محمد جواد کریمی/ کارشناسی علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی
عوامل جنگ
همه اتفاقات از یک تظاهرات در جنوب لبنان به رهبری معروف سعد ؛ که در اعتراض به تشکیل یک شرکت احتکار ماهیگیری که توسط مارونی ها توسط کمیل شمعون تاسیس شده بود شروع شد.
این تظاهرات در دفاع از حق ضایع شده ماهیگیران مستضعف برگزار شد که در طی این رویداد معروف سعد به ضرب گلوله ارتش لبنان به شهادت رسید و جرقه ی شروع جنگ داخلی خورده شد؛ البته این اتفاق از عوامل و دلایل اصلی شروع بحران نبود.
از دیگر دلایل منفجر شدن اتوبوسی که مسافران آن فلسطینی_لبنانی بودند از سوی فالانژها
در عین الرمانه اتفاق افتاد و بعد از انفجار تک تک افراد را از اتوبوس پیاده کرده و به ضرب گلوله به قتل رساندند و عده ای نیز در طی این اتفاق ربوده شدند؛
همچنین سوء قصد به جان پی یر جمیل موسس و رهبر حزب کتائب و فوت شدن او پس از مدتی توسط گروهی ناشناس به آتش این بحران افزود.
در صورتی که متهمین این ترور در هاله ای از ابهام قرار داشتند ، فالانژها به انتقام این سوء قصد به مدت دو روز با متهم کردن فلسطینی ها، به اردوگاه هایی که آنها در آن ساکن بودند یورش بردند و صبرا و شتیلا را به خاک و خون کشیدند و بسیاری از فلسطینی ها را به قتل رساندند و این قتل عام جنایتی بزرگ در جوامع بین الملل شناخته شد.
عوامل پنهانی جنگ
از عوامل مهم شروع این درگیری در لبنان، حضور سازمان های فلسطینی در لبنان و درگیری های میان ارتش لبنان و سازمان های آزادی بخش فلسطینی که این درگیری ها به امضای توافقنامه قاهره بین ارتش لبنان و مقاومت فلسطین در سال ۱۹۷۰ باز می گردد.
در این توافقنامه (القاهرة) ، 16 اردوگاه رسمی UNRWA در لبنان ، محل زندگی سیصد هزار پناهنده فلسطینی ، از قلمرو قضایی شدید دفتر دیوکسیم ارتش لبنان خارج و تحت اختیار فرماندهی مبارزه مسلحانه فلسطین قرار گرفتند . اگرچه این اردوگاه ها تحت حاکمیت لبنان باقی مانده بودند ، اما ترتیبات جدید به این معنی بود که پس از سال 1969 ، آنها به یک پایگاه اصلی برای جنبش چریکی تبدیل شدند.
این توافق نامه همچنین حق ساکنان فلسطین در لبنان را "برای پیوستن به انقلاب فلسطین از طریق مبارزه مسلحانه" تعیین کرد. علاوه بر این ، همچنین به فلسطینی ها اجازه داد كه از نظر قانونی بر اردوگاه های پناهندگان خود در لبنان و حمله به اسرائیل از جنوب لبنان اقدام كنند.
از دیگر دلایل میتوان به حرکت انقلابی،اسلامی و مردمی امام موسی صدر اشاره کرد؛
چون ایشان برای احقاق حقوق محرومین و مستضعفین و همچنین در راه مبارزه علیه مراکز قدرت اقتصادی و لیبرالیسم اقدامی را در پیش گرفته بودند که باعث شده بود دولت لبنان تحت فشار گرفته وراهی جز مقابله به هر بهانه با امام موسی صدر نداشتند.
و دیگر دلایل ظاهری همچون تظاهران ماهیگیران جنوب لبنان به رهبری معروف سعد
و کشته شدن او توسط مارونی ها و ایضاً انفجار اتوبوس حامل مسافران فلسطینی_لبنانی توسط فالانژها و در نهایت قتل عام فلسطینیان مستقر در صبرا و شتیلا به بهانه
متهم بودن به کشتن بشیر جمیل.
دست های پشت پرده
در واقع دست هایی در کار بود تا هم لبنان و بیروت تجزیه و منقطع بشود و مسیحیانی که در مناطق مسلمان نشین بودند و هم مسلمانانی که ساکن مناطق مسیحی نشین بودند باید مناطق را ترک می کردند و این اتفاق خود قرینه ای برای طرح تجزیه بود که تا حدودی ناکام ماند.
فالانژ های مسیحی، مسلمانان را تهدید می کردند تا مناطق مسیحی نشین را ترک کنند؛
ولی در بخش مسلمان نشین مسلمانان نمی خواستند که این جنگ ها و درگیری ها با عنوان مذهبی شناخته شوند؛
مشابه این اتفاق در اروپا زمانی افتاد که اروپایی ها و دست های پشت پرده
سعی داشتند با تخریب منازل یهودی ها آنها را به سمت اراضی إشغالی فلسطین سوق
دهند و آنها را در فلسطین مستقر کنند و این طرح ها کاملا برنامه ریزی شده بود.
این جنگ پانزده ساله که از تاریخ سیزدهم آپریل سال ۱۹۷۵ آغاز با حدود ۲۰۰ هزار کشته،
یک میلیون تن مجروح و حدود ۳۵۰ هزار تن آواره و ۴۰۰ هزار نفر مفقود الاثر شدند با انعقاد توافقنامه طائف به پایان رسید.
پیمان طائف که در ۲۲ اکتبر ۱۹۸۹ با میانجی‌گری عربستان سعودی در شهر طائف و در پایان جنگ داخلی لبنان منعقد شد که 62 نماینده از لبنان در آن شرکت داشتند.
این پیمان به منظور بازنگری در میثاق ملی لبنان و ایجاد توازن میان قدرت مذاهب و طوایف در این کشور منعقد شد. پیش از این پیمان از سال ۱۹۳۲ به بعد قریب به اتفاق قدرت این کشور از سوی استعمارگران فرانسوی در اختیار مسیحیت مارونی گذاشته شده بود؛
پیش از پیمان طائف، نخست وزیر اهل سنّت توسّط رئیس جمهور مارونی انتخاب می‌شد و در برابر وی مسئول بود؛ طبق این پیمان نخست وزیر مانند سیستم‌های کلاسیک پارلمانی در برابر قوّه‌ی مقننّه مسئول شناخته می‌شود.
در طول مذاکرات انعقاد این پیمان بر خلاف میثاق ملی لبنان نخست وزیر ژنرال میشل عون از مسیحیان مارونی لبنان بود که توسط امین پیر جمیّل انتخاب شده بود.
از مفاد این پیمان میتوان به خلع سلاح تمام گروه‌های شبه نظامی داخلی و خارجی لبنان جز گروهی داخلی به نام حزب الله و دو گروه خارجی فتح و حماس اشاره کرد.
این پیمان در ۴ نوامبر ۱۹۸۹ تأیید شد و به امضاء رسید.
آن روز پارلمان لبنان در فرودگاه قلیعات در شمال لبنان تشکیل جلسه داد و رینیه معوض را به ریاست جمهوری برگزید، در حالی که لبنان ۴۰۹ روز بود پس از استعفای امین پیر جمیّل رئیس جمهور نداشت؛ معوض ١٧ روز بعد در حالی که از مراسم روز استقلال لبنان باز می‌گشت در پی انفجار یک خودروی بمب‌گذاری شده در بیروت کشته شد و پس از این واقعه الیاس هراوی رئیس جمهور لبنان شد.
از نتایج این جنگ نا تمام می توان به :
برابر شدن نسبت مسیحیان و مسلمانان ساکن در منطق مختلف لبنان، و همچنین خلع سلاح تمامی گروه های نظامی لبنان باستثناء گروه کوچک و داخلی به نام حزب الله،
و ایضاً شروع پروسه اخراج سازمان آزادی بخش فلسطین از لبنان و در نهایت افزایش نفوذ
سوریه در لبنان شد و این جنگ و درگیری خود جرقه ای بر جنگ تموز یا ۳۳ روزه میان لبنان و اسرائیل بود
