امیر ناظمی
مفهوم جمع‌سپاری
با آمدن ماشین لباس‌شویی سبک زندگی زنان در قرن۲۰م تغییر کرد، چرا که بخش عمده‌ای از وقت آنان که پیش‌تر صرف شستشو می‌شد، آزاد شد، تا زنان خانه‌دار فرصت حضور در جامعه یابند. به این ترتیب ماشین لباس‌شویی تبدیل به یکی از بازیگران افزایش مشارکت اقتصادی-اجتماعی زنان شد. شاید می‌توان گفت با هر تغییری که در دنیا می‌آید، شیوه‌های پیشین ما نیز تغییر می‌کنند!
توسعه فناوری اطلاعات نیز شیوه‌های «کار خیر» را به شدت تغییر داده است؛ و یکی از مهم‌ترین تغییرات به دلیل جمع‌سپاری (Crowdfunding/Crowdsourcing) است. جمع‌سپاری یعنی جمع کردن پول برای کاری که دیگرانی حاضر هستند به شما آن پول را بدهند؛ و با شما به گونه‌ای در آن کار مشارکت می‌ورزید.
مثلا ممکن است کارآفرینی ایده‌اش را اعلام کند و برای اجرای آن پول جمع کند و دیگرانی هم به او پول دهند و به ازاء آن در شرکتی که بعد از اجرای ایده (و در صورت موفقیت آن) تشکیل می‌شود، سهام بگیرند. سایتی مانند Kickstarter یکی از بزرگترین سایت‌هایی است که این پول‌ها را جمع‌سپاری می‌کند. یا شاید هنرمندی برای تولید فیلم‌اش بخواهد پول جمع کند و برخی به او کمک کنند تنها به ازاء آن که در انتهای آن فیلم از آن‌ها تشکر کند؛ سایتی مانند Indiego یکی از معروف‌ترین سایت‌های جمع‌سپاری در دنیا برای کارهای هنری است.
کار خیر و جمع‌سپاری
اما پول برای موضوعات خیریه اغلب در دنیا به صورت «هدیه» است، یعنی در ازاء پول، فرد یا معامله‌اش را با خدایش کرده است یا به دلیل مسوولیت اجتماعی از خیر پول‌اش برای یاریگری دیگری گذشته است. اما مدل‌های جدیدتر و پیچیده‌تری هم هست که با مثال کرونا ادامه‌اش می‌دهیم:
شیوع کرونا باعث شده است بسیاری از افراد درآمد روزانه‌شان را از دست بدهند؛ مثلا راننده اسنپ/تپ‌سی را در نظر بگیرید که این روزها درآمدش قطع شده است. شاید یک وام کوتاه‌مدت برای او کارساز باشد، اما پیدا کردن بانک و ضامن در این روزهای پایان سال امری نزدیک به محال است.
حالا سایتی جمع‌سپاری را درنظر بگیرید که به این صورت کمک مالی جمع می‌کند:
1️⃣فرد خیر مثلا ۴ میلیون تومان در صندوق طرح می‌ریزد. اسم و میزان کمک او شفاف اعلام می‌شود.
2️⃣پول‌های جمع‌آوری شده به همان رانندگان (که اسامی‌شان و سوابق‌شان مثلا توسط اسنپ/تپ‌سی قابل شناسایی و معرفی است) هر فرد ۲ میلیون تومان وام (و نه کمک) داده می‌شود.
3️⃣فرد پس از کرونا وقتی در اسنپ/تپ‌سی مشغول به کار شد، پول از حساب‌اش کسر می‌شود و به حساب فرد خیر (بدون سود) بازگرادنده می‌شود.
4️⃣اسامی افراد گیرنده وام بر اساس سوابق قبلی آنان (مثل میزان درآمد ماهیانه متوسط آنان از رانندگی در اسنپ/تپ‌سی) مشخص و شفاف است و فرد غیرمخاطب این کمک را دریافت نخواهد کرد. حتی فرد خیر می‌تواند در انتخاب فرد گیرنده (بدون نام و بر اساس ویژگی‌ها) نظر دهد!
(مثال راننده فرضی است برای آنکه قریب به ذهن باشد، او می‌تواند برق‌کار ماهری باشد یا آشپزی در خانه یا ...)
در این فرآیند البته اگر بانکی تضمین کند، بازگشت پول و کاهش ریسک را، بسیار جذاب‌تر خواهد شد. به این ترتیب بانکی (در این طرح فعلا پست و بانک رسالت پیش‌قدم‌شده‌اند) به اندازه پول جمع‌آوری شده وام می‌دهد و با دریافت چک یا سفته از فرآیند بانکی به صورت داوطلبانه به این طرح کمک می‌کند.
البته اگر کمک‌ها نیز در جایی ذخیره شود تا در زمان بازگشت مشخص شود، چند تومان به هر فردی باید داده شود، این طرح قوی‌تر خواهد شد؛ که البته در این طرح بانک سامان نیز همراهی کرده است تا جدول واریز هر فرد را از درگان پرداخت اینترنتی مشخص کند.
کمپین #کنارهمیم
جمع‌سپاری الکترونیکی از صدقه‌های متداول بسیار متفاوت است، به این دلایل:
1️⃣پول جمع‌شده صدقه نیست، بلکه وام است. هم خیرین بیشتربرایش پیدا می‌شود و هم گیرنده همان فرد کوشایی است که بنا به بحرانی امکان کار نیافته و بعد می‌تواند بدهی‌اش را بازگرداند.
2️⃣شفافیت همراهان(از کسی که اهداکننده پول است و چه کسی که گیرنده است) لیست مشخص دارند و احتمال فساد نزدیک به صفر است.
3️⃣نظام بانکی در خدمت طرح است و وام به صورت قرض‌الحسنه داده می‌شود. نظام بانکی تجربه وام‌دهی و سازوکار آن را به‌اشتراک گذاشته است.
4️⃣شاید برای کسانی که چه به دلایل مذهبی و چه دلایل اخلاقی از دریافت سود ناراضی هستند، این پلتفرم فرصتی برای وام‌دهی به انسان شریفی است که محتاج نیست، اما امری خارج از اراده او این روزها او را به سختی کشانده است.
برای آنکه نشان دهیم #کنارهمیم شما هم به این کمپین بپیوندید:
mehrabane.ir/view/656
پ.ن: دکتر مرتضی فرهادی عزیز با کتاب «یاریگری» ریشه‌های این رفتار را در تاریخ ایران، با نگاهی جامعه‌شناسانه گردآوری کرده‌اند؛ شیوه‌هایی که پدران و مادران ما به کمک آن از سختی‌های تاریخ جان سالم به در بردند!
