اردیبهشت ماه 1398 بود که طرح یک فوریتی «حمایت از مرمت و احیای بافتهای تاریخی- فرهنگی و توانمندسازی مالکان و بهره‌برداری بناهای تاریخی- فرهنگی» در نشست علنی مجلس بررسی و تصویب شد. در ماده نوزدهم این طرح دولت مکلف شده بود «تدابیر و اقدامات لازم برای بیمه بناهای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی و فهرست‌های ذیربط را انجام دهد» اما پس از گذشت بیش از 5 سال، هنوز دولت به این تکلیف قانونی خود عمل نکرده است. این بی‌توجهی به اجرای قانون، علت‌های متعددی دارد. از جمله نبود اراده از سوی متولی میراث فرهنگی، و نبود انگیزه کافی برای شرکت‌های بیمه در ارائه محصولی متناسب با نیاز موجود در این زمینه. در حال حاضر از بی‌شمار بنای تاریخی ارزشمند ایران، تنها موزه ملی، کاخ گلستان و کاخ نیاوران تحت پوشش بیمه قرار گرفته‌اند، که البته اتفاق خوبی است اما در مقایسه با بناهای ارزشمند دیگر که چنین چتر حمایتی را نداشته و در معرض انواع تهدیدات قرار دارند، حمایت بیمه‌ای از تنها سه مجموعه تاریخی، نتیجه کم‌کاری و خلاءهای قانونی و مسائلی است که میراث فرهنگی ایران با آن دست به گریبان است.
بیمه نبودن بناهای تاریخی در ایران دلایل متعددی دارد، اما یکی از نگران‌کننده‌ترین دلایلی که باعث می‌شود مدیران میراث فرهنگی اقدامی در جهت بیمه کردن آنها انجام ندهند و شرکت‌های بیمه نیز تمایلی به ورود به این حوزه نداشته باشند، الزامات بیمه شدن یک اثر تاریخی است. شرکت‌های بیمه برای تحت پوشش قرار دادن یک بنای تاریخی، تنها به محاسبه ریسک بسنده نمی‌کنند، بلکه پیش‌شرط‌هایی را طلب می‌کنند که بسیاری از بناهای تاریخی ایران فاقد آن هستند. پیش‌شرط‌هایی مثل سیستم اطفاء حریق؛ سیستم مجهز ضد سرقت، استحکام بخشی بنا و... پس یک شرکت بیمه در اقدامی منطقی، حاضر به بیمه کردن بنایی که ریسک بالای آتش سوزی، سرقت و یا تخریب دارد، نمی‌شود. اما نکته تلخ‌تر اینکه اگر روزی حادثه‌ای مشابه آنچه در میدان حسن‌آباد تهران رخ داد، در هر یک از بناهای تاریخی ایران رخ دهد، نه تنها یک اثر ارزشمند برای همیشه آسیب دیده و چه بسا تخریب خواهد شد، بلکه حتی جبران مالی خسارات وارد شده و تامین هزینه مرمت آن از محل بیمه هم امکانپذیر نیست، چرا که آثار، موزه‌ها، بناها و محوطه‌های تاریخی ایران تحت پوشش بیمه قرار ندارند.
مرکز پژوهش‌های مجلس سال گذشته در گزارشی با عنوان «گزارش نظارت بر اجرای قانون حمایت از مرمت و احیای بافتهای اریخی- فرهنگی» به بررسی وضعیت اجرایی این قانون پرداخته و در بخشی از این گزارش در مورد دلایل عدم تحقق ماده مربوط به بیمه بناهای تاریخی آورده است: «ابهام در تدابیر و اقدامات مورد انتظار از دولت. عدم تخصیص اعتبار جداگانه در این خصوص. عدم تعریف سازوکار بیمه‌ای ویژه برای بناهای تاریخی –فرهنگی. عدم آگاهی کافی و نبود مشوق برای اقدام در این خصوص توسط مالکان بناهای تاریخی و فرهنگی» در این گزارش همچنین به نکته مهم دیگری اشاره شده که قابل تامل است: «تاکنون اعتبار مجزایی برای بیمه بناهای تاریخی ثبت شده، تعریف نشده است، هر چند وزارت میراث فرهنگی در قراردادهای واگذاری بناهای تاریخی الزام به بیمه بناها را به عنوان یکی از بندهای قرارداد ذکر کرده و مورد توجه قرار می‌دهد، اما در قانون هم مشخص نشده است که بیمه بناهای تاریخی قرار است پاسخگوی کدامیک از آسیبهای وارد بر بناهای تاریخی باشد» پس از گذشت چند سال از تصویب یک قانون، و الزام دولت به اجرای آن، هنوز ردیف مشخص بودجه برای آن در نظر گرفته نشده است.
مسئله دیگر که در مورد لزوم توجه به بیمه بناهای تاریخی باید مد نظر قرار داد این است که پوشش بیمه تنها منجر به پرداخت خسارت مالی در صورت بروز حادثه می‌شود. که در مورد بناهای تاریخی می‌توان این امید را داشت که با پرداخت خسارت از سوی بیمه، انجام مرمت بنای آسیب دیده از حوادث طبیعی یا آتش‌سوزی، معطل و منوط به دریافت بودجه از سوی دولت نشود. اما خسارت معنوی وارد شده به بنا با هیچ تمهیدی قابل جبران نیست. در نتیجه لازم است در کنار بیمه بناهای تاریخی، توجه به افزایش ایمنی و اقدامات پیشگیرانه بیش از هرچیز مورد توجه مدیران و سیاستگذاران این حوزه قرار گیرد.
فارغ از ویژگی ذاتی بناهای تاریخی که پیچیدگی، خطرات و هزینه‌های بیمه آنها را افزایش می‌دهد، تقاضایی در این زمینه وجود ندارد. در ایران شرکت‌های بیمه به طور مشخص «بیمه بناهای تاریخی» را در محصولات خود تعریف نکرده‌اند، بلکه آثار و بناهای ارزشمند را تحت پوشش خدماتی مثل «بیمه آتش‌سوزی» ، «بیمه حمل و نقل» و «بیمه شکست حرز» قرار می‌دهند. آثار هنری و تاریخی ارائه شده در حراجی‌ها نیز پس از قیمت‌گذاری تحت پوشش همین محصولات بیمه‌ای قرار می‌گیرند. در حالی که در دنیا شرکت‌های بیمه کارشناسان زبده‌ای دارند که با اشراف به ارزش یک اثر یا بنای تاریخی و با در نظر گرفتن فاکتورهایی مثل میزان بازسازی صورت گرفته در بنا، میزان استحکام آن، اهمیت تاریخی و معنوی بنا، ریسک‌هایی که آنرا تهدید می‌کند و بسیاری موارد دیگر، بنا را تحت پوشش خدمات ویژه بیمه قرار می‌دهند. البته این نکته باید در نظر گرفته شود که در مجموع بیمه بناهای تاریخی در تمام کشورها جزو یکی از گران‌ترین و پرچالش‌ترین محصولاتی است که شرکت‌های بیمه ارائه می‌کنند، اما توجه به این موضوع، نشان دهنده میزان اهمیتی است که متولیان این بناها برای آن قائلند و حاضر به تامین پیش‌شرط‌های حفاظتی مد نظر شرکت‌های بیمه هستند.
«Ecclesiastical Insurance» قدیمی‌ترین شرکت بیمه است که اقدام به بیمه بناهای تاریخی کرد و در ابتدا تنها کلیساهای تاریخی را تحت پوشش خدمات بیمه قرار می‌داد اما در حال حاضر بسیاری از بناهای تاریخی انگلستان تحت پوشش بیمه این شرکت هستند. از جمله کلیسای جامع سنت پل لندن و نقاشی‌های معروفش تحت پوشش این بیمه قرار دارند. شرکت‌هایی مثل «بردی» ، «آکسا آرت» ، «نشنال تراست» تنها چند شرکت بزرگ و معتبر بیمه‌ای هستند که به طور تخصصی در حوزه بیمه بناهای تاریخی در اروپا و امریکا فعالیت می‌کنند. در برخی محصولات بیمه‌ای علاوه بر بنا، اشیا موجود در آن نیز بیمه می‌شود و حتی برخی بیمه‌ها مرمت بنا و حوادثی که ممکن است در جریان مرمت و بازسازی بنا رخ دهد را هم تحت پوشش خدمات بیمه قرار می‌دهند و تمام این موارد بستگی به میزان ارزش و اهمیت بنا و خواست مالک آن -که در مواردی دولت است و در مواردی شخص حقیقی- دارد.
به نظر می‌رسد یکی از دلایل پنهان بی‌توجهی به بیمه بناهای تاریخی از سوی مدیران میراث فرهنگی این است که تا به حال -خوشبختانه- بنای تاریخی یا موزه شاخصی در کشور دچار حادثه نشده است، در نتیجه مدیران با این تصور که حادثه تا به حال اتفاق نیفتاده، پس در آینده هم اتفاق نخواهد افتاد، به همین شرایط حفاظتی موجود بسنده کرده و تلاشی برای اقدامات پیشگیرانه حفاظتی در موزه‌ها و بناها و آثار ارزشمند تاریخی صورت نمی‌دهند.
این مطلب نخستین بار در تاریخ 15 آبان 1403 در صفحه 9 روزنامه اعتماد منتشر شده است
