کیمیا بیدرام/کارشناسی حقوق دانشگاه شهید بهشتی
در حالی که ویروس کرونا با سرعت بالایی در حال انتشار در جهان است اثرات سوء آن در سوریه که سالهاست در اثر جنگ داخلی آسیب دیده میتواند یک فاجعه بزرگ را رقم بزند.
تهدیدات ویروس کرونا می باید هم در مناطق تحت کنترل بشار اسد و گروه تروریستی پ.ک.ک و هم باید در ناحیه ادلب و دیگر مناطق آزاد شده جدی گرفته شود.
اگر چه ترکیه با تمام امکانات خود تلاش می کند تا به این مناطق کمک کند اما می باید جامعه بین المللی، به ویژه سازمان بهداشت جهانی، به منظور مقابله با این ویروس کمکهای لازم را در اختیار بیش از پنج میلیون نفری قرار دهند که در این مناطق زندگی می کنند.
جمعیت ۵ میلیون نفری دمشق برای مقاومت در برابر شیوع کرونا وضعیت خوبی ندارد. در خانه‌هایی که قبلاً یک خانوار زندگی می‌کرد، اکنون شش خانوار تنگاتنگ هم زندگی می‌کنند، زیرا مردم طی جنگ‌های نه سال گذشته زندگی خود را رها کرده‌اند و به پایتخت گریخته‌اند که امنیت بیش‌تری دارد. جنگ آن‌ها را به خاک سیاه نشانده است و ۸۰ درصد مردم سوریه طبق آمار سازمان ملل زیر خط فقر زندگی می‌کنند. تابستان سال پیش، پس از آن که دولت ترامپ قانون موسوم به قانون قیصر را زیر عنوان حمایت از شهروندان سوریه وضع کرد، این محرومیت خیلی وخیم‌تر شد. نام این قانون برگرفته از نام عکاسی سوری است که از قتل هزاران نفر از مردم به دست حکومت، مدارک مستندی تهیه کرد. این قانون از ۱۷ ژوئن به اجرا در آمد و تحریم‌های اقتصادی شدیدی را علیه سوریه عملی کرده است که اقتصاد آن پیش از آن هم رو به فروپاشی بود.
سوریه با تحریم‌های جدید تحت محاصره اقتصادی کامل قرار گرفته است که افزایش قیمت‌ها، فروپاشی ارزش پول سوریه، و کمبود مواد غذایی و سایر مایحتاج را در پی داشته است. ظاهراً هدف از این قانون حمایت کردن از شهروندان عادی در برابر حکومت سوریه بوده است، اما در عمل به فقر، سوء‌تغذیه و آسیب‌پذیری در برابر کرونا دامن زده است. مردم کوچه و خیابان می‌گویند بین خریدن ماسک و نان یکی را باید انتخاب کنند.
برای سال های متمادی است که ادلب و مناطق آزاد شده و تحت کنترل مستقیم ترکیه در شمال سوریه با ۵ میلیون نفر جمعیت که آسیبهای بسیاری از جنگ دیده اند در تلاش بقا هستند.
این مناطق که هر از گاهی مورد حمله رژیم و گروه تروریستی پ.ک.ک قرار گرفته اند ، اکنون با چالش ویروس کرونا روبرو هستند.
اگرچه ترکیه سعی فراوانی را برای بازسازی نظام بهداشتی و درمانی این مناطق مبذول داشته اما، با توجه به تراکم جمعیت و شرایط جنگی، مشکلات بسیار زیادی به خصوص در ادلب وجود دارد.
این منطقه از آگوست سال ۲۰۱۹ هدف رژیم دمشق، روسیه و ایران بوده است. عملیاتهای نظامی انجام شده علیه این منطقه، سبب شده تا حداقل یک و نیم میلیون آواره شوند که حدود یک میلیون نفر از آنان در اردوگاه هایی در خط مرزی ترکیه ، در شرایط بسیار سخت جنگ زندگی می کنند. این در حالی است که سیصد هزار نفر از دیگر اهالی ادلب نیز در مناطق مختلف آواره شده اند.
از سوی دیگر به دنبال عملیات مختلف صورت گرفته از سوی رژیم دمشق و حامیانش زیرساختهای منطقه و در وهله نخست بیمارستان ها و کلینیک ها هدف قرار گرفتند. براساس داده های سازمان بهداشت جهانی ، حداقل نیمی از۳۰۰ واحد بهداشتی و درمانی منطقه در این حملات نابود شده اند.
در چنین شرایطی ویروس کرونا می تواند در مناطق جنگ زده، در میان آوارگان و در نبود پزشک، دارو و تحهیزات پزشکی تخریبات فاجعه باری را با خود به همراه آورد.
ارتش ترکیه که از اکتبر ۲۰۱۹ میلادی در میان واکنش های تند بین المللی وارد شمال سوریه شده، حالا با تهدید کرونا، تحرکات خود را در منطقه به حداقل رسانده و به تعبیر کارشناسان غربی، در باتلاق سوریه زمینگیر شده است، این اولین نشانه های اثرات کرونا بر آینده سیاسی و امنیتی منطقه غرب آسیاست و ضرورت بازنگری در سیاست های تعاملی را یادآوری می کند، از همین رو به نظر می رسد برای ترکیه ای ها جهت خروج از مخمصه سوریه نیز بهترین زمان فراهم شده است.
براساس تازه ترین گزارش ها از شمال سوریه، دولت ترکیه برای جابجایی نیروهای نظامی خود در سوریه محدودیت‌هایی اعمال کرده است. دویچه وله در گزارشی از وضعیت جدید ارتش ترکیه در شمال سوریه می نویسد، این اقدام برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا در میان ارتشیان ترکیه در کشور همسایه صورت گرفته است.
ترکیه برای حفاظت از سربازانش در شمال سوریه یک تیم پزشکی با هدف معاینات و آموزش نیروها به این منطقه اعزام کرده و تحرکات نظامیانش در منطقه را به حداقل رسانده و هر اقدامی را در ارتباط با جابجایی ها به تصمیم فرماندهان براساس ضرورت ها موکول کرده است.
ارتش ترکیه که به بهانه مبارزه با تروریسم، عملیات مختلفی را از سال ۹۶ در شمال سوریه شروع کرده ، طی این سال ها نه تنها خسارات و تلفات انسانی به مردم این مناطق تحمیل کرده ، بلکه این تحرکات بیشتر در خدمت گروه های تروریستی منطقه قرار گرفته است.
در همین ارتباط، ارتش ترکیه که اکتبر ۲۰۱۹ عملیات گسترده‌ای را در شرق رود فرات علیه نیروهای کرد سوریه آغاز کرد و با انتقادهای بین‌المللی روبه رو شد، اکنون چندی است عملیات "بهار صلح" را در منطقه ادلب در شمال غرب سوریه شروع کرده که کارشناسان و تحلیلگران منطقه معتقدند این عملیات نیز عملا در حمایت از گروههای مسلح تروریست و علیه ارتش سوریه بوده است.
این سلسله عملیات ترکیه ای ها نه تنها تاکنون به تامین و تضمین امنیت مرزهای ترکیه کمکی نکرده، بلکه سدی شد در برابر عملیات پاکسازی تروریست ها درادلب از سوی ارتش سوریه و به بیانی دیگر منطقه را در آستانه یک درگیری جدیدی قرار داد.
مداخله ارتش ترکیه در شمال سوریه همواره با تلفات انسانی و خسارات مادی هم روبه رو بوده است بطوری که دیده‌بان موسوم به حقوق بشر سوریه که مرکز آن در لندن قرار دارد، دوشنبه این هفته خبر داد: شلیک توپخانه و بمباران شدید نیروهای ترکیه و گروههای وابسته به آن‌ها در روستاهای "کوبرلک"، "عبدی کوی" و " حریة " در حومه شمال " رقه "، ده‌ها خانواده ساکن در این روستاها را مجبور به فرار به منظور پناه گرفتن در مناطق امن کرد.
عملیات نظامی علاوه بر خسارات مالی و جانی ناشی از برخوردهای مسلحانه اش، این روزها دارای ابعاد مختلفی از آسیب ها از جمله بهداشتی هم شده و کرونا تهدیدی جدی علیه همه است. این موضوع بویژه در کشورهای جنگ زده مانند یمن و سوریه تهدیدی مضاعف تلقی می شود.
اکنون در خود ترکیه نیز کرونا در حال جولان دادن است؛ مقام های ترکیه تا یک ماه پیش عملا هرگونه وجود ویروس جدید کرونا را انکار می کردند، اما به محض اعلام اولین قربانی در آن زمان، آمارهای ابتلا و مرگ و میر ناشی از آن به شکل انفجاری هر روز افزایش یافته است، بطوری که تا پایان روز دوشنبه، رسانه های این کشور به نقل از سخنگویان وزارت بهداشت ترکیه به رقم ۳۰ هزار و ۲۱۷ مبتلا به کووید ۱۹ رسیدند و تعداد قربانیان این بیماری را ۶۴۹ نفر اعلام کردند.
از آن هنگام، دولت ترکیه با یکسری تحرکات با هدف نمایش اقتدار در مهار ویروس کرونا مانند تدابیر سختگیرانه تردد درون و میان شهری و یا اختصاص حقوق چندماه از سوی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور این کشور برای جبران آسیب های کرونا و نیز ممنوعیت فروش پولی ماسک صورت ، تلاش کرده ، خود را موفق تر از کشورهای هم قاره ای در اروپا جلوه دهد، اگرچه احزاب مخالف در ترکیه همچنان واکنش دولت را دراین زمینه به موقع نمی دانند و حتی با توجه به واکنش دیرهنگام آنکارا در اعلام شروع همه گیری، همچنان نسبت به آمارهای واقعی مبتلایان در این کشور بی اعتماد هستند.
حال با توجه به شرایط داخلی ترکیه از یک سو و نگرانی های فزاینده در خصوص امکان همه گیری کرونا در سوریه از سوی دیگر که ناشی از عدم استقرار و حاکمیت کامل دمشق در مناطق خارج از کنترل سوری هاست، قطعا باید ترکیه را به خود آورده باشد، بویژه آنکه کنترل های بهداشتی بر نیروهای نظامی حین عملیات مسلحانه کار ساده ای نخواهد بود.
در عین حال، ویروس کرونا علاوه بر تاثیرات عمیق اجتماعی اش، در آینده روابط و مناسبات بین المللی هم اثرات خود را خواهد گذاشت و از هم اکنون نشان داده است که شکست آن نیازمند همکاری های جمعی منطقه ای و بین المللی است، از همین رو زمان برای حل مسائل منطقه ، از جمله در سوریه ، در بهترین شرایط است تا ضمن دستیابی به امنیت حداکثری از طریق میز مذاکره و همکاری های دوجانبه و چندجانبه، تدابیر ویژه برای مهار این بیماری پاندمیک نیز اتخاذ شود.
