تاریخچه فرش ترکمن داستان طولانی دارد. اگر چه زمان دقیق بافت قالی ترکمن مشخص نیست ولی آنچه مشخص است اینکه قرنها قبل قالی ترکمن توسط زنان ترکمن بافته می شده است. در زمان روسیه تزاری فرش به عنوان مهمترین کالای تجاری ترکمن ها مورد داد و ستد قرار گرفت. طرح ها و نقوش مختلف قالی بسته به طایفه سازنده آن نام گذاری می شوند.
ترکمن ها اقوامی اصیل واقع در منطقه شمال شرقی ایران هستند. این اقوام زندگی عشایری داشته و از طریق دامپروری، پرورش اسب و شتر و کشاورزی به گذران زندگی می پرداختند. در این میان بافت فرش ترکمن به عنوان یکی از هنرهای اصیل این قوم قدمت طولانی دارد. زنان و دختران ترکمن و در برخی موارد مردان نسبت به بافت قالی ترکمن اقدام می نمایند. در کنار فرش و قالی ترکمن در اندازه های مختلف، انواع گلیم، خورجین، اجاق باشی، آلمالیق، پشتی قارچین و کیف های زنانه نیز بافته می شود. تاریخچه بافت فرش و قالی ترکمن بطور دقیق مشخص نیست. قدیمی ترین نمونه قالی ترکمن مربوط به قرن هیجده میلادی است. نمونه های قدیمی تر فرش به دلیل نوع کاربری و استهلاک فرش در دسترس نبوده، با اینحال نقوش و طرحهای بکار رفته در فرش ترکمن قدمتی طولانی به اندازه چندین قرن دارند.
طایفه های گوناگون ترکمن از ایام دور به قالی بافی مشغول بودند. در واقع فرش ترکمن مهمترین بافته و نماد این قوم محسوب می شود. در طوایف ترکمن تکه، ارساری و یموت بافت قالی رواج زیادی داشته است. برخی فرشهای ترکمنی با گره ترکی و برخی فارسی بافته می شوند. تاریخچه بافت فرشهای ترکمن بطور دقیق مشخص نیست ولی بطور قطع قرنها قبل بافت فرش یکی از کارهای اصلی زنان ترکمن بوده است. کار اصلی مردان ترکمن دامپروری و کشاورزی بوده و در این میان زنان مسئولیت نگهداری از چادرها، فرزندان، امور خانه و بافت فرش را بر عهده داشتند.
علاوه بر بافت فرش، گلیم و نمد از دیگر ساخته های دستان هنرمند زنان ترکمن محسوب می شد. فرش ترکمن در ابتدا جهت نیازهای جاری و تهیه جهیزیه برای دختران بکار می رفت. بافت فرش برای مقاصد اقتصادی و کسب درآمد به اوائل قرن بیستم میلادی بازمی گردد. اولین خریداران قالی ترکمن تجار و بازرگانان روسی بودند. پس از آن همراه با گسترش ارتباطات اجتماعی اقوام ترکمن، فرش ترکمن نقش مهمی در داد و ستدها و امور اقتصادی خانواده بر عهده داشت. در ادامه به بررسی نقش فرش و قالی ترکمن در افزایش ارتباطات و کسب درآمد برای ترکمن ها خواهیم پرداخت.
آنچه مسلم است اینکه ترکمن ها از ابتدا فرش ترکمن را وسیله ای بدون ارزش هنری می دانستند. بعدها و در قرن نوزدهم میلادی تزار روسیه حکمرانی خود را بر جمهوری های تازه استقلال یافته شوروی گسترش دادند. در این زمان راه آهن آسیای مرکزی که از شهر تاشکند عبور می کرد نقش مهمی در انتقال فرش ترکمن به روسیه و اروپا داشت. ترکمن هایی که در اطراف شهرهایی مانند بخارا و مرو ساکن شدند شروع به تبادل فرش با سایر مایحتاج نظیر شکر، نمک، غلات، چای و غیره نمودند. از طرفی فرشها و قالی های ترکمن مورد توجه تزار روس و طبقه اشراف روسیه و کشورهای اروپایی واقع شد.
پس از انقلاب روسیه صنایع فرشبافی روسیه منجر به تولید تجاری فرش ترکمن گردید. در این دوره فرشهای ترکمن با هدف صادرات تولید می شد. علاوه بر اندازه فرشهای تولید شده، ماده رنگی بکار رفته در آنها نیز از طریق اروپا وارد روسیه می شد. بدین ترتیب رنگهای صنعتی جایگزین رنگهای گیاهی شدند.
با تمام این تحولات دست بافته های ترکمن از نظر طرح و نقش و کیفیت دستخوش تغییرات نشد. از طرفی تجار و بازرگانان روس با تعویض ماده رنگی مورد استفاده در فرش با فرش ترکمن اقدام به داد و ستد با ترکمن ها می کردند. در این دوره فرش و قالی های ترکمن جایگاه خود را به عنوان مهمترین کالای با ارزش و قابل داد و ستد مستحکم نمودند. این جایگاه در سالهای بعد نیز همچنان حفظ گردید بطوریکه در حال حاضر قالی ترکمن به عنوان کالای اصلی صادراتی ترکمن ها به سایر کشورهای جهان محسوب می شود.
هر کدام از قالی و فرش های ترکمن نام مشخصی دارند. نام فرش ترکمن از نام طایفه بافنده آن گرفته می شود. از طرفی هر نوع طرح و مشخصه فرش دارای کاربرد مخصوصی است. در این میان برخی طرحهای فرش مانند فرش بخارا نیز وجود دارد که مختص طایفه خاصی نیست ولی دارای استاندارد و نقوش معینی است.
از فرشهای ترکمن بنام انگسی و یا انسی برای پرده ورودی چادر، فرش اسمولدوق با طرحهای پنج ضلعی برای پوشش روی شتر در مجالس عروسی، فرش هاچلو برای انداختن روی زمین، گرمچ به عنوان پادری و یا گهواره کودک استفاده می شود. طوایف مختلف ترکمن مانند یموت، تکه، ارساری، گوکلان، قیزیل آیاق، ساریق و … هر کدام دارای طرحهای مختص خود هستند. به عنوان مثال فرش ترکمن طرح بشیر توسط طایفه ارساری بافته می شود که شامل اشکال هشت ضلعی نیست. در تمام فرش های ترکمن رنگ قرمز استاندارد در زمینه فرش بکار گرفته می شود که مشخصه اصلی فرشهای ترکمن بشمار می آید.
