با شیوع ویروس کرونا یا همان کویید-۱۹ در چین در اواخر ژانویه سال ۲۰۲۰ و سرایت آن در کشورهای اروپایی، خاورمیانه، و کشورهای غربی همه بازارهای مالی و غیرمالی در دنیا مورد هجوم خود قرار گرفته است. تاریخ نشان داده است که اقتصاد، سیاست، فرهنگ و در کل میتوان گفت ملت‌ها و دولتها از این ویروس و در مجموع از چنین بحران‌هایی، ضربه‌های فراوانی خورده‌اند و متأسفانه بروز ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ نشان داد که کشورها از تاریخ درس نگرفته‌اند و برای چنین بحران‌هایی آمادگی ندارند. در این مقاله قصد داریم نگاهی کوتاه به آینده یعنی دوران پساکرونا بپردازیم. در اینجا به وقایع و عناوینی که به نتیجه‌گیری بنده و سناریونویسی من در ادامه پرداخته می‌شود، اشاره می‌کنم.
· طبق تایید سازمان بهداشت جهانی بیماری کووید ۱۹ به مرحله همه گیری رسیده و اکنون تمامی کشورهای جهان با بیش از دو میلیون مبتلا و ۱۴۰ هزار مرگ تأیید شده
· سرقت محموله های ماسک در اروپا
· عدم قدرت تصمیم‌گیری و اجرا از سوی سازمان ملل متحد
· تاثیر کرونا بر اقتصاد و سیاست(قطعا بر اقتصاد تأثیر بیشتری خواهد گذاشت)
· ویروس کرونا نقص‌های سیاست ترامپ را نشان داد.( مثل سیاست پوپولیستی و سیاست‌هایی که منجر به کند شدن جهانی شدن شده است.)
· نزدیک بودن انتخابات در آمریکا
· اجرای طرح مارشال و تأمین بودجه برای مواجهه با آثار ویروس کرونا در اتحادیه اروپا فارغ از هزینه‌های دیگری که انجام شده است (تأمین مالی اولیه بالغ بر صد میلیارد یورو)
· تجربه چینی‌ها در مواجهه با ویروس سارس در ۱۷ سال گذشته، به کمک آنها آمد
· قبل از شیوع ویروس کرونا، آخرین آمار مرتبط با اقتصاد چین چنین نشان میداد که چین با اقتصادی به بزرگی ۱۵ تریلیون و ۳۰۰ میلیارد دلار و سهمی ۵/ ۱۷ درصدی از تولید ناخالص داخلی جهان، دنیا را به خود وابسته کرده است.
· شوک نفتی و افت ۶۵٪قیمت نفت بدلیل جنگ نفتی بین روسیه، عربستان و آمریکا. نکته اینجاست که از سال ۱۹۹۹ تا به امروز، قیمت نفت به ۲۰ دلار نرسیده بود.
· اقتصاد باز کشورها و وابستگی آنها به یکدیگر
· کاهش قیمت نفت و محصولات مشتقه، کاهش قیمت فلزات، کاهش قیمت محصولات کشاورزی و دامی، محدودیت‌های صادرات و واردات و بسته شدن برخی مرزها از ترس ویروس کرونا، کند شدن و افزایش هزینه حمل و نقل و کسری بودجه دولت
· صندوق بین المللی پول عنوان کرده است که بدلیل شیوع ویروس کرونا، جهان با شدیدترین بحران در طی ۹۰ سال گذشته روبرو خواهد شد.
· زیان حدودی 347 میلیارد دلاری کرونا به اقتصاد جهان (این میزان بستگی به مدت زمان شیوع و کنترل ویروس کرونا دارد و این مبلغ برای ادامه ویروس کرونا در مدت شش ماه پیش بینی شده است.)
· تأثیر کرونا بر حدود ۶۵٪از فعالیت‌های اقتصادی دنیا
· تاثیر فراوان ویروس کرونا بر اقتصادهای وابسته به صنعت گردشگری و حمل و نقل
· رشد کسب و کارهای حوزه بهداشت و سلامت و مهر تأییدی بر وجوب ایجاد چنین کسب و کارهایی
· پیش‌بینی‌های منفی بازار مالی آمریکا برای سه ماهه اول سال ۲۰۲۰ قبل از بروز کرونا
· اتفاقی کم سابقه برای بازارهای مالی این بود که از ۱۹ فوریه تا ۲۰ مارس ۲۰۲۰ بورس‌های آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان بیش از ۳۰ درصد افت کردند، در همین مدت ۴ بار مکانیزم فیوز در بورس‌های آمریکا فعال شد و جهت جلوگیری از سقوط بیش از ۷ درصد، معاملات برای ۱۵ دقیقه معلق شدند.(این اتفاق بسیار نادر و کم سابقه است)
· افزایش بی سابقه درخواست بیمه بیکاری در کشورها (به عنوان مثال در حین این بحران، درخواست بیمه بیکاری در آمریکا ۱۳٪افزایش داشته است و پیش بینی‌ها تا آخر سپتامبر تا ۴۰٪است و در تاریخ آمریکا بی سابقه است)
· سقوط تقاضا و افول قیمت‌ها با توجه به شاخص PMI(شاخص مدیران خرید) که در صنعت خدمات بیشترین کاهش را داشته است. اما این شاخص برخلاف اتحادیه اروپا و آمریکا، با توجه به کنترل کرونا در چین، صعودی بوده است.
· پیش از این و در ماه نوامبر، اقتصاددانان پیش بینی ۲.۵٪ رشد در سال ۲۰۲۰ داشتند اما در حال حاضر و با بروز کرونا این پیش بینی به ۱.۵٪ کاهش داشته است که همین میزان نیز دور از دسترس به نظر می‌رسد.
· قرنطینه خانگی بیش از ۴ میلیارد نفر از مردم جهان در هنگام شیوع کرونا
· هزینه کرد بیش از ۱۵٪از بودجه سالانه کشورهای آمریکا، اسپانیا، ایتالیا، انگلیس و فرانسه برای کنترل کرونا که هر روز به این میزان افزوده می‌شود
· چاپ پول از طرف بانک مرکزی کشورها به جهت کمک به بانکها، موسسات و صندوق‌های مالی که باعث افزایش نقدینگی و تورم می‌گردد
سه سناریو که به زعم بنده قرار است در سه حالت خوشبینانه، بدبینانه و واقع‌بینانه برای جهانیان رخ دهد به قرار زیر است:
واقع‌بینانه
در حال حاضر، تقابلی بین انسان و ویروس رخ داده است و در این بین، همه مردم تأثیر کرونا را در زندگی خود به وضوح مشاهده می‌نمایند.
به قول گفته وزیر بهداشت کشورمان، بصورت عادی ۱۸ ماه زمان می‌برد تا واکسن چنین ویروسی کشف گردد(جدا از مدت زمان تأیید، تست و ارائه آن به مردم). پس از پیدا کردن واکسن، آزمایش و تایید آن، چالش اصلی واکسیناسیون مردم دنیا بصورت فراگیر شروع می‌شود. مثلا میتوان با این استراتژی شروع کرد که بصورت قرعه‌کشی، متولدین هر روز به ترتیب برآورد شده و به واکسینه کردن آنها پرداخت. (احتمال یک به ۳۶۵)
با توجه به شرایط موجود، رکود اقتصادی در سال ۲۰۲۰ حتمی است و کنترل و واکنش دولتها به این اتفاق از اهمیت بالایی برخوردار است. به زعم من با گذار از بحران کرونا، رکودی شدید اما مقطعی و در کوتاه مدت اتفاق خواهد افتاد. موارد بصورت موردی بدین شرح می‌باشد:
ü شرکتهای هواپیمایی، هتلها و آژانس‌های مسافرتی و رستورانها در کنارخرده فروشان پوشاک و لوازم منزل اولین بخشهای اقتصاد خواهند بود که تحت تاثیر این طوفان ویرانگر ورشکست میشوند یا نیروی کارشان را اخراج میکنند.
ü بنا بر نظر اقتصاد دانان، هر یک ماه تعطیلی و قرنطینه، حدود ۱۰ ماه بر همه چیز تاثیر میگذارد.
ü کاهش قیمت مواد اولیه ممکن است برای تولید کنندگان فرصتی باشد جهت افزایش سود و فروش بیشتر با قیمت‌های پایین‌تر اما این موضوع به مدیریت موجودی مواد اولیه گران از سنوات پیشین و جایگزینی آن با مواد اولیه ارزان‌تر دارد.
ü کاهش صادرات حتی با وجود افزایش ارزش دلار نسبت به ریال
ü شرکتها با یخبندان بازارهای پول و اعتبار، ظرفیت مازاد تولید یا ارایه خدمت، عدم وصول مطالبات و افزایش بدهی ها مواجه خواهند شد.
ü در این زمان اهمیت مدیران، افراد با تجربه و کارفرمایان جهت کنترل صدمات و تاثیرات منفی کرونا بر کسب و کار بیش از پیش می شود.
ü در این زمان نیاز به تحریک تقاضا از سمت دولت بیش از پیش حس می‌شود.(مثلا اعطای وامهای سفر سیاحتی و زیارتی با نرخ های پایین و بازپرداخت 12 ماهه به کارکنان دولت و سایر اقشار-بخشش مالیاتی متناسب با زیان وارده به کسب و کارها و امکان تعویق پرداخت مالیات- معافیت از پرداخت حق بیمه سهم کارفرما به مدت ۶ ماه- اعطای تسهیلات کم بهره و طولانی مدت متناسب با تعداد شاغلین در هر کسب و کار)
ü صندوق بین‌المللی پول اعلام کرده نرخ رشد اقتصادی جهان در سال جاری میلادی (۲۰۲۰) به دلیل شیوع گسترده کرونا و توقف بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی، ۳ درصد کاهش می‌یابد. این یعنی اقتصاد به میزان ۳٪کوچک خواهد شد.
ü در ۱۵ مارس، فدرال رزرو نرخ بهره را به صفر کاهش داد( از نرخ بهره منفی به صفر افزایش داد)، پس از آنکه این اقدام نتوانست از افت و آشفتگی بورس‌ها جلوگیری کند، فدرال رزرو طرح (QE) ۷۰۰ میلیارد دلاری اجرا کرد. آن هم از شدت آشفتگی کم نکرد و در ۲۳ مارس بزرگترین لایحه محرک اقتصادی تاریخ با ۲ تریلیون دلار به تصویب رسید. عوارض اینچنین تصمیم‌هایی در وضعیت بحرانی، آینده را تحت الشعاع قرار می‌دهد.
ü هفته گذشته گمرک چین بعد از دو ماه تعلل اعلام کرد، صادرات کشور در دو ماه ابتدایی سال نسبت به بازه زمانی مشابه پارسال ۲/ ۱۷٪ افت داشته است. کل صادرات کشور در این مدت حدود ۲۹۲ میلیارد دلار بوده است که هفت میلیارد دلار کمتر از واردات کشور است. در طی دوماهه اول سال ۲۰۲۰ در چین، حدود ۵ میلیون نفر بیکار شده‌اند.
ü توسعه رابط‌های کاربری بدون نیاز به لمس بیش از پیش می‌شود.(مثل هوشمندتر شدن فرمان‌های صوتی)
ü وجوب تقویت زیرساختهای دیجیتالی(یکی از مهمترین اثرات کرونا، عجین کردن مردم با تکنولوژی های دیجیتال است.)
ü گسترش IOT
ü گسترش هوش مصنوعی تا حدی که بتوان از طریق آنها دارو ساخت
ü توسعه استارتاپهای حوزه سلامت و بهداشت
ü گسترش رقابتهای ورزشی دیجیتال(چه در دوران قرنطینه و چه در دوران پسا کرونا بیش از قبل اهمیت پیدا خواهد کرد)
ü نگاه ویژه‌تر کسب و کارها به موضوع دورکاری
ü از حق نگذریم، ضعف کشورهای غربی مثل آمریکا و اتحادیه اروپا در کنترل کرونا نشان از آینده تاریک این کشورها نسبت به کشورهای آسیای شرقی مثل چین، ژاپن و کره جنوبی دارد.
خوشبینانه
در حالت خوشبینانه برآورد بر این است که تا انتهای خردادماه یعنی ماه ژوئن میلادی، این بحران تمام می‌شود. در اینصورت، از شیوع کرونا تا اتمام آن حدودا ۶ ماه طول کشیده است. در بهترین حالت میتوان گفت که بعد از گذشت دهه‌ها و کسب تجربه از بحران‌های اقتصادی پیشین، اصول اقتصاد بخصوص در کشورهای پیشرفته بسیار پایدارتر شده و سرمایه و نقدینگی در سیستم بانکی خوب است. با این فرض میتوان گفت که رکود اقتصادی بزرگ و طولانی مدت، در پیش نخواهد بود.
ویروس کرونا نیز مثل خیلی از بحران‌های دیگر، فرصت‌هایی را بهمراه خواهد آورد که در اینجا و در حالت خوشبینانه به آنها می‌پردازیم:
Ø معنی و مفهوم زندگی در فضای آنلاین تغییر و تحول پیدا خواهد کرد
Ø همکاری کشورها با هم در جهت پیدا کردن واکسن کرونا
Ø راه حل مشکلات اقتصادی همان تأمین سلامت عمومی است، که در این حالت، این مهم اتفاق می‌افتد و در کنار آن میتوان گفت که سیاست پولی و مالی کار خود را انجام می‌دهند.
Ø بی شک میتوان گفت این بحران در قرن ۲۱ باعث می‌شود که در نوع مصرف و تولید، تغییرات محسوسی مشاهده گردد
Ø برآوردهای اولیه آنکتاد(UNCTAD) نشان می‌دهد که این بحران حدود ۰.۵٪ باعث کاهش رشد اقتصادی در جهان می‌گردد که این رقم به نوبه خود بسیار حائز اهمیت است.
Ø شاید در بهترین حالت ادغام و تعطیلی برخی کسب و کارهای بزرگ و صاحب نام دور از ذهن نباشد.
Ø این بار که اســتارتاپ‌ها بازگردند، دیگر سهمشــان از اقتصاد ایران یک درصد نیست. این مردم و مسئولان هم دیگر آن مردم آفلاین گذشته نیستند.
Ø در بهترین سناریو، جهان در طول دو سال مجموعا ۹ هزار میلیارد دلار به دلیل کاهش تولید از دست خواهد داد؛ رقمی معادل مجموع تولید ناخالص داخلی آلمان و ژاپن.
بدبینانه
عرب هــا مثلــى دارند که وقتــى مصیبت فراگیر شــود، تحمل آن براى همه آسان تر مى شــود. در حال حاضر بحران نقدینگی تبدیل به بحران مالی شده و بعد از بحران مالی، بحران اقتصادی ظهور خواهد کرد.
علاوه بر پیدا نشدن واکسن و پادزهر این ویروس، کشورهایی که توانسته‌اند آنرا کنترل کنند، ممکن است از این ویروس بعنوان سلاح بیولوژیکی استفاده کنند. کشورهایی که در امان مانده‌اند نیز از این گزند دور نخواهند ماند.
v ارتباطات کمتر و کمتر شده و به سمت صفر میرود.
v کشوری که آخرین فرد کرونایی را دارد، از وی می‌تواند بعنوان گزینه جنگی استفاده نماید.
v کرونا در کنار پیشرفت فناوری و تکنولوژی از دو سو اهمیت دارد:
۱-همین پیشرفت تکنولوژی باعث سرعت بخشیدن به گسترش و رشد بیشتر این ویروس در سطح دنیا شد و در حالت عادی، این ویروس با این سرعت در دنیا گسترش پیدا نمی‌کرد.
۲-در بستر همین تکنولوژی، کارها بصورت کامل غیرفعال نشد و در فضای مجازی و اینترنت، مردم توانسته‌اند علاوه بر حفظ ارتباطات،هر چ
v در حال حاضر شاخص بورس‌ها، نرخ بیکاری و قیمت کامودیتی‌ها، همگی نشان از ظهور مشکل در اقتصاد است و با ادامه بحران کرونا، این مشکلات پرنگ‌تر نیز می‌شود.
v روی آوردن دولتها به سیاست کاهش واردات و ساخت در داخل (تلاش برای خودکفایی) از طریق سیاستهای تضعیف پولها و در نتیجه افزایش رشد داخلی و صدور بیکاری به کشورهای مختلف
v تورم‌های دورقمی در اروپا و آمریکا و سه رقمی در کشورهای ضعیفتر
v استفاده اجباری مردم از بستر آنلاین
v افزایش فوق العاده سرعت رشد اقتصاد آنلاین
v تغییر نگرش نسبت به تدوین بیزینس پلن
v رونق صنعت تبلیغات و مارکتینگ
v رشد و توسعه صنایع وابسته به فین‌تک و رمزارزها
v سوالی که مطرح است این است که آیا بستر آنلاین همگام با تغییر رویه مصرف کنندگان پیش میرود؟ یا سرعت کمتری دارد؟
v افزایش تقاضا در حوزه استارتاپ های حوزه سرگرمی، آموزش‌های مجازی، پخش فیلم و انیمیشن
جمع بندی
به زعم من در نهایت میتوان همه این مطالب را در یک جمله خلاصه کرد:
تعداد ورشکستگان اقتصادی از تعداد مبتلایان به کرونا بیشتر خواهد بود.
تأثیر کرونا بر اقتصاد بیش از تأثیر آن بر سلامت است و این موضوع را میتوان در ماه‌های آینده و در شش ماهه دوم سال ۲۰۲۰ به وضوح مشاهده نمود. در صورتی که دولتها فکری به حال کسب و کارها و اقتصاد نکنند، سرعت رکود اقتصادی و ورشکستگی بیشتر خواهد شد. کرونا در قرن ۲۱ نشان داد که چقدر سیاست گذاری و اجرای آنها از سمت دولتها، مهم است.
امیدواریم هر چه زودتر سایه سیاه ویروس کرونا ار سر مردم جهان برداشته شده و بحران‌های پیش بینی شده کوتاه مدت و قابل کنترل باشد.
نویسنده: حسن اشراقی
