کربن صفرِ واقعی می‌خواهیم نه صفرِ خالص!

بیانیه‌ی سازمان دیده‌بان جهانی نفت

نویسنده و مترجم: محمدرضا جعفری

ترجمه و انتشار متن‌ها و بیانیه‌هایی چنین، در آستانه‌ و حین نشست سالانه‌ی اقلیمی سازمان ملل، در پاسخ به نیازی است که برای شنیدن صداهای متکثر و آلترناتیو در فضای رسانه‌ای و عرصه‌ی محیط زیستی کشور، احساس می‌شود. پیش از این بیانیه‌ی «اتحاد اکوسوسیالیست»، که تشکلی اروپایی‌محور است، بر همین نیت ترجمه و منتشر شده بود. گزارشی که از مطالبات این تشکل‌ها در بیانیه‌های موضعی آورده می‌شود در کنار هم تصویری از نحوه‌ی مواجهه‌ی سازمان‌های مردمی و غیردولتی مستقل با بحران اقلیمی و تخریب طبیعت و رانه‌های اصلی ترسیم می‌کند. در رسانه‌های خبری پرمخاطب، و رسانه‌های جریان‌اصلی محیط زیستی ایرانی روایت غالبی از مذاکرات اقلیمی، ریشه‌های بروز مساله و راه‌های برون‌رفت از آن، به روشی اصلاح‌طلبانه، نابسنده و ناکافی و شکلی درون‌سیستمی که توان یا جرات خروج از مرزهای انگار ابدیِ نظمِ موجودِ جهانی را ندارند، به شکل متواتری به گوش می‌رسد. این روایت‌ها، ذهن مخاطب را به شکل قالبی از موضوعات و مفاهیمِ به لحاظِ اجتماعی کنترل‌شده‌ا‌ی درمی‌آورد که قادر به بررسی و نقد این جریان مسلط از وجهی دیگر نیست.

سازمان‌های بسیاری در سطح جهان، و تشکل‌های بومی در جای‌جای قاره‌ها در مقابل این روندِ مسلط ایستاده‌اند و کمابیش صدای خود را از طریق تجمع، تظاهرات، اجراهای نمادین، نشست‌ها و بیانیه‌ها به گوش سیاستمداران و سرمایه‌داران جهانی می‌رسانند. بسیاری از این تشکل‌ها، به ویژه محلی‌ها و بومیان، در سرزمین‌هایی که با هجمه‌ی مخرب شرکت‌های نفتی و استخراجی مواجه‌اند، سهم بزرگی در گسترش مبارزات و مفاهیم محیط زیستی و توقف پروژه‌های مخرب داشته‌اند. مبارزاتی گاه سنگین و گاه خونین.
در آمریکای جنوبی، در آمریکای شمالیِ یخ‌زده و در آفریقا نمونه‌هایی موفق از این مبارزات را می‌توان یافت و رصد کرد. بیانیه‌ی زیر در همین راستا از قاره‌ی آفریقا انتخاب شده است.

هسته‌ی مرکزی این بیانیه که آن را به شکلی نسبتاً رادیکال از مواضع و راه‌کارهایِ در جریان نشست‌های بی‌حاصل فراتر می‌بَرد درخواست انتشارِ «صفرِ واقعیِ» کربن به جای «صفرِ خالص» است. یعنی انتشار کربن، جدا از اینکه از طریق روندهای طبیعی یا به مدد تکنولوژی جذب و حبس شود، به صفر برسد. مفهوم صفر خالص یا انتشار منفی (در قالب انرژی زیستی با جذب و ذخیره‌سازی کربن)، روش پرطرفداری است که از راه مهندسی اقلیم (Geoengineering) و روش‌هایی چون تعدیل و جبران‌سازی کربن تلاش دارد مجموع و برآیند انتشار و جذب کربن را به صفر برساند؛ یعنی درحالی‌که انتشار کربن به همین شکل ادامه می‌یابد روش‌هایی فنی یا طبیعی ابداع و گسترده شود که به جذب کربن از هوا از طریق کاشت درخت و توسعه‌ی جنگل‌ها (REDD) و یا ذخیره‌ی آن در مخازن زیرزمینی (CCS) بینجامد. روش‌هایی که بسیاری براین باورند که ظرفیت طبیعی زمین امکان عملی‌شدن آن را نمی‌دهد کما این‌که فناوری هم بنا به تجربه در فرآیندی پیچیده، در نهایت خود با مصرف بیشتر انرژی و منابع معدنی، به آلایندگی و انتشار بیشتر گازها می‌انجامد (رجوع کنید به به‌راه انداختن جنگ روی کره‌ زمین، جان‌بلامی‌فاستر در سایت میدان-م). اما این روش‌ها از آنجا پرطرفدارند چون به جای دلایل اصلی صرفاً به نشانه‌های تغییرات اقلیم‌ می‌پردازند و از یک‌سو نیاز به رشد اقتصادی و گسترش بی‌وقفه‌ی سرمایه را، که همزادِ بلافصلِ آن انتشار کربن است، مختل نمی‌کند و از سوی دیگر خود از طریق تجارت کربن، سلب مالکیت زمین به بهانه‌ی احداث ذخیره‌گاه کربن یا کاشت درخت، و از همه مهم‌تر خلق و گسترش بازارهای جدید فناوری‌های به اصطلاح سبز، افق‌های تازه‌ی سوداگری را پیشِ روی صاحبان سرمایه می‌گشاید. این بیانیه، اما تاکیدش بر انتشار صفر خالص است. توقف همه‌ی آن فعالیت‌هایی که انتشار کربن را سبب می‌شوند. این خود مستلزم تغییر و تحول کیفی در اقتصادی است که نفت‌محور و رشدگراست و منافع‌اش را اقلیت ثروتمند می‌برند و مضراتش بر گرده‌ی بینوایان سنگینی می‌کند. اقتصاد کیفی، بناکردن نظامی اجتماعی است که کنترل تولیدش را عقل اجتماعی در دست دارد بهره‌ی تولیدش را همگان منتفع می‌شوند. شبح ویرانی هم اگر هست به یکسان بر فراز جمعیت بشری پرواز خواهد کرد.

گردهمایی بین‌المللی نیجریه با حضور اعضای شبکه‌ی بین‌المللی دیده‌بان نفت (Oilwatch)، نمایندگان جامعه‌ی مناطق نفتی، سازمان‌های غیردولتی (NGO)، سازمان‌های مردم‌نهاد (CBOs)، دانشگاهیان و اهالی رسانه‌، اکتبر 2021

صفر خالص و دیگر راه‌حل‌های اشتباه مجوزی است برای ادامه‌ی آلایندگی

این گردهمایی که موضوع آن مطالبه‌ی صفر واقعی [کربن] به جای صفر خالص بوده، با هدف ارائه‌ی راه خروج از باتلاق اقلیمی و ارائه‌ی گزینه‌های واقعی برای اقدام اقلیمی برگزار شد. این گردهمایی جهانی از زاویه‌ای انتقادی به راه‌حل‌های نادرست برای [مقابله] با تغییر اقلیم از جمله مفهوم صفر خالص که رهبران، ابرشرکت‌ها و سرمایه‌گذاران جهان در آستانه‌ی COP26 آن را تکرار می‌کنند، نگاه کرده است.

شرکت کنندگان در مورد شکست نشست‌های متعدد اقلیمی سازمان ملل(COP) که در طول سال‌ها به محفلی تبدیل شده برای مذاکرات و تعهدات تجاری و [در عین حال] اجتناب از اقدام واقعی، صرف نظر از فاجعه‌ی اقلیمیِ آشکار، بحث کردند. در زمانی که جهان رویدادهای شدید و حدی اقلیمی مانند خشکسالی، آتش‌سوزی، طوفان، گردبادهای موسمی و سیل را تجربه می‌کند، رهبران جهان درگیر راه‌حل‌های نادرستی‌اند که با وعده‌‌ی اصلاحات فنی برای حذف کربن، مدیریت تشعشعات خورشیدی و/یا تعدیل کربن، همچنان به سوخت‌های فسیلی وابسته‌ند.

در این همایش، پیامدهای بهره‌برداری از سوخت‌های فسیلی بر حقوق بشر و اقتصادهای اولیه از جمله کشاورزی، شیلات، و معیشت مردم جامعه نیز مورد بحث قرار گرفت.

حاضران در نشست بر ملاحظات زیر تاکید دارند:

1- آلوده‌گران بزرگ، عاملان انتشار گازهای گلخانه‌ای در سطح جهان همچنان به اِعمال نفوذ بر مذاکرات اقلیمی، همان‌طور که در شعار انحرافی صفرِ خالص [کربن]، [ارائه‌ی] مجموعه‌ای از الگوریتم‌ها و فناوری‌ها و نسخه‌ای بروز شده از افسانه‌ی تعدیل کربن مشهود است، ادامه می‌دهند. به نظر می‌رسد این مجموعه هنوز به جای اقدامات اقلیمی واقعی، تحت توافق پاریس، مسیر گفتگوها و مذاکرات را تعیین می‌کند.

2- [مفهوم] صفر خالص و دیگر راه‌کارهای اشتباه به آلوده‌گران این اجازه را می‌دهد تا همچنان به تولید آلودگی ادامه دهند و فعالیت‌های استخراجی و دیگر اقدامات نفرت‌انگیزی را که به صنعت سوخت‌های فسیلی قدرت می‌بخشد، حفظ کنند.

3- [مفهوم] صفرِ خالص زمینه‌ی تاریخی [انتشار] و مسئولیت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را پاک می‌کند.

4- کشورها و مناطقی در جهان جنوب که سهم قابل توجهی در بروز این مشکل نداشته‌اند، به طور نامتناسبی تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته‌اند.

5- صنایع سوخت‌های فسیلی و رهبران سیاسی متحد آن‌ها به دنبال راه‌هایی برای گسترش استخراج مخرب سوخت فسیلی در مکان‌هایی مانند حوضه‌ی اوکاوانگو در نامیبیا و بوتسوانا، جلگه‌ی سالوم در سنگال و دلگادو در موزامبیک هستند و در عین حال به فعالیت‌های آلاینده خود در دلتای نیجر، آمازون و جاهای دیگر ادامه می دهند.

شرکت‌کنندگان در گردهمایی جهانی پس از بحث‌ها و گفتگوهای فشرده اعلام می‌دارند که:

1. درست در زمانی که جهان به انتشار صفر واقعی به عنوان راه برون‌رفت از تغییرات فاجعه بار اقلیمی نیاز دارد، انتشار و تبلیغ روایت‌های نادرستی مانند انتشار صفرِخالص باید متوقف شود.

2. نشست اقلیمی سازمان ملل (COP26) در گلاسگوی بریتانیا نباید به محلی برای بحث پیرامون مفاهیم اشتباهی مانند راه حل‌های طبیعت‌پایه‌ای چون صفرِ خالص، خنثی‌سازی کربن و تعدیل کربن به جای اقدامات درست شامل عدم استخراج سوخت‌های فسیلی از زمین بدل شود.

3. استفاده از راهکارهای طبیعت‌پایه نباید بهانه‌ای برای غصب زمین و دریا و جابجایی جامعه‌ی بومی باشد.

4. همه دولت‌ها باید فوراً به [تعهدات] کاهش الزام‌آور انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی برگردند نه آن‌که به اصطلاح مشارکت‌های تعیین‌شده ملی (NDCs) [تعهدات داوطلبانه‌ و غیرالزام‌آور کشورها در نشست سال 2015 پاریس- م] را مدنظر قرار دهند که طبق محاسبات سازمان ملل، میزان انتشار آن تا امروز جهان را به افزایش فاجعه‌بار دمایی تا 2.7 درجه سانتیگراد بالاتر از دوران پیشاصنعتی سوق خواهد داد.

5. هیچ طرح جدیدی برای توسعه‌ی استخراج زغال سنگ، نفت یا گاز، هم‌راستا با طرح‌های هیـأت بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC) و برنامه‌ی محیط زیست سازمان ملل مطابق با آخرین دستاوردهای علمی، نباید وجود نداشته باشد.

6. با توجه به وابستگی کشورها به سوخت‌های فسیلی و اهمیت انتقال کارگران شاغل در صنایع مرتبط با این سوخت‌ها به بخش‌های اجتماعی‌تر، محیط زیستی و اقلیم دوست‌تر، روند استخراج کنونی از سوخت‌های فسیلی به شکلی منصفانه و عادلانه به تدریج حذف شود.

7. تشکل‌های شرکت‌کننده در COP26 می‌بایست از نو تمایز بین کشورهای پیوست I پیمان کیوتو [کشورهای پیشرفته و صنعتی-م] و ایجاد کشورهای پیوست 0 را تعریف و پرداخت بدهی‌های زیست‌محیطی به جوامعی که در طول سال‌ها قربانی منافع خونین شرکت‌های سوخت‌های فسیلی شده‌اند را مدنظر قرار دهند.

8. تضمین یک گذار عادلانه‌ی جهانی به دسترسی 100 درصدی به انرژی‌های تجدیدپذیر، بدون [نفوذ] هیچ شرکتی چندملیتی، که به حاکمیت انرژی و حمایت از اقتصادهای وابسته برای تنوع بخشیدن به سبد انرژیِ خالی از سوخت‌های فسیلی یاری ‌رساند و شکوفایی همه‌ی مردم و جوامع [محلی]، به ویژه در جهان جنوب را ممکن سازد.

9. جوامع [محلی] باید در مذاکرات نشست اقلیمی سازمان ملل نقش اصلی را ایفا کنند و صدایشان شنیده شود چراکه آنها در خط مقدم بلایای اقلیمی هستند که در سطح جهان اتفاق می‌افتد.

10. جوامعی که از اثرات مخرب [استخراج و تولید] نفت، مانند دلتای نیجر یا آمازون اکوادور، در رنج‌اند، می‌بایست

به درستی پاکسازی شوند. شرکت های نفتی باید پاسخگو باشند و عملیات خود را مصون از مجازات ادامه ندهند.

11. شرکت‌های سوخت فسیلی و سایر فعالیت‌های استخراجی و دولت‌های حامی آنها که به نقض حقوق بشر مرتبط هستند باید پاسخگو باشند، مصادره شوند، و به پرداخت عادلانه غرامت به مدافعان محیط زیست، فعالان اقلیمی و جوامعی که قربانی آنان شده‌اند، محکوم شوند.

12. آزادی فوری کارکنان دستگیرشده‌ی مؤسسه‌ی آفریقایی برای اداره انرژی (AFIEGO)، اعضای دیده‌بان نفت آفریقا در اوگاندا و توقف آزار و اذیت بیشتر مدافعان زمین در سراسر جهان.

توضیحات:

1- سازمان دیده‌بان نفت (Oilwatch) در تعریف خود نوشته است: دیده‌بان نفت شبکه‌ای است که با ساخت یک هویت مشترک میان مردمان جهان جنوب به دنبال همبستگی بین‌المللی است با هدف توقف گسترش فعالیت‌های استخراج سوخت‌های فسیلی که از نظر اجتماعی و زیست محیطی اثرات سوئی بر سرزمین‌های هدف برجا می‌گذارد.

تشکیل سازمان دیده‌بان نفت از نیاز به توسعه استراتژی‌های جهانی برای جوامع متاثر از فعالیت‌های نفتی الهام گرفته شده است. حمایت از جنبش‌های مقاومت و تلاش برای پایداری و حقوق جمعی در این سرزمین‌ها از اهداف اصلی این سازمان است. . دیده‌بان نفت با تسهیل تبادل اطلاعات در مورد فعالیت‌های نفتی و جریان‌های مقاومت در هر کشور، مبارزات داخلی و بین‌المللی را علیه شرکت‌های خاص تسهیل می‌کند. سازمان دیده‌بان نفت که در سال 1996 با حضور 15 تشکل از کشورهای مختلف در اکوادور به وجود آمد اینک بیش از 50 تشکل را در عضویت خود دارد. مقر این سازمان در قاره‌های آفریقا، آمریکای جنوبی و جنوب آسیا قرار دارد.

2- پیوست 0: در مقابل پیوست I از مجموعه اسناد نشست‌های اقلیمی سازمان ملل، شامل کشورهای پیشرفته و صنعتی، و پیوست II، که شامل کشورهایی است با تعهدات داوطلبانه‌ی مالی برای کمک به کشورهای جهان جنوب در راه مقابله با تغییر اقلیم و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، پیوست 0 از سوی تشکل‌های مستقل پیشنهاد شده است با هدف ارائه‌ی تعهدات و تلاش‌های مردم، ملت‌ها و جوامع بومی علیه استخراج نفت، گاز یا کربن، تقبیح روش‌های صرفاً تکنولوژیک مقابله با تغییر اقلیم، تغییر حاکمیت انرژی به مردم بر مبنای «انرژی برای چه، برای که، چه‌قدر»، تغییر سبک زندگی به اَشکال زیستِ طبیعت‌دوست، به عنوان راهی برای جلوگیری از فاجعه اقلیمی. این سند از سازمان ملل و دولت‌ها می‌خواهد تا این اقدامات را به عنوان هدفی برای حفاظت از آب و هوا و حیات روی کره زمین به رسمیت بشناسند، به آن احترام بگذارند، آن را ترویج و از آن محافظت کنند.

آبان 1400