آیا تا به حال اصطلاح Astrosociology را شنیدهاید؟
شاخه Astrosociology علمی بین رشته ای است که در این نوشته آن را به نام جامعهشناسی نجوم معرفی میکنم. متاسفانه هیچ مقالهی مرتبطی با Astrosociology به زبان فارسی پیدا نکردم به همین خاطر پیش از شروع مطلب اصلی از شما خواهشمندم که اگر تاکنون مقالهی مرتبطی با این موضوع به زبان فارسی دیدهاید در قسمت نظرات معرفی کنید.
جامعهشناسی نجوم چیست؟ و به چه میپردازد؟
سرآغاز جامعهشناسی نجوم به سال 2003 میلادی بازمیگردد، زمانی که Dr. Jim Pass به دنبال ترکیب اشتیاق خود یعنی ترکیب علاقهاش به اکتشافات فضایی و تخصصش یعنی جامعه شناسی بود. دکتر پاس که دکترای جامعهشناسی خود را در سال 1991 از دانشگاه کالیفرنیا جنوبی گرفته بود در پی این علاقه سرانجام توانست در سال ۲۰۰۴ جامعهشناسی نجوم را معرفی کرده و در سال ۲۰۰۸ موسسه جامعهشناسی نجوم (ARI) را تاسیس کند.
جامعهشناسی نجوم رشتهای جدید و بین رشتهای است که به مطالعه رویکرد بین فضای خارج و بشریت،
الگوهای رفتاری، اجتماعی و فرهنگی مرتبط با فضا میپردازد.
توجه بشریت به دنیای آسمان ها و ورود دنیای پسا زمینی به عرصهی زندگی اجتماعی انسانها به قرنها قبل از آغاز عصر فضا برمیگردد. شاید بتوان گفت از همان زمان که بشر به آسمانها چشم میدوخت و افسانهها در سر میپروراند، آن زمان که آسمان شب را همچون پردهای تاریک میدانست و ستارهها را سوراخهای این پرده و دیگر افسانههایی که در ذهن انسانهای گذشته نقش بسته و بعضا رفتار و اعتقادات آنها را تحت تاثیر قرار داده بود.
رویای دستیابی به خارج از زمین و لمس فضا از رویاهای کهن تمام جوامع گذشته تا کنون است. رویاهایی که حتی در آثار نویسندگان کتابهای علمی-تخیلی در قرن های گذشته نیز دیده میشود. نویسندگانی همچون ژول ورن، آرتور سی کلارک، آیزاک آسیموف و... . این نویسندگان اغلب پیش بینی های شگفت انگیزی نسبت به فضا و پیشرفتهای علمی مرتبط با فضا داشته اند. خواندن داستانهایشان نه تنها ما را به رویاپردازی دیرینه سفر به فضا آشنا میکند بلکه با رویکردهای اجتماعی و نقش اجتماعی دنیای آسمان ها در زندگی اجتماعی انسان ها نیز تاحدودی آشنا میشویم.
به طور مثال ژول ورن سالها قبل از پا گذاشتن انسان به ماه در کتاب از زمین به ماه ماموریت آپولو را پیش بینی کرد و یا در کتاب ماه آجری اثر ادوارد لورت هیل استفاده از ماهواره ها برای جهت یابی پیش بینی شده بود.
این مثال ها همه برای گذشته است حالا ما در عصر فضا به دنیا آمده ایم؛ عصری که بشر در آن توانست به بزرگترین رویای دیرینهی خود یعنی قدم زدن بر ماه برسد. امروزه عصری است که رویاهای فضایی بلندپروازانهتر شده اند طوریکه تلاشها در جهت تحقق رویای سکونت در سیارهای دیگر است.
همین چند روز پیش بود که جف بزوس، موسس آمازون، و همراهانش با سفر به فضا جزو اولین مسافران سفرهای تجاری شدند. این واقعیت را تاکید میکند که به آرزوی دیرینه سفر به فضا و یا حتی اسکان در سیاره ای دیگر نزدیک شدهایم.
در پس این رویا و این میزان نزدیکی انسان با فضا به تبع نقش علوم اجتماعی پررنگتر میشود. مسائل اجتماعی جدیدی ایجاد میشوند و همین سبب میشود علوم اجتماعی همگام با پیشرفت علوم فضایی پیش روی کند تا بتواند مسائل نوینی که به وجود خواهند آمد را پیشبینی کرده و برای آن راهحلی بیندیشد.
اکنون وقت آن است که توجه و تمرکز ویژهای به بعد انسانی سفر به فضا داشته باشیم. به طور قطع پدیده های نجومی و پیشرفت های فضایی نوین اثرات خود را بر افراد، فرهنگها، روابط بین ملتها و... خواهند گذاشت. متخصصین علوم اجتماعی باید تمام تلاش خود را بکنند تا بتوانند تاثیر تغییرات اجتماعی جدید را کنترل کنند.
به طور ساده و صرفا برای بیان چند مثال میتوانم بگویم که جامعهشناسی نجوم به سوالاتی همچون سوالات ذیل میپردازد:
-پیشرفت روزافزون علوم فضایی چگونه میتواند انسان ها را وارد مرحله نوینی از زندگی کند؟
-چگونه آنها را برای شرایط ویژه جدید آماده کند؟
-با این تغییرات روابط بین ملتها چگونه تغییر خواهد کرد؟
-آیا نیاز به قوانین و هنجارهای جدیدی هستیم؟
-تاثیرات محلی و جهانی این پیشرفت های فضایی چیست؟
- آیا این پیشرفت ها تاثیری برسوالات فلسفیای چون ما از کجا آمده ایم؟ آیا ما در جهان تنها هستیم؟ ما چه خواهیم شد؟ و... دارد؟ این تغییرات چه اثری بر ادیان و مذاهب خواهد گذاشت؟
-حل مسائلی چون بقایای فضایی در فضا و حاکمیت فضا چگونه مدیریت میشود؟
-قدرت فضایی چه تاثیری بر کشورهای در حال توسعه میگذارد؟
-و از این دست سوالات مشابه....
به طور کلی میتوان گفت جامعه شناسی نجوم به رابطه بین اکتشافات فضایی انسان و سایر ابعاد زندگی اجتماعی همچون اقتصاد، فرهنگ، سیاست، مذهب و... میپردازد.
جستوی زندگی برای فراتر از زمین، تاسیس خود به عنوان یک گونه چند سیاره ای، درک واکنش مردم نسبت به اکتشافات نجومی، جهانبینیها، چهارچوبهای شناختی و فرایندهای روانشناختی از سری دغدغههای این شاخه از جامعهشناسی است.
ما از امروز باید خود را برای عصری فراتر آماده کنیم، عصری که ما را به مرحله جدیدی از حیات بشریت سوق میدهد. پس برای این تغییر عظیم باید خود را آماده کرده تا بتوانیم با کمترین میزان آشفتگی به آن ورود کنیم.
حال وقت آن است که با کمک جامعهشناسی نجوم به طور جدی ابعاد جامعهشناسانه ماجرا مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
