسر رئیس شهربانی وقت گناباد که از زنان به اصطلاح کاباره ای توبه کار بوده ؛ حسن ۷ساله را وارد زندگی و خانواده خود می کند . اما پس از مدتی و با مرگ شوهرش ، به تهران بازگشته و حسن را به عنوان مرد سفر با خود همراه می کند . او که برای امرار معاش ، به کار در کاباره و رقص و آواز بر می گردد. حسن را به اصرار خودش ، ابتدا در پشت صحنه و بعد به عنوان آکروبات باز و در نهایت به عنوان رقاص در کنار خود مشغول به کار می کند . هنر بازیگری و کم مو بودن صورت نوجوان حسن ، عاملی می شود که او بتواند در کنار آکروبات و رقص و آواز ، برای بازی در نقش های زنانه در تأتر های لاله زاری تهران نامزد شود .
☑️در آن سال ها خیابان لاله زار تهران مرکز تأتر تهران بوده و بسیاری از هنرمندان بزرگ یا کارشان را از آنجا آغاز و یا در آنجا با تأتر آشنا شده اند . این تأترهای غالبا کمدی ، موضوعاتی اخلاقی و خانوادگی داشته و ترکیبی از نمایش و رقص و آواز داشته اند .
در حالی که حسن چند سالی را با محبوبیت و موفقیت به عنوان زن پوش در این تأترها کار کرده ، خبر بیماری مادرش او را به گناباد بر می گرداند !
☑️برگشتن او به گناباد و آشنایی اش با مندلی عشقی و پسرانش فصل جدیدی در هنر مردمی گناباد رقم می زند ، چرا که حسن با نقل سینه به سینه متون تأترهای لاله زاری تهران ، خانواده هنرمند و حرفه ای عشقی را که همگی دستی بر ساز و آواز داشته و برنامه های آکروبات و سوارکاری و آتش بازی اجرا می کرده اند را با اضافه کردن تأتر و بر عهده گرفتن نقش زن این نمایش ها ، تکمیل و به اوج موفقیت و محبوبیت مردمی می رساند.
☑️رقص روی استکان
قسمت دوم
☑️پوشیدن لباس زنانه به هنگام ایفای نقش و رقص و آواز های اغوا گر حسن و واکنش های منفی بعضی از مردم باعث می شود ، حسن خلیفه بارها و بارها از سوی عمویش فتحعلی که مردی اهل موعظه و منبر بوده ، تنبیه و تقبیح می شود ؛ حسن هزار بار توبه و هر بار به بهانه تأمین معاش ؛ از دست عمویش فرار کرده و دور از چشم او به دلیل عشق و علاقه اش به بازیگری و رقص و آواز و همچنین پیگیری و درخواست مرحوم استاد عباس ، محمد علی و حسین عشقی توبه را می شکند .
حسن در لباس و نقش های متفاوت ، از حقوق زن سنتی و آرزوهای زنان پیشرو ، دفاع و مدافع حقوق زنان و ارزش های اخلاقی و پیوند های خانواده بوده و به هنگام حضور در محافل ، همیشه مورد اعتماد میزبانان و مهمانان مجالس قرار گرفته است ، آوازه رقص اش بر روی استکان از شهر و روستاهای اطراف گنابادگذشته و به شهرهای مجاور رسیده است .
محبوبیت و استقبال بی نظیر از او و گروه موسیقی عشقی در مراسم عروسی و شادمانه های مردمی موجب می شود از آنها برای اجرا در جشن های دولتی و رسمی با حضور مقامات و مهمانان دولتی نیز دعوت به عمل آید .
در عکس های به جا مانده از یکی از برنامه های دولتی به هنگام خواندن ، تشخیص مرد بودن او در لباس زنانه بسیار مشکل است ! و به گفته خودش پس از اجرای برنامه ، بارها و بارها مردان جوانی به اشتباه خواستگار و عاشق سینه چاکش شده اند! شاید بتوان گفت ، ایفای درست نقش زن با جزئیات رفتاری ؛ برای سال ها بر نحوه گفتار و رفتار شخصی او اثر گذاشته تا جایی که به حسن خانم نیز شهرت یافته است .
☑️پس از انقلاب و به خصوص در دوران جنگ حسن خانم برای همیشه و گروه عشقی تا سال ها ممنوع الکار شدند ولی در مواردی که اصرار مردم برای حضور در عروسی و شادمانه هایشان آنها را به نقض قانون واداشته بود ، از جریمه و تنبیهات مرسوم بی بهره نبوده اند ! او پس از ممنوع الکار شدنش ، سال ها در مغازه کفاشی آقای خواجه به تعمیر و فروش کفش مشغول بود ، اما خودش کمتر حاضر به پوشیدن کفش مردانه شده و بیشتر اوقات پا برهنه دیده شده ! جالب است بدانید علیرغم تمام جاذبه های رقص و آواز و بازیگری و زن پوشی برای حسن خانم ، او به دلیل کار در کفاشی و دریافت حقوق بازنشستگی و بیمه کارگری ، وقوع انقلاب را در زندگی اش شانسی بزرگ می داند !
☑️حسن ریاحی هر گز ازدواج نکرد ، او یک بار به خانه خدا مشرف و برای زیارت حرم حضرت زینب (س)به سوریه سفر کرده است . حسن ریاحی بیست و چند سال است نابینا شده و حسین ریاحی برادر زاده دوست داشتنی و مورد اعتمادش مدتی از او نگهداری کرده اما به درخواست خودش قریب به بیست سال است که در خانه سالمندان بهلول گناباد ، بی نیاز از میراث پدر ! خوشنام و محبوب ! زندگی می کند .
....................................................................................
تاریخ تحولات اجتماعی، فرهنگی و هنری گناباد
https://t.me/gonabadart
