"هوشمندسازی سیستمهای حملونقل: راهی به سوی کاهش ترافیک و آلودگی"
دومین همایش حملونقل هوشمند و محیطزیست
با گسترش شهرنشینی و افزایش تقاضای سفرهای درونشهری، دو چالش اساسی یعنی ترافیک سنگین و آلودگی هوا به معضلی جهانی تبدیل شده است. این مشکلات نهتنها بر سلامت شهروندان تأثیر منفی گذاشته بلکه بهرهوری اقتصادی و کیفیت زندگی را نیز کاهش میدهد. در این مقاله، نقش سیستمهای حملونقل هوشمند (ITS) بهعنوان راهکاری کلیدی برای کاهش تراکم ترافیک و آلایندههای زیستمحیطی بررسی میشود. با استفاده از دادهکاوی، اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و زیرساختهای ارتباطی نسل پنجم (۵G)، میتوان الگوهای تردد را بهینهسازی کرد، جریان حملونقل عمومی را ارتقا داد و تصمیمگیریهای مبتنی بر داده را در سطح مدیریت شهری اجرایی نمود.
رشد بیرویه خودروهای شخصی و ناکارآمدی سیستمهای سنتی حملونقل شهری موجب شده است که بسیاری از شهرهای بزرگ با بحران ترافیک و آلودگی شدید هوا مواجه شوند. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، آلودگی ناشی از وسایل نقلیه موتوری سالانه موجب مرگ میلیونها نفر در سراسر جهان میشود. در چنین شرایطی، هوشمندسازی سیستمهای حملونقل، نه بهعنوان یک انتخاب، بلکه بهعنوان یک ضرورت استراتژیک مطرح میشود.
۱- مدیریت ترافیک: کنترل هوشمند چراغهای راهنمایی، پایش لحظهای ترافیک و هدایت خودروها به مسیرهای خلوتتر.
۲- کاهش آلایندهها: با بهینهسازی جریان حرکتی خودروها و استفاده از حملونقل عمومی بر پایه هوش مصنوعی، میزان توقفهای بیمورد و مصرف سوخت کاهش مییابد.
۳- ارتقای ایمنی: شناسایی نقاط پرحادثه و اطلاعرسانی بلادرنگ به رانندگان.
۴- کارایی اقتصادی: کاهش زمان سفر و هزینههای سوخت منجر به صرفهجویی در سطح کلان اقتصادی میشود.
اینترنت اشیا (IoT): اتصال خودروها، چراغها، ایستگاهها و حسگرهای جادهای برای تبادل داده.
هوش مصنوعی (AI): تحلیل دادههای کلان ترافیکی برای پیشبینی الگوهای ازدحام.
ارتباطات ۵G: انتقال سریع داده برای هماهنگی بلادرنگ میان خودروها و مراکز کنترل.
کلاندادهها (Big Data): پردازش و استخراج الگوهای رفتاری سفر شهروندان جهت بهبود سیاستهای حملونقل.
خودروهای خودران: کاهش تصادفات ناشی از خطای انسانی و بهینهسازی مصرف انرژی.
سنگاپور: استفاده از سیستم مدیریت ترافیک هوشمند و جریمهگذاری لحظهای بر اساس میزان ترافیک.
هلند: توسعه شبکه دوچرخههای اشتراکی هوشمند برای کاهش خودروهای شخصی.
ژاپن: بهکارگیری خودروهای برقی و خودران در ناوگان حملونقل عمومی.
این تجارب جهانی میتواند الگویی برای توسعه سیستمهای بومی در ایران باشد.
۱- کاهش انتشار گازهای گلخانهای.
۲- صرفهجویی در مصرف انرژی.
۳- کاهش آلودگی صوتی.
۴- ارتقای کیفیت زندگی و سلامت عمومی.
نیاز به سرمایهگذاری زیرساختی کلان.
مقاومت اجتماعی در برابر تغییر الگوهای سفر.
مسائل امنیت سایبری در تبادل دادههای ترافیکی.
ضعف در هماهنگی میان نهادهای شهری و ملی.
۱- توسعه سامانههای هوشمند کنترل ترافیک در کلانشهرها.
۲- گسترش ناوگان حملونقل عمومی برقی و هوشمند.
۳- طراحی اپلیکیشنهای ملی برای اشتراک خودرو (Carpooling) و دوچرخه.
۴- اتصال میان سیستمهای شهری (پلیس راهور، شهرداری، تاکسیرانی و اتوبوسرانی) بر بستر دادههای یکپارچه.
۵- حمایت قانونی و مالی از استارتآپهای حملونقل هوشمند.
هوشمندسازی سیستمهای حملونقل یک ابزار کلیدی و استراتژیک برای کاهش ترافیک و آلودگی است. بهرهگیری از فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و ارتباطات نسل پنجم میتواند تحولی بنیادین در مدیریت شهری ایجاد کند. اجرای موفق این رویکرد در ایران، نیازمند سرمایهگذاری هدفمند، همکاری میان نهادهای مرتبط و فرهنگسازی اجتماعی است. آیندهای پایدار و سالم در گرو ایجاد شبکهای هوشمند و کارآمد از سیستمهای حملونقل است.
۱- World Health Organization. Global Urban Air Pollution Database. ۲۰۲۳.
۲- OECD. Intelligent Transport Systems for Sustainable Mobility. ۲۰۲۲.
۳- European Commission. Smart Mobility and Transport Strategies. ۲۰۲۱.
