دعاوی خانواده چیست و چه دعاوی‌هایی در این دسته قرار می‌گیرند؟ اهمیت حفظ و تقویت بنیاد خانواده در همه کشورهای دنیا از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا اصل جامعه را بنیاد خانواده تشکیل می‌دهد. جهت تقویت بنیاد خانواده و کمک به حل‌وفصل مشکلات خانوادگی هم‌اکنون رسیدگی به این مشکلات به یکی از اولویت‌های مهم سازمان‌های قضایی تبدیل‌شده است.
افزایش چشم‌گیر دعاوی خانواده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که حفظ بنیاد خانواده نیاز به حمایت‌های ویژه‌ای دارد به همین جهت قانونی به نام قانون حمایت از خانواده در قانون مدنی و قضایی کشور وضع‌شده است.
دعاوی خانواده
همان‌طور که از نام آن پیدا است، دعاوی خانواده مرتبط با امور خانواده است. به‌عنوان یک قاعده کلی می‌توان گفت هر دعاوی که در آن فرد یا افرادی از یک خانواده درگیر آن باشند، در دسته دعاوی خانوادگی قرار می‌گیرد. به‌طور مثال زن و مرد از تاریخ عقد که به‌صورت رسمی عمل نکاح را انجام می‌دهند یک سری مسئولیت در قبال همدیگر دارند و باید حقوق همدیگر را به‌عنوان زن و شوهر رعایت کنند، در صورت عدم رعایت این حقوق توسط یکی از آن‌ها، طرف دیگر می‌تواند به‌صورت قانونی از همسر خودش شکایت کند و دعاوی را در مقامات قضایی پیگیری کند، حال این دعاوی در دسته دعاوی خانواده قرار خواهد گرفت.
این دعوای فقط مربوط با زن و شوهر نیست و در بسیاری از جنبه‌های دیگر ممکن است خودش را نشان دهد. مثلاً دعاوی مربوط به فرزندان و والدین نیز می‌تواند در این دسته از دعاوی قرار بگیرد
انواع دعاوی خانواده
در سال‌های اخیر در کشور جمهوری اسلامی ایران قانونی تحت عنوان تحکیم بنیاد خانواده به تصویب رسیده است که در این قانون به‌صراحت در رابطه با دعاوی مربوط به خانواده سخن به میان آورده شده است. هدف از تصویب چنین قانونی کمک به بنیاد خانواده، جلوگیری ازهم‌پاشیده شدن خانواده، حل مشکلات خانواده به روش‌های قانونی و مدنی و... است. در ماده ٤ این قانون به انواع این دعاوی اشاره‌شده است که با استناد به آن می‌توان موارد زیر را همگی در دسته این دعاوی قرارداد.
· نامزدی و خسارات ناشی از برهم زدن آن
· نکاح دائم، موقت و اذن در نکاح
· شروط ضمن عقد نکاح
· ازدواج مجدد
· جهیزیه
· مهریه
· نفقه زوجه و اجرت‌المثل ایام زوجیت
· تمکین و نشوز
· طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن
· حضانت و ملاقات طفل
· نسب
· رشد، حجر و رفع آن
· ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به آنان
· نفقه اقارب
· امور راجع به غایب مفقودالاثر
· سرپرستی کودکان بی‌سرپرست
· اهدای جنین
· تغییر جنسیت
چه دادگاهی صلاحیت رسیدگی به دعاوی خانوادگی را دارد
همان‌طور که گفتیم در ماده ٤ قانون حمایت از بنیاد خانواده به انواع دعاوی مربوط به خانواده اشاره‌کرده است و مراجع دارای صلاحیت رسیدگی به آن را نیز آورده است. طبق این قانون دادگاه خانواده تنها دادگاهی است که صلاحیت کامل برای رسیدگی به امور مرتبط با دعاوی خانواده را به عهده دارد. اگر دادگاهی غیر از دادگاه خانواده امور مرتبط با دعاوی خانواده را مورد اقامه خود قرار دهد، باید این دادگاه استنکاف از رسیدگی به چنین پرونده‌ای را حتماً به دادگاه خانواده ارسال کند، در غیر این صورت صلاحیت رسیدگی را از دست خواهد داد.
کلیه دعاوی خانوادگی نامبرده شده را می‌توان در دادگاه خانواده با استناد به ماده‌های ذکرشده در قوانین حمایت از خانواده پیگیری کرد. هر دعاوی برای خود قانون خاص و قواعد خاص خودش را دارد که معمولاً در این رابطه از وکلای باتجربه در حوزه دعاوی مربوط به خانواده کمک گرفت می‌شود زیرا آن‌ها به تمام اصول و قوانین مربوط به این امور آگاه هستند.یکی دیگر از مراجعی که طبق شرایط خاصی صلاحیت رسیدگی به پرونده‌های دعاوی خانواده را دارد، شورای حل اختلاف است که در ادامه به نحوه صلاحیت آن نیز می‌پردازیم.
صلاحیت شورای حل اختلاف در دعاوی خانوادگی
شورای حل اختلاف یکی از مراجع قانونی و معتبر دستگاه قضایی است که صلاحیت رسیدگی به بسیاری از پرونده‌ها را دارد. برخی از موارد دعاوی خانوادگی را می‌توان در این شورا پیگیری کرد. برخی دیگر از دعاوی مربوط به خانواده در صلاحیت این شورا نیست. اگر دعاوی به‌صورت مستقل در این شورا ذکرشده باشند و قبلاً دادگاه خانواده دخالتی در آن نداشته باشد درنتیجه شورا حل اختلاف می‌تواند کار رسیدگی به آن را انجام دهد.
در زیر دو مثال از نحوه رسیدگی شورای حل اختلاف به دعاوی خانوادگی ذکرشده است:
1- به فرض مثال اگر مهریه، جهیزیه یا نفقه تا سقف بیست میلیون تومان باشد، در این صورت طبق قوانین تعریف‌شده در قانون حمایت از خانواده شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به آن را دارد، درصورتی‌که سقف مبالغ بالاتر از بیست میلیون تومان باشد در این صورت دادگاه خانواده به امور مربوطه رسیدگی می‌کند.
2- طلاق یکی از انواع دعاوی است که باید در دادگاه خانواده مطرح شود، اما به دنبال طلاق مواردی مانند نفقه، مهریه و... نیز قابل‌ذکر است که این امور را می‌توان در شورای حل اختلاف رسیدگی کرد.
برخی از ماده‌های قوانین مدنی در رابطه باصلاحیت رسیدگی به دعاوی خانوادگی
در این بخش به چند ماده مهم در رابطه با صلاحیت‌های مربوط به دادگاه خانواده می‌پردازیم که گاهی از آن‌ها بری هر فردی از اهمیت بالایی برخوردار است.
قانون ١١ آیین دادرسی مدنی در دعاوی خانواده
طبق این قانون دعاوی خانواده باید در دادگاهی رسیدگی و اقامه شود که اصل خانواده باید در حوزه قضایی آن اقامتگاه باشند. اگر خانواده در ایران سکونت دائم نداشته باشند می‌توان آن را در حوزه اقامتگاه سکونت موقت پیگیری کردد. اگر هیچ‌یک از این دو شرط وجود نداشته باشد دادگاه در حوزه مال غیرمنقول خانواده قابل‌رسیدگی است و اگر این شرط هم برآورد نشد، طبق اولویت متقاضی، محل دادگاه رسیدگی انتخاب می‌شود.
ماده ١٢ قانون دادرسی مدنی
طبق این ماده دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول اعم از دعاوی ممانعت از حق، دعاوی مالکیت، تصرف و... باید در دادگاهی اقامه شود که مال غیرمنقول در آن منطقه قرار دارد. حتی اگر طرف خوانده در آن منطقه سکونت نداشته باشد.
بر طبق همین ماده اگر مهریه مال غیرمنقول باشد، همچنان قوانین مربوط به حقوق خانواده باید دادگاهی که مال غیرمنقول در آن قرار دارد اقامه شود.
یک نکته مهم:
دیوان عالی کشور اعلام کرده است که مطالبه مهریه در دادگاه و مراجع محل عقد نکاح اشکالی ندارد. به‌طور مثال اگر زن و شوهر هرکدام از شهرهای مختلفی باشند و محل عقد نکاح آن‌ها در یک دفتر ازدواج در تهران باشد، دادگاه خانواده در محل وقوع نکاح (در این مثال تهران) صلاحیت رسیدگی به آن را دارد. این تبصره شامل مهریه مال غیرمنقول نیست.
ماده ١٤ قانون دادرسی مدنی
طبق ماده ٤ قانون حمایت از خانواده مربوط به دعاوی خانواده، اگر زوجین محل سکونت آن‌ها در خارج از کشور باشد، اگر یکی از طرفین در ایران اقامت موقت داشته باشد، درنتیجه دادگاه آن محل برای رسیدگی صالح است. اگر هر دو طرف اقامت موقت داشته باشند در این صورت دادگاهی که در محل اقامت موقت زوجه قرار دارد صلاحیت رسیدگی به پرونده را دارد.
آزاد کرمی کارشناسی ارشد
نویسنده وعلاقه مند به تولید محتوا برای سایت و...
