انواع صنایع دستی ایران با تلفیق در ساختارهای جامعه، رسالت خود را ایفا می‌کنند و به عنوان هویت فرهنگی کشورمان شناخته می‌شوند. صنایع دستی ایران به دلیل تاریخچهٔ کهن، کاربردی بودن و جلوهٔ بی‌نظیری که دارند از فاخرترین هنرهای بومی به شمار می‌روند. آنها بیانگر هویت و تاریخ هر منطقه بوده و بخش مهمی از تجارت را نیز به خود اختصاص داده‌اند. آرزومندیم در پی این مطالب، اطلاعات تمامی ما در زمینه صنایع دستی گسترش یابد و ارزش واقعی این آثار را کشف کنیم...
پیش از معرفی صنایع دستی ایران اجازه دهید نگاهی کوتاه به تعریف هنرهای دستی داشته باشیم. به طور ساده می‌توان گفت: «صنایع دستی هر اثر هنری و کاربردی‌ست که با استفاده از ابزارهای اولیه ساده و دستی خلق شده باشد.» برخی از ویژگی‌های این آثار عبارتند از:
باتوجه به نکات گفته شده احتمالا حدس زده باشید که طبقه‌بندی‌های گوناگونی برای انواع صنایع دستی ایران وجود دارند. در این لیست به معرفی هنرهای دستی ایران باتوجه به دسته‌بندی گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر می‌پردازیم.
دست بافته‌های سنتی ایرانی به سه بخش تقسیم می‌شوند:
این بافته‌ها شامل مواردی همچون: فرش و قالی (در انواع مختلف قالی تمام پشمی، قالی پشم ابریشم، قالی کرک ابریشم، قالی گل ابریشم، قالی تمام ابریشم)، انواع گلیم، گبه و زیلو می‌باشند.
البته خلق بافته‌های داری به ابزارهای دیگری هم نیاز دارد! در نوشتهٔ وسایل قالی بافی و بافته‌های داری با این لوازم آشنا شوید.
دست بافته‌های دستگاهی به چند زیردسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از: جاجیم، جاجیمچه، گلیمچه متکازین، چنته، کیسه حمام، موج، ماشته، اهرامی و انواع پارچه‌ها (همچون زریفت، مخمل، ترمه، دارایی بافی، ابریشم پدوزی، عبا، شمد و…)
محصولات این شاخه تنها با بهره‌گیری از الیاف پشمی و رشته‌های مختلف سلولزی و کمک دست و گاهی پا و بدون دخالت هیچ دستگاهی تولید می‌شوند. بافته‌های سنتی دستی دو مدل تنیدنی و بافتنی دارند. در طی فرآیند مدل تنیدنی نمد خلق می‌شود. در نمونه بافتنی نیز رشته‌های سلولزی را به شیوه‌های مختلف پیچیده و می‌بافند و اثاری چون حصیر، بامبو، کپو و… را حاصل می‌کنند.
رودوزی‌های سنتی به دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
از جمله صنایع دستی در این قالب می‌توان به سوزن‌دوزی (در سبک‌های درویشی تفرش، سوزن دوزی بلوچ، سوزن دوزی ترکم، خامه دوزی سیستان و سیاه دوزی سیستان)، پته‌دوزی، بخارا دوزی، نقش دوزی، نوار دوزی، ملیلیه دوزی، گلایتون دوزی، خوس دوزی، زرتشتی دوزی و قلاب دوزی اشاره کرد.
تنها در دو سبک چشمه دوزی و سکمه دوزی انجام می‌پذیرد.
در این روش با استفاده از مواد اولیه مختلف آثاری خلق می‌شوند که عبارتند از: قیطان دوزی، ده یک دوزی، پیله دوزی، آجیده دوزی، منجوق دوزی، پولک دوزی، سکه دوزی، زغره دوزی و چهل تکه دوزی
صنایع دستی فلزی در فهرست فرهنگستان هنر شامل این موارد می‌باشند: دوات گری، حکاکی روی فلز، قلم زنی، مشبک فلز، ملیله کاری، زرگری، کوفته گری (طلا کوبی، نقره کوبی و مس کوبی)، ورشوسازی، چلنگری، زمود گری، قفل سازی، ریخته گری، زیورسازی، انگشتر سازی، آثار فلزی ترکیبی (ضریح سازی، علامت سازی، چاقو سازی)
چوب از مواد اولیه پرکاربرد برای تولید صنایع دستی می‌باشد. صنایع دستی چوبی ایران عبارتند از: پیکرتراشی، ارسی سازی، چیق بافی، خاتم کاری، خراطی، ساز سازی، سوخت روی چوب، قواره بری، کنده‌کاری، گره چینی، مشبک‌کاری چوب، معرق چوب، معرق منبت، منبت کاری، نازک کاری، نقاشی روی چوب، خولک بافی، توتن بافی
سنگ تراشی، خراطی سنگ، معرق سنگ، مشبک سنگ، حکاکی روی سنگ، مرصع کاری، فیروزه کوبی انواع صنایع دستی سنگی در ایران می‌باشند.
میناکاری هنر نقاشی و تزئین فلزها (طلا، مس و نقره) با رنگ‌های لعابدار ویژه است. صنایع دستی میناکاری در ایران به سه نوع مینای خانه بندی، مینای مرصع و مینای نقاشی تقسیم می‌شود.
سفالگری به چند دستهٔ سفال بدون لعاب (سفال گری با دست، چرخ کاری و نقش برجسته سفالی)، بدل چینی، خرمهره سازی و سفال لعابدار (شامل سفال دوغابی، لعاب سازی، نقاشی روی لعاب، نقاشی زیر لعاب، سفال زرین فام و سفال مینایی) تقسیم می‌شود.
کاشی کاری هم زیر دسته سفالگری قرار گرفته‌ست. اما خود زیر گروه‌هایی دارد که عبارتند از: کاشکی هفت رنگ، کاشی معرق، کاشی زرین فام، کاشی مینایی و کاشی معقلی
آبگینه به سه نوع فعالیت گفته می‌شود:
در انواع مختلف بارفتن، دو پوست و سه پوست با روش‌های شیشه گری فوتی یا شیشه گری فوتی-قالبی
شامل مواردی همچون تراش روی شیشه، نقاشی روی شیشه مینایی، نقاشی پشت شیشه، آبگر کاری و مات کاری
نوع سوم نیز تلفیق شیشه و فلز می‌باشد.
انواع نگار گری ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
چاپ‌های سنتی بر روی کاغذ و پارچه انجام می‌شوند. از جمله روش‌های چاپ روی پارچه می‌توان به قلمکار، کلاقه‌ای و گره خورد اشاره کرد.
پوستین از نخستین لباس‌هایی است که انسان‌ها بر تن کردند. پوستین دوزی هنری تاریخی و اصیل می‌باشد. در ایران از پوست گوسفندها و سایر حیوانات حلال گوشت برای دوخت پوستین استفاده می‌شود. اما خز حیواناتی چون مینک، روباه، خرگوش، سمور، گربه و سگ آبی نیز کاربرد دارند.
نمد نوعی زیرانداز دست‌بافت سنتی است که با پشم تولید می‌شود. بدین منظور از پشم بلند و بهاره گوسفندان استفاده می‌شود. جالب است بدانید قالی و نمد هر دو یک اندازه پشم نیاز دارند اما به دلیل این‌که پروسه نمدمالی در یک روز به اتمام می‌رسد قیمت پایین‌تری دارد.
در کردستان با استفاده از نمد نوعی جلیقه کردی به‌نام فرنجی تولید می‌شود. قزاقی‌ها کلبه‌هایی با استفاده از نمد می‌سازند و در بسیاری از نقاط ایران عروسک‌های نمدی به چشم می‌خورند.
حصیر بافی هنری کاربردی در بسیاری از نقاط آسیا است. صنعتگران با استفاده از الیاف گیاهی محصولات متنوعی تولید می‌کنند. حصیر بافی در ایران به‌منظور بوریا بافی، چیغ بافی، بامبو بافی، کپو بافی، ترکه بافی، ارغوان بافی، مروار بافی و چم بافی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
صنایع دستی چرمی ایران عبارتند از:
رنگ‌سازی سنتی مدل‌های متنوعی دارد: ساخت رنگ‌های گیاهی، ساخت رنگی‌های حیوانی، ساخت رنگ‌های معدنی، ساخت رنگ‌های شیمیایی و مرکب سازی (که خود به دو نوع مرکب نگارگری و مرکب خوش‌نویسی تقسیم می‌شود) انواع رنگ سازی سنتی در ایران می‌باشند.
رنگرزی سنتی هنری می‌باشد که بدون دخالت عوامل صنعتی و مواد شیمیایی انجام می‌پذیرد. هنر رنگرزی در ایران شامل رنگرزی روی کاغذ، رنگرزی روی چوب، رنگرزی روی ابریشم و رنگرزی روی پنبه انجام می‌شود.
در این مقاله به پایان فهرست صنایع دستی ایران رسیدیم. اما اگر شما نیز مشتاق آشنایی دقیق‌تر با این صنایع باشید می‌توانید با ورود به لینک: «صنایع دستی» مطالب بیشتری در این زمینه بخوانید.
