فرش ترکمن مهمترین صنایع دستی اقوان ترکمن است. در میان ترکمن ها اقوامی که در ایران ساکن هستند بافته های مرغوبتری نسبت به کشورهای مجاور دارند. هر ایل و طایفه نقش های مختص بخود داشته که بنام گول شناخته می شود. در ادامه ممترین نقش های فرش ترکمن را معرفی می کنیم.
کایروس پیشنهاد می کند: آشنایی با فرش ترکمن
فرش مهمترین صنایع دستی و نماد قوم ترکمن محسوب می شود. قالی ترکمن از طرح و نقش های تکراری تشکیل شده است که برگرفته از ذهن خلاق و هنر اصیل اقوام ترکمن است. در زبان ترکمنی طرح و نقش گول نامیده می شود. بنابراین هر یک از فرشهای ترکمن گل نام دارد. ویژگی بارز فرش ترکمن این است که هر طایفه و قوم طرحهای مختص بخود داشته که آنرا در میان سایر فرشهای ترکمن متمایز می نماید. نقش های فرش از اشکال ساده هندسی مانند لوزی، هشت ضلعی و تزئینات مختلف در اطراف آن اساس ترکیب و ساختار فرشهای ترکمن را تشکیل می دهد. طرحهای ترکمن از محیط اطراف آنها سرچشمه می گیرد. چادر، اسب، کوه، گل، پرنده و سایر باورهای ایل ترکمن در قالی های آنها نمایان می شود. در ادامه مهمترین نقش های را معرفی می کنیم.
فرش ترکمن با توجه به طایفه بافنده آن دارای نقوش و طرحهای مختلفی است. از طرفی نام نقوش فرش برگرفته از نام طایفه است. در ادامه برخی از مهمترین و معروفترین نقش های فرش را معرفی خواهیم نمود.
این طرح معروفترین نقش قالی ترکمن است که به طایفه تکه تعلق دارد. ایل تکه که در ایران زندگی می کنند مهمترین تولید کنندگان فرش و قالی ترکمن هستند. ماری گل به جای پای شتر نیز مشهور است. همچنین ترکمن ها ماری گل را کوشک دابان نیز می نامند که بدلیل توجه و علاقه خاصی است که ترکمن ها برای شتر قائل هستند. در طرح ماری گل هشت ضلعی متقارن در تمام قالی و کناره های آن تکرار می شود.
قابسه گل را قبسه گل نیز می گویند. قالی مختص ایل یموت و طایفه جعفربای است. طرح های فرش لوزی مانند بوده و در کناره های فرش اشکالی مانند پرنده شاهین و برگ درختان بافته می شوند. قابسه پرنده ای است که در حاشیه دریای خزر زندگی می کند و ترکمن ها آنرا مورد احترام می دانند. در نقش های قابسه گل می توان چند ضلعی های متعددی را در همه جای فرش مشاهده نمود که تداعی کننده اجزای صورت مانند چشم و دهان نیز هستند. فرش قابسه گل در رنگ های زمینه قرمز گوجه ای و رنگهای قهوه ای روشن و زرد و یا قرمز و سفید بافته می شود.
نقش آینه گل مختص طایفه جعفربای از ایل یموت است. در بافت این فرش هشت ضلعی بزرگی با حاشیه های ساده در اطراف آن است. در داخل هشت ضلعی بزرگ، هشت ضلعی های تو در تو و کوچکتر دیده می شوند.
کایروس پیشنهاد می کند: تاریخچه فرش ترکمن
این طرح یکی دیگر از نقش های طایفه جعفربای از ایل یموت است. طغر گل طرح عقاب نیز نامیده شده و یاداور طغرل سلجوقی است که در قرن پنجم هجری قمری بر حاکم غزنوی پیروز شد. نماد عقاب برگرفته از عقاب طغرل بوده و دلاوری های او را تداعی می نماید. ترکمن ها در ترکمن صحرا دلاوری های زیادی در برابر اقوام مغول انجام دادند، چنانچه این طرح نماد صحرای ترکمن و شجاعت های آنها نیز بشمار می رود.
این طرح انگشت عروس نیز نامیده شده و نشان از کاروان های شتر حامل خنچه عقد است. گلین بارماق نواری شکل بوده و در حاشیه فرش ترکمن قرار داده می شود. قالی تداعی کننده انگشتان تازه عروسان است که بر اثر بافتن قالی زخمی شده اند.
طرح گل آیدی شامل تعداد ۹ گلبرگ است. این نقش دارای معانی متعددی است. برخی آنرا برگرفته از ۹ طایفه اولیه ترکمن می نامند. برخی می گویند که عدد ۹ همانند ۷ عدد مقدسی است که ترکمن ها کارهای مهم خود را در روزهایی که شامل ۹ است انجام می دهند و برخی آنرا نماد مدت زمان بارداری زن می دانند. در برخی طایفه های ترکمن زنانی که باردار نمی شوند این نقش را بر روی لباس های خود سوزن دوزی می کردند.
این طرح نماد شاخ قوچ است که سمبل قدرت، مردانگی و باروری است. زنان و دختران ترکمن مردان را همانند قوچ قوی و نیرومند تصور کرده و در تخیلات خود نقش مردی نجیب و نیرومند را در فرش ترکمن ترسیم می کنند.
هر کدام از طوایف و قوم های ترکمن نقش و طرحی منحصر بفرد ابداع نموده و آنرا بر روی فرش ترکمن پیاده سازی می نمایند. بطور کلی ماری گل مربوط به ایل تکه، قابسه، آینه و درناق گل مربوط به ایل یموت، گلی گل مربوط به ایل ارساری و ساریق گل مربوط به طایفه ساریق است. گفته می شود که بیش از ۸۰۰ نوع نقش و طرح ترکمن وجود دارد. از دیگر نقش های ترکمن می توان فیلپی گل، آق سو گل، قامچی گل، بشقابی گل، آخال گل، رتیل گل، خرچنگی گل، گرمج گل، درناق گل، قابوس گل و چمچه گل را نام برد که در فرش ترکمن بافته می شوند.
