استاد حسین هادی پور : طرح هوشمندسازی،

# طرح هوشمندسازی کشور با الگوگیری از بیانیه گام دوم انقلاب (قسمت هفتم)

حسین هادی‌پور

بیستمین همایش ملی و نهمین کنفرانس بین‌المللی مهندسی ساخت و تولید ایران، 1402

## چکیده

بیانیه گام دوم انقلاب، به‌عنوان راهبردی برای آینده ایران، بر ضرورت بهره‌گیری از علم، فناوری و نوآوری برای تحقق تمدن نوین اسلامی تأکید دارد. این مقاله، به‌عنوان هفتمین بخش از مجموعه مقالات طرح هوشمندسازی کشور، به بررسی کاربرد فناوری‌های نوین در حوزه مهندسی ساخت و تولید با الگوگیری از اصول بیانیه گام دوم انقلاب می‌پردازد. با تمرکز بر فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی (AI)، تولید افزودنی (چاپ سه‌بعدی) و کلان‌داده‌ها، این پژوهش چارچوبی برای هوشمندسازی صنعت ساخت و تولید ارائه می‌دهد که شامل بهینه‌سازی فرآیندها، کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و تقویت تولید داخلی است. چالش‌های پیاده‌سازی این طرح در ایران، از جمله کمبود زیرساخت‌های دیجیتال، محدودیت‌های مالی و مقاومت‌های سازمانی، مورد تحلیل قرار گرفته و راهکارهایی برای غلبه بر آن‌ها پیشنهاد شده است. نتایج نشان می‌دهد که هوشمندسازی صنعت ساخت و تولید با الهام از بیانیه گام دوم، می‌تواند به تحقق اقتصاد مقاومتی، خودکفایی صنعتی و رقابت‌پذیری جهانی ایران کمک کند، مشروط بر اینکه با سیاست‌گذاری‌های منسجم و همکاری بین دولت، صنعت و دانشگاه همراه باشد.

## مقدمه

بیانیه گام دوم انقلاب، که در سال 1397 منتشر شد، بر اهمیت علم و فناوری به‌عنوان موتور محرکه پیشرفت کشور تأکید کرده و خواستار تحول در حوزه‌های کلیدی مانند صنعت و تولید شده است. در این راستا، هوشمندسازی صنعت ساخت و تولید، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، می‌تواند به تحقق اهداف این بیانیه، از جمله اقتصاد مقاومتی، خودباوری و رقابت‌پذیری جهانی، کمک کند. صنعت ساخت و تولید در ایران، به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد، با چالش‌هایی مانند بهره‌وری پایین، وابستگی به فناوری‌های خارجی و هزینه‌های بالای تولید مواجه است. این مقاله، به‌عنوان بخش هفتم از مجموعه مقالات طرح هوشمندسازی کشور، به بررسی چگونگی پیاده‌سازی فناوری‌های هوشمند در این صنعت با الگوگیری از بیانیه گام دوم می‌پردازد. هدف این پژوهش، ارائه چارچوبی جامع برای هوشمندسازی فرآیندهای ساخت و تولید در راستای اهداف تمدن‌ساز اسلامی است.

## بیانیه گام دوم انقلاب و هوشمندسازی صنعت ساخت و تولید

بیانیه گام دوم انقلاب چندین محور کلیدی را برای توسعه کشور مطرح کرده است که با هوشمندسازی صنعت ساخت و تولید هم‌راستا هستند:

- علم و فناوری: تأکید بر پیشرفت علمی و نوآوری به‌عنوان پایه توسعه صنعتی.

- اقتصاد مقاومتی: تقویت تولید داخلی و کاهش وابستگی به خارج از طریق فناوری‌های بومی.

- خودباوری ملی: ترویج اعتماد به توانمندی‌های داخلی در توسعه فناوری‌های پیشرفته.

- عدالت اقتصادی: توزیع عادلانه فرصت‌های صنعتی و کاهش شکاف‌های منطقه‌ای.

هوشمندسازی صنعت ساخت و تولید، با استفاده از فناوری‌های دیجیتال، می‌تواند این اهداف را از طریق بهبود کارایی، کاهش هزینه‌ها و تقویت رقابت‌پذیری جهانی محقق کند.

## فناوری‌های کلیدی در هوشمندسازی صنعت ساخت و تولید

### اینترنت اشیاء (IoT)

اینترنت اشیاء امکان اتصال دستگاه‌ها، ماشین‌آلات و خطوط تولید را فراهم می‌کند. حسگرهای IoT می‌توانند داده‌های بلادرنگ از فرآیندهای تولید، مانند دما، فشار و عملکرد ماشین‌آلات، جمع‌آوری کنند. این داده‌ها برای نظارت بر عملکرد، پیش‌بینی خرابی‌ها و بهینه‌سازی فرآیندها استفاده می‌شوند. برای مثال، در کارخانه‌های ایرانی، IoT می‌تواند به کاهش توقف‌های غیرمنتظره خط تولید و افزایش بهره‌وری کمک کند.

### هوش مصنوعی (AI)

هوش مصنوعی در تحلیل داده‌های تولید، بهینه‌سازی فرآیندها و پیش‌بینی تقاضای بازار نقش مهمی دارد. الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌توانند الگوهای ناکارآمدی در خطوط تولید را شناسایی کرده و راهکارهای بهینه‌سازی پیشنهاد دهند. همچنین، AI می‌تواند در طراحی محصولات هوشمند و کاهش ضایعات تولید نقش داشته باشد.

### تولید افزودنی (چاپ سه‌بعدی)

تولید افزودنی امکان ساخت قطعات پیچیده با هزینه کمتر و زمان کوتاه‌تر را فراهم می‌کند. این فناوری می‌تواند در صنایع هوافضا، خودروسازی و پزشکی در ایران به کار گرفته شود تا وابستگی به قطعات وارداتی کاهش یابد. تولید افزودنی همچنین با کاهش ضایعات، به پایداری زیست‌محیطی کمک می‌کند.

### کلان‌داده‌ها (Big Data)

تحلیل کلان‌داده‌ها امکان شناسایی الگوهای تولید، پیش‌بینی تقاضا و بهینه‌سازی زنجیره تأمین را فراهم می‌کند. برای مثال، تحلیل داده‌های فروش و تولید می‌تواند به کارخانه‌ها کمک کند تا موجودی خود را بهینه کرده و هزینه‌های انبارداری را کاهش دهند.

## کاربردهای هوشمندسازی در صنعت ساخت و تولید

### 1. بهینه‌سازی فرآیندهای تولید

استفاده از IoT و هوش مصنوعی می‌تواند فرآیندهای تولید را خودکار کرده و بهره‌وری را افزایش دهد. برای مثال، سیستم‌های نظارت هوشمند می‌توانند خرابی‌های احتمالی ماشین‌آلات را پیش‌بینی کرده و از توقف تولید جلوگیری کنند.

### 2. کاهش هزینه‌ها و ضایعات

فناوری‌های هوشمند، مانند تولید افزودنی و تحلیل کلان‌داده‌ها، می‌توانند ضایعات مواد اولیه را کاهش داده و هزینه‌های تولید را پایین بیاورند. این امر به‌ویژه در صنایع با مواد اولیه گران‌قیمت، مانند فولاد و پتروشیمی، اهمیت دارد.

### 3. تقویت تولید داخلی

هوشمندسازی می‌تواند با بهبود کیفیت محصولات و کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی، به تحقق اقتصاد مقاومتی کمک کند. برای مثال، توسعه فناوری‌های بومی چاپ سه‌بعدی می‌تواند نیاز به واردات قطعات صنعتی را کاهش دهد.

### 4. رقابت‌پذیری جهانی

محصولات تولیدشده با فناوری‌های هوشمند، مانند قطعات دقیق و سفارشی، می‌توانند جایگاه ایران را در بازارهای جهانی تقویت کنند. این امر با تأکید بیانیه گام دوم بر خودکفایی و رقابت‌پذیری هم‌راستا است.

## چالش‌های پیاده‌سازی هوشمندسازی در ایران

پیاده‌سازی هوشمندسازی در صنعت ساخت و تولید ایران با موانع متعددی مواجه است:

- کمبود زیرساخت‌های دیجیتال: نبود شبکه‌های پرسرعت و تجهیزات پیشرفته در بسیاری از کارخانه‌ها، مانع از پیاده‌سازی فناوری‌های هوشمند است.

- هزینه‌های اولیه بالا: خرید تجهیزات هوشمند و آموزش نیروی انسانی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است.

- مقاومت سازمانی: مدیران و کارکنان ممکن است به دلیل عدم آشنایی با فناوری‌های جدید، در برابر تغییر مقاومت کنند.

- وابستگی به فناوری‌های خارجی: بسیاری از فناوری‌های هوشمند، مانند نرم‌افزارهای صنعتی، وارداتی هستند که می‌تواند با تحریم‌ها مختل شود.

- چالش‌های قانونی و امنیتی: نبود قوانین جامع برای حفاظت از داده‌های صنعتی و امنیت سایبری، خطر نقض داده‌ها را افزایش می‌دهد.

## راهکارها و پیشنهادات

برای غلبه بر چالش‌ها و پیاده‌سازی موفق هوشمندسازی در صنعت ساخت و تولید، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:

1. توسعه زیرساخت‌های دیجیتال: سرمایه‌گذاری دولت و بخش خصوصی در ایجاد شبکه‌های پرسرعت و زیرساخت‌های IoT در کارخانه‌ها.

2. آموزش و فرهنگ‌سازی: اجرای برنامه‌های آموزشی برای مهندسان، تکنسین‌ها و مدیران به‌منظور افزایش پذیرش فناوری‌های هوشمند.

3. حمایت مالی: ارائه تسهیلات و یارانه‌ها برای خرید تجهیزات هوشمند و توسعه فناوری‌های بومی.

4. تدوین سیاست‌های حمایتی: ایجاد چارچوب‌های قانونی برای استفاده از فناوری‌های نوین و حفاظت از داده‌های صنعتی.

5. تقویت همکاری بین دانشگاه و صنعت: تشویق همکاری بین مراکز تحقیقاتی و کارخانه‌ها برای توسعه فناوری‌های بومی متناسب با نیازهای ایران.

6. توسعه فناوری‌های بومی: سرمایه‌گذاری در研发 فناوری‌هایی مانند چاپ سه‌بعدی و نرم‌افزارهای صنعتی برای کاهش وابستگی به خارج.

## نتیجه‌گیری

هوشمندسازی صنعت ساخت و تولید با الگوگیری از بیانیه گام دوم انقلاب، می‌تواند به تحقق اهداف این بیانیه، از جمله اقتصاد مقاومتی، خودکفایی و رقابت‌پذیری جهانی، کمک کند. فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی، تولید افزودنی و کلان‌داده‌ها، امکان بهینه‌سازی فرآیندها، کاهش هزینه‌ها و تقویت تولید داخلی را فراهم می‌کنند. با این حال، موفقیت این طرح به غلبه بر چالش‌های زیرساختی، مالی و فرهنگی بستگی دارد. این مقاله چارچوبی جامع برای پیاده‌سازی هوشمندسازی در صنعت ساخت و تولید ارائه داد که می‌تواند به‌عنوان راهنمایی برای سیاست‌گذاران، مهندسان و مدیران صنعتی مورد استفاده قرار گیرد. با همکاری دولت، صنعت و دانشگاه، ایران می‌تواند با الهام از بیانیه گام دوم، به‌عنوان یک قدرت صنعتی هوشمند در منطقه و جهان مطرح شود.