نویسنده: حسین هادی پور
من، حسین هادی پور، به عنوان یک ناظر علاقهمند به تحولات فناوری و اقتصادی در خاورمیانه، این مقاله را مینویسم تا به بررسی علمی و تخصصی آینده فناوری در عربستان سعودی بپردازم، با تمرکز بر نتیجه سرمایهگذاریهای عظیم این کشور در زمینههای هوش مصنوعی، رباتیک، بیوتکنولوژی و سایر فناوریهای نوین. عربستان سعودی، با برنامه چشمانداز ۲۰۳۰ (Vision 2030)، یکی از بزرگترین سرمایهگذاریهای دولتی در فناوری را در تاریخ مدرن آغاز کرده است و هدف آن تبدیل شدن از یک اقتصاد نفتمحور به یک hub جهانی نوآوری است. این مقاله، با استناد به گزارشهای سازمانهای بینالمللی مانند مجمع جهانی اقتصاد (WEF)، سازمان شفافیت بینالملل، بانک جهانی، و گزارشهای داخلی عربستان مانند گزارش سالانه چشمانداز ۲۰۳۰ (۲۰۲۴)، به تحلیل زمینه سرمایهگذاریها، بررسی فناوریهای کلیدی، ارزیابی نتیجه اقتصادی و اجتماعی، بررسی چالشها و ریسکها، و پیشبینی آینده تا افق ۲۰۴۰ میپردازد. هدف من این است که با نگاهی واقعگرایانه و مبتنی بر شواهد، خوانندگان را با پتانسیلهای تحولآفرین این سرمایهگذاریها آشنا کنم و نشان دهم که چگونه عربستان میتواند به یک قدرت فناوری تبدیل شود، اما با ریسکهای جدی همراه است.
عربستان سعودی، بهعنوان بزرگترین اقتصاد خاورمیانه با تولید ناخالص داخلی بیش از ۱ تریلیون دلار در سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴ میلادی)، با چالش وابستگی شدید به نفت روبهرو بود. برنامه چشمانداز ۲۰۳۰، که توسط ولیعهد محمد بن سلمان در سال ۲۰۱۶ راهاندازی شد، هدف آن تنوعبخشی اقتصاد، کاهش وابستگی به نفت (از ۹۰ درصد به کمتر از ۴۰ درصد تا ۲۰۳۰)، و تبدیل عربستان به یک مرکز جهانی نوآوری است. تا سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵)، عربستان بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در فناوری سرمایهگذاری کرده است، که شامل صندوق سرمایهگذاری عمومی (PIF) با ارزش ۷۰۰ میلیارد دلار میشود. این سرمایهگذاریها بر زمینههایی مانند هوش مصنوعی (AI)، رباتیک، بیوتکنولوژی، انرژی تجدیدپذیر و شهرهای هوشمند تمرکز دارند.
گزارش مجمع جهانی اقتصاد نشان میدهد که عربستان تا ۲۰۲۵ بیش از ۳ میلیارد دلار در زیرساختهای AI سرمایهگذاری کرده و هدف آن تبدیل شدن به سومین قدرت AI جهان پس از آمریکا و چین است. پروژههایی مانند شهر نئوم (NEOM)، با بودجه ۵۰۰ میلیارد دلار، نماد این تحول هستند و هدف آن ایجاد یک شهر هوشمند با فناوریهای پیشرفته است. همچنین، عربستان با همکاری شرکتهای جهانی مانند گوگل، مایکروسافت و هواوی، مراکز تحقیقاتی راهاندازی کرده است. این سرمایهگذاریها نتیجهای مستقیم از چشمانداز ۲۰۳۰ است که اقتصاد را از نفت به نوآوری منتقل میکند.
عربستان بر فناوریهای کلیدی تمرکز دارد که نتیجه سرمایهگذاریهای آنها را بررسی میکنیم:
عربستان با سرمایهگذاری ۱۰۰ میلیارد دلار تا ۲۰۳۰ در AI، هدف آن ایجاد ۱۰۰ هزار شغل جدید در این حوزه است. گزارش سازمان شفافیت بینالملل نشان میدهد که AI تا ۲۰۳۰ بیش از ۱۳۵ میلیارد دلار به GDP عربستان اضافه خواهد کرد. پروژههایی مانند Tech Fusion، که در مارس ۲۰۲۵ راهاندازی شد، بر ادغام AI در بخشهای انرژی، سلامت و حملونقل تمرکز دارد. نتیجه این سرمایهگذاری، تبدیل عربستان به hub AI در خاورمیانه است، با مراکز داده پیشرفته و استارتاپهای محلی مانند Beam AI که در ۲۰۲۵ بیش از ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه جذب کرد.
سرمایهگذاری در رباتیک بخشی از برنامه چشمانداز ۲۰۳۰ است که هدف آن خودکارسازی صنایع است. عربستان با همکاری شرکتهای ژاپنی و آمریکایی، کارخانههای رباتیک راهاندازی کرده و تا ۲۰۳۰ قصد دارد ۲۰ درصد مشاغل صنعتی را با رباتها جایگزین کند. نتیجه این سرمایهگذاری، افزایش بهرهوری تا ۳۰ درصد و ایجاد مشاغل جدید در برنامهنویسی رباتها است. در NEOM، رباتها برای ساخت شهر استفاده میشوند و نتیجه آن کاهش هزینههای ساخت تا ۲۵ درصد است.
عربستان با سرمایهگذاری ۵۰ میلیارد دلار در بیوتکنولوژی، هدف آن توسعه داروهای نوین و کشاورزی هوشمند است. پروژههای مانند Biotech Hub در ریاض، با همکاری شرکتهای جهانی، درمانهای ژنتیکی برای بیماریهای مزمن ارائه میدهند. نتیجه این سرمایهگذاری، کاهش واردات دارو تا ۴۰ درصد و ایجاد ۵۰ هزار شغل در بخش سلامت است. گزارش بانک جهانی نشان میدهد که بیوتکنولوژی تا ۲۰۳۰ ۵۰ میلیارد دلار به اقتصاد عربستان اضافه خواهد کرد.
سرمایهگذاریهای عربستان نتیجه اقتصادی چشمگیری خواهد داشت:
رشد GDP: گزارش بانک جهانی پیشبینی میکند که فناوری تا ۲۰۳۰ بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار به GDP اضافه کند و رشد اقتصادی را به ۵ درصد برساند.
ایجاد شغل: بیش از ۱ میلیون شغل جدید در بخش فناوری تا ۲۰۳۰، که بیکاری جوانان را از ۲۵ درصد به ۱۵ درصد کاهش میدهد.
تنوع اقتصاد: کاهش وابستگی به نفت به کمتر از ۴۰ درصد، با افزایش صادرات فناوری تا ۱۰۰ میلیارد دلار.
پیامد: عربستان به سومین قدرت AI جهان تبدیل میشود و اقتصاد آن مقاومتر میشود.
سرمایهگذاریها نتیجه اجتماعی دارند:
آموزش و نوآوری: دانشگاههای مانند KAUST با تمرکز بر فناوری، نیروی متخصص تربیت میکنند. نتیجه آن افزایش نوآوری و کاهش فرار مغزها است.
تغییر فرهنگی: شهرهای هوشمند مانند NEOM، فرهنگ نوآوری را ترویج میکنند و جامعه را مدرن میکنند.
پیامد: افزایش کیفیت زندگی و کاهش نابرابری با ایجاد شغل برای زنان (۳۰ درصد نیروی کار فناوری).
سرمایهگذاریها چالشهایی دارد:
ریسک اقتصادی: اگر قیمت نفت کاهش یابد، بودجه محدود میشود.
چالش فرهنگی: مقاومت سنتی در برابر فناوریهای نوین.
پیامد: اگر مدیریت نشود، سرمایهگذاریها هدر میرود.
سرمایهگذاریهای عربستان در فناوری، با واقعیت چشمانداز ۲۰۳۰، کشور را به leader فناوری تبدیل میکند. نتیجه آن رشد اقتصادی، ایجاد شغل و تنوع است. من، حسین هادی پور، باور دارم که این تحول، خاورمیانه را تغییر خواهد داد.
