گافام(گوگل، اپل، فیسبوک، آمازون و مایکروسافت) پنج پلتفرم بزرگ در مقیاس جهانی هستند که در سال‌های اخیر به پادشاهان آنلاین(سیاسی)، غول‌های آیتی (فناوری) یا امپراطوری‌های تجاری (اقتصادی) مشهور شده‌اند. ترکیب سه مولفه قدرت افزای سیاسی، فناوری و اقتصادی، ظرفیت و پتانسیلی به این پلتفرم‌ها داده است که نمیتوان نقش آنها را در هیچ سپهر سیاسی و اقتصادی نظام‌های حکمرانی کشورها مورد توجه قرار نداد.
نکته حائز اهمیت در ارتباط با گافام این است که عمر عمده آنها به کمتر از دو دهه می‌رسد. بر اساس تحقیق پیتر ایوانس و آنابل گاور، تا پایان سال 2016 ، در کل جهان حدود دویست پلتفرم قابل شناسایی بوده که ارزش بازار تخمینی آنها به 1.3 تریلیون دلار میرسیده است. در راس این پلتفرم‌ها، گافام قرار داشته که ارزش بازار تخمینی آنها در همان زمان به بیش از 2.2 تریلیون دلار میرسیده است.
حائز اهمیت آنکه ارزش بازار ده پلتفرم برتر (از جمله گافام) در سال 2006 تنها 280 میلیارد دلار بوده است. فراتر از این، در عرصه کسب وکار و فروش نیز این پلتفرم‌ها در بازار جهانی اصلی‌ترین برندها محسوب می‌شوند. بر اساس برآورد میلوارد براون، در بین صد برند مشهور جهانی نیز گافام با فاصله بسیار زیادی در بین ده برند برترند و گوگل در رتبه اول قرار دارد.
گافام در قالب حکمرانی شبکه‌ای در حوزه‌های مختلف، قلمروهایی با گستره جهانی همراه با اثرگذاری انحصاری برای خود ترسیم کرده است که دایره بازیگری و نیز کرانه‌های آن نه تنها به مرزهای ملی و نیز سرزمین‌های جغرافیایی با مختصات سیاسی (ساختارهای حکمرانی فعلی) در ادبیات روابط بین‌الملل کلاسیک محصور نیست، بلکه اساساً در ذهنیت پلتفرمی آنها نقش و جایگاهی برای دولت‌ها به مفهوم کلاسیک آنها قابل تصور نیست.
در واقع از منظر حکمرانی شبکه‌ای گافام، دولت‌ها اساساً در هر پنج حوزه اساسی حکمرانی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری، زیست محیطی و حقوقی مزاحم تلقی می‌شود.
جان پری بارلو در مقالۀ معروفی که به “ اعلامیه استقلال فضای سایبری” شهرت یافت ، اعلام داشت: دولت‌های جهان صنعت! ای غول‌های فرسوده گوشتالود و فولادین، من از فضای سایبری می‌آیم، خانۀ جدید ذهن ... . ما، به نمایندگی از دنیای آینده، از شما استقبال نمی کنیم. شما در اینجا حاکمیتی ندارید. بسیاری از اندیشمندان بیانیه اعلان استقلال فضای سایبری بارلو را اعلان جنگ آشکار علیه دولت‌ها و ساختارهای حکمرانی کلاسیک دانسته که از بسیاری جهات چشم‌اندازی آشوبگرانه از آینده این نظام‌ها و ساختارهای رسمی ملی، منطقه‌ای و بین المللی و نیز تمامی ِالِمان‌ها و مولفه‌های کلاسیک آن همچون قلمرو، سرزمین، مرز، اعمال حاکمیت، قوانین ملی و ... ارائه میدهد.
اساساً اصول و قواعد بازیگری در پلتفرم‌ها نه بر اساس دیپلماسی رایج به معنای سنتی و رسمی آن، بلکه بر اساس آنچه عموما یپلـــــماسی شرکتی نامیده می‌شود، صورت می‌گیرد.
دیپلماسی شرکتی به طور مشخص از دو مسیر موازی اهداف و منافع تجاری و اقتصادی پلتفرم‌ها را پیش می‌برد:
1. استفاده از ظرفیت شبکه‌های رسانه‌ای و اجتماعی برای جهت‌دهی، دستکاری و مدیریت افکار عمومی
2. استفاده از شبکه‌های اقتصادی-تجاری برای هدایت جریان سرمایه و نخبگانی جامعه.
غایت نهایی هر دو مسیر حفظ و توسعه منابع اقتصادی پلتفرم‌هاست. که به طور ماهرانه ای از طریق ادغام‌های عمودی، افقی و مورب شرکت‌های مربوطه تأمین می‌شود.
دیپلماسی شرکتیِ پلتفرم‌ها که در قالب مکانیسم‌هایی همچون انحصارطلبی و انحصارگری اعم از انحصارگری تک قطبی، دو قطبی و چندقطبی دنبال می‌شود تا حد بسیار زیادی ظرفیت حاکمیت‌های ملی در اعمال اقتدار سنتی در حوزه‌های مختلف را تقلیل داده و این امر تا حدودی حتی شامل آمریکا به عنوان مهد نظام سرمایه‌داری و بستر اصلی ظهور این پلتفرم‌ها نیز می‌شود. به طور مشخص، رویارویی و خروش پلتفرم‌ها در واشنگتن دیسی طی دو دهه گذشته علیه ساختار سیاسی آمریکا(کنگره و دولت این کشور) و انتحار سیاسی که امروزه از سوی دولت‌مردان هر دو جناح جمهوری‌خواه و دموکرات این کشور علیه قدرت روزافزون این پلتفرم‌ها شاهد هستیم، مصداقی از تبلور و ظهور گسترده دیپلماسی شرکتی در سپهر سیاسی قرن بیست ویک است.
مؤلفه‌های قدرت افزای گافام
مؤلفه‌ها و عناصر قدرت افزای گافام و دیگر پلتفرم‌های مشابه را می‌توان به صورت کلی به دو دسته تقسیم کرد: 1. مؤلفه‌های سیاستی 2. مؤلفه های فناوری و نوآورانه.
مؤلفه‌های سیاستی: در قالب دیپلماسی شرکتی از سوی پلتفرم‌ها دنبال می‌شوند، خود به دو صورت عمل می‌کنند:
ادغام: مهمترین رویکرد پلتفرم‌ها و سایر شرکت‌های بزرگ موضوع ادغام هر چه بیشتر آنها در یکدیگر بوده است.
انحصار: مهمترین خروجی ادغام که در بالا به آن اشاره شد، ایجاد انحصار است که خود نیز به سه صورت ایجاد می شود: 1. انحصار تک قطبی 2. انحصار دوقطبی 3. انحصار چندقطبی.
مؤلفه‌های فناوری و نوآوری: این مؤلفه‌ها عمدتاً ناشی از پیشرفت فناوری هستند که بیشتر در داخل هسته‌های علمی و فنی خود پلتفرم ها شکل می‌گیرند. چهــــار صورت این فناوری‌ها که در حال حاضر موجب افزایش قدرت گافام شده‌اند عبارت‌انداز:
اینترنت اشیا: اینترنت اشیا شامل تعداد زیادی فناوری متصل به شبکه است که قادر به تولید، جمع آوری، تحلیل است.
کلان‌داده‌ها:داده‌های کلان، فناوری متشکل از ذخیره سازی و آنالیز پیچیده‌ای از انبوه اطلاعات دیجیتال است که به صورت مداوم تولید و در بستر شبکه توزیع می‌شود. برای فهم ارزش داده‌های کلان که از آن به عنوان ذخایر جدید و منابع اصلی کشورها همچون نفت و گاز یاد می‌شود.
رایانش ابری: در راستای فناوری داده‌های کلان و نیز اینترنت اشیا، فناوری رایانش ابری مدلی برای ارتقای دسترسی بهینه به منابع شبکه برای افزایش سرعت و حجم ذخیره داده‌ها می‌باشد.
هوش‌مصنوعی: هوش مصنوعی در سال‌های اخیر برای اولین بار جایگزین تمامی فعالیت‌های انسانی در این پلتفرم‌ها شده است.به عبارت دیگر، به مدد هوش مصنوعی، انسان برای اولین بار در معرض محصول و دست ساخته خود قرار می‌گیرد و قرار است از طریق آن محک شده و مورد قضاوت قرار گیرد.
پایه و اساس هر چهار فناوری فوق‌الذکر، الگوریتم‌ها هستند. ترکیب فناوری‌های پیچیده فوق و تبلور آن در انواع محصولات و خدمات گافام، منابع قدرت و ثروت آنها را به میزان نامحدودی افزایش داده به نحوی که هیچ دولتی به تنهایی توانایی مقابله یا مهار آنها را ندارد. در واقع بر اساس ذهنیت پلتفرمی گافام، این فناوری‌ها اساساً برای رهایی از دستورالعمل‌ها و مقررات‌گذاری نظام‌های سیاسی و نیز دور زدن دولت‌ها طراحی و توسعه یافته‌اند. لذا شکی وجود ندارد که چرخه ایجاد و توسعه فناوری‌های مرکزگریز مشابه آنچه در بالا به آن اشاره شد، همچنان ادامه خواهد داشت.
